- Parafia Świętej Rodziny

Idź do spisu treści

Menu główne:







Dzieje duszpasterstwa

w parafii Świętej Rodziny

w Gdyni

w latach 1931 - 1994

 





Tczew 1995
SPIS TREŚCI



WYKAZ SKRÓTÓW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .               4

WYKAZ ŹRÓDEŁ I OPRACOWAŃ. . . . . . . . . . .                5

WSTĘP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              101

ROZDZIAł PIERWSZY

Zarys dziejów Gdyni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .           15

ROZDZIAŁ DRUGI

Organizacja parafii Świętej Rodziny w Gdyni

2.1. Czas i okoliczności powstania . . . . . . . . . . . . . . . .                  25

2.2. Terytorium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                    27

2.3. Ludność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                  31

ROZDZIAŁ TRZECI

Miejsce kultu - Kościół Parafialny

3.1. Budowa kościoła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              38

3.2. Powojenna rozbudowa i obecny wygląd kościoła.                 48

ROZDZIAł CZWARTY

Duchowieństwo, powołania kapłańskie i zgromadzenia

zakonne

4.1. Proboszczowie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .               64

4.2. Wikariusze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                78

4.3. Powołania kapłańskie i zakonne. . . . . . . . . . . . .                   82

4.4. Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego

Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. . . . . . . . . . . . . .             88

ROZDZIAł PIĄTY

Duszpasterstwo i przejawy życia religijnego

5.1. Służba Boża i życie sakramentalne. . . . . . . . . . .                    95

5.1.1. Sakrament Eucharystii. . . . . . . . . . . . . . .                            97

5.1.2. Sakrament Chrztu św. . . . . . . . . . . . . . . .                  106

5.1.3. Sakrament Bierzmowania. . . . . . . . . . . . .                  110

5.1.4. Sakrament Pokuty. . . . . . . . . . . . . . . . . . .                 112

5.1.5. Sakrament Namaszczenia Chorych. . . . . .                  114

5.1.6. Sakrament Kapłaństwa. . . . . . . . . . . . . . .                  117

5.1.7. Sakrament Małżeństwa. . . . . . . . . . . . . . .                  119

5.2. Nabożeństwa i pielgrzymki. . . . . . . . . . . . . . . . .                  123

5.3. Rekolekcje i misje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .               126

5.4. Katechizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              129

ROZDZIAł SZÓSTY

Rola laikatu w życiu parafii

6.1. Rada Parafialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                134

6.2. Służba kościelna i pracownicy parafialni. . . . . . . .                 137

6.3. Bractwa i stowarzyszenia religijne. . . . . . . . . . . .                   140

6.4. Działalność charytatywna. . . . . . . . . . . . . . . . . . .                 148

ZAKOŃCZENIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .             153

SPIS FOTOGRAFII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .             155

SPIS TABEL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .            157

ZAłĄCZNIKI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .            158





WYKAZ SKRÓTÓW



ADP    -      Archiwum Diecezjalne w Pelplinie

AKB   -      Archiwum Kurii Biskupiej w Pelplinie

APR   -      Archiwum Parafii Świętej Rodziny w Gdyni

APJ    -      Archiwum Parafii św. Józefa w Gdyni

AZNP  -      Archiwum Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni

AHM   -      Archiwum ks. Henryka Mrossa w Pelplinie

EDC    -      Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri Dioecesis Culmensis

MDCh  -     Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej

ODCh   -    Orędownik Diecezji Chełmińskiej

MDP     -   Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej

MAG    -     Miesięcznik Archidiecezji Gdańskiej





WYKAZ ŹRÓDEŁ I OPRACOWAŃ



I ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

1. Archiwum Diecezjalne w Pelplinie (ADP)

Protokoły wizytacyjne dekanatu Gdynia - Północ (1971 - 1987).

Roczne sprawozdania duszpasterskie        (1946 - 1981).

2. Archiwum Kurii Biskupiej w Pelplinie    (AKB)

Akta personalne zmarłych kapłanów. Ks. Tadeusz Danielewicz.

3. Archiwum Parafii Świętej Rodziny w Gdyni    (APR)

Akta Parafii Grabówek - dekrety      (1930 - 1995).

Protokoły wizytacyjne            (1935 - 1993).

Korespondencja                     (1954 - 1960).

Ogłoszenia parafialne    (1960 - 1970, 1986 - 1994).

Kronika Parafialna                  (1931 - 1994).

Liber baptizatorum                 (1931 - 1994).

Liber neocommunicantium     (1945 - 1994).

Liber confitmatorum              (1933 - 1994).

Liber copulatorum                 (1931 - 1994).

Liber mortuorum                    (1931 - 1994).

4. Archiwum Parafii św. Józefa w Gdyni    (APJ)

Akta dekanatu Gdynia - Chylonia     (1965).

5. Archiwum Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni         (AZNP)

Dekrety nominacyjne    (1968 - 1986).

Dekret o ustanowieniu kaplicy św. Józefa   (1969).

Kronika Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny        (1924 - 1994).

6. Archiwum ks. Henryka Mrossa w Pelplinie     (AHM)

Materiały do biografii kapłanów diecezji Chełmińskiej.

II ŹRÓDŁA DRUKOWANE

Perlbach M.:Pommerellisches Urkundenbuch. Bearb. Bd.1. Danzig 1881.

Joannes Paulus II: Totus tuus Poloniale populus. Romae 1992. Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej 1: 1992 nr 2 s. 3 - 15.

III DIECEZJALNE WYDAWNICTWA URZĘDOWE

Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri Dioecesis Culmensis         (1932 - 1939).

Personal - Schematismus der Diözesen Danzig und Kulm. Nach dem Stande vom 1. April 1941.

Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej 3: 1931 - 11: 1939.

Orędownik Diecezji Chełmińskiej 8: 1957 - 42: 1991.

Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej             1: 1992 - 3: 1994.

Miesięcznik Archidiecezji Gdańskiej       36: 1992 - 37: 1993.

Spis Kościołów i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1947 - 1992.

Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej. Gdańsk 1993.

Rocznik diecezji pelplińskiej. Pelplin 1992.

Rocznik diecezji toruńskiej. Toruń 1993.

IV RELACJE

Hasse Eugeniusz                  relacja z dnia 20 lipca 1995 roku.

Hinc Jarosław                      relacja z dnia 3 sierpnia 1995 roku.

Jasienicz Anna                     relacja z dnia 3 sierpnia 1995 roku.

Joskowska Władysława     relacja z dnia 9 sierpnia 1995 roku.

Kardas Henryk                    relacja z dnia 9 sierpnia 1995 roku.

Lisewski Henryk                  relacja z dnia 10 lipiec 1994 roku.

Popielarski Andrzej             relacja z dnia 3 sierpnia 1995 roku.

Ruszkowska Krystyna         relacja z dnia 18 sierpnia 1995 roku.

S. Wierzbowska Mieczysława  relacja z dnia 9 lipca 1995 roku.

Ks. Topolewski Piotr                relacja z dnia 15 lipca 1994 roku.

V CZASOPISMA

Dziennik Gdyński  1932 rok.

Gazeta Gdyńska  1931 rok.

L’Osservatore Romano numer specjalny z 8 - 14 czerwca 1987 roku.

Pielgrzym 1933 nr 72, 1994 nr 21.

VI OPRACOWANIA

Balicki A., Makać W.: Gdynia w liczbach 1926 - 1986. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 81 - 86.

Być chrześcianinem dziś. Teologia dla szkół średnich. Praca zbiorowa pod redakcją M. Ruseckiego. Lublin 1992.

Czaplewski P.: Kartuzja Kaszubska. Gdańsk 1966.

Czerwińska W.: Narodziny portu. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980 s. 23 - 41.

Drozdowski M.: Eugeniusz Kwiatkowski. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 44 - 45.

Dzieje Gdyni. Praca zbiorowa pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980.

Frąckowiak W.: Szkolnictwo ogólnokształcącego i oświata poza­ szkolna w Gdyni okresu międzywojennego 1918 - 1939. W: Gdynia. Pod redakcją A. Bukowskiego. Gdańsk 1979 s. 192 - 215.

Gach Z., Kitowski S.: Gdynia. Wyd. 2. Gdańsk 1994.

Gdacz J. L.: Surman Wojciech. W: Słownik polskich kapucynów. T. 2. Wrocław 1986 s. 324 - 325.

Gdynia. W: Encyklopedia powszechna. PWN. Wyd. 2. Warszawa 1984 s. 32.

Gdynia. Praca zbiorowa pod redakcją A. Bukowskiego. Gdańsk 1979.

Jacewicz W., Woś J.: Martylogium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939 - 1945. Z. 2. Warszawa 1977.

Jarmakowski A. J., Rybicki A.: 1949 - 1979. 30 lat parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Gdynia 1979.

Kasyna W.: Gdynia. W: Encyklopedia Katolicka. T.5. Lublin 1989 s. 921 - 923.

Kościół katolicki w Polsce 1918 - 1990. Rocznik statystyczny. Warszawa 1991.

Małkowski K.: Daty z dziejów Gdyni. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 14 - 29.

Małkowski K.: Szosa Gdańska. Rocznik Gdyński 1991 nr 10 s. 136 - 159.

Małkowski K., Podgórczyk S.: Przewodnik po Trójmieście. Gdańsk, Sopot, Gdynia. Gdańsk 1974.

Mross H.: Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821 - 1920. Pelplin 1995

Nadolny A.: Granice diecezji chełmińskiej. Studia Pelplińskie 16: 1985 s. 15 - 25.

Odyniec W.: Przeszłość. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980 s. 11 - 22.

Odyniec W.: Przeszłość Gdyni (do 1920 roku). Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 30 - 43.

Olszonowicz B.: Parafia Świętej Rodziny Gdynia - Grabówek. Gwiazda Morza 1994 nr 26 (291) s. 26.

Ostrowski B.: Gdyńskie dzielnice. Grabówek. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 137 - 148.

Sołtysik M.: Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1993.

Szarkowski J.: Nowe placówki duszpasterskie (1928 - 1950). Dekanat gdyński. ODCh R.9: 1958 s. 355 - 363.

Szpetnar St.: Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Toruń 1933.

Szurowski R.: Kamienna Góra. Rocznik Gdyński 1983 nr 4 s. 57 - 64.

Walkusz J.: Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918 - 1939. Pelplin 1992.

Widernik M.: Główne problemy gospodarczo - społeczne miasta Gdyni w lat 1926 - 1936. Gdańsk 1970.

Widernik M.: Oświata. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapiń­skiego. Wrocław 1980 s. 148 - 165.

Widernik M.: Z dziejów miasta 1926 - 1939. Pomorze Gdańskie 1968 nr 5 s. 68 - 78.

Widernik M.: Ludność Gdyni w okresie międzywojennym. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 56 - 62.

Więckowiak J.: Dar Pomorza i jego kapelani. Gdynia 1990.

Więckowiak J.: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. Rocznik Gdyński 1991 nr 10 s. 196 - 203.

Zelewski A.: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 (maszynopis w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie).



Wstęp

P



arafia Świętej Rodziny w Gdyni jest obecnie jedną z dwudziestu siedmiu parafii istniejących na terenie miasta, ale jednocześnie jedną z pierwszych i nielicznych powstałych w latach trzydziestych. Okres ten dla nowo powstającego i rozwijającego się miasta był bardzo ważny. Z małej wioski rybackiej Gdynia stawała się coraz piękniejszym, nowo­cześniejszym miastem i portem, mającym znaczenie nie tylko w kraju, ale i za granicą. Rozwojowi miasta towarzyszył rozkwit budownictwa, w tym także sakralnego, którego przykładem jest kościół Świętej Rodziny.

Fakt, że parafia powstała w 1931 roku i nie doczekała się jeszcze żadnego systematycznego opracowania, stał się powodem powstania niniejszej pracy. Do podjęcia tego tematu w pewnym stopniu inspiruje również nazwa parafii - Święta Rodzina. Rok zbierania materiałów do tego opracowania zbiegł się z Międzynarodowym Rokiem Rodziny ogłoszonym przez Organizację Narodów Zjednoczonych, a tak chętnie podjętym przez Kościół. Papież Jan Paweł II w uroczystość Świętej Rodziny ogłosił w całej Wspólnocie kościelnej Rok Rodziny jako jeden ze znaczących etapów przygotowania do Wielkiego Jubileuszu roku 2000.

Kolejnym impulsem do napisania niniejszej pracy były zbliżające się obchody siedemdziesięciolecia miasta Gdyni, w historii którego bezpośrednio  uczestniczy parafia Świętej Rodziny. A zatem czas zbierania materiałów i opracowania niniejszej monografii zawarty jest w okresie między obchodami Roku Rodziny a rozpoczęciem Jubileuszu Gdyni.

Opracowanie to stawia sobie za zadanie, w oparciu o dostępne źródła archiwalne i literaturę, ukazanie dziejów parafii Świętej Rodziny i historię duszpasterstwa tej parafii. Zakres chronologiczny obejmuje lata 1931 - 1994, a więc od erygowania parafii aż do czasów współczesnych.

Podstawę do omówienia początków osady Gdynia stanowi dokument Pommerellisches Urkundenbuch[1]. Dla przedstawienia zagadnień dotyczących historii tego miasta posłużyły opracowania: M. Sołtysik Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego[2], praca zbiorowa pod redakcją R. Wapińskiego Dzieje Gdyni[3] oraz M. Widernika Główne problemy gospodarczo - społeczne miasta Gdyni w latach 1926 - 1936[4]. Pozycje te ilustrują przede wszystkim historię osady i początki miasta oraz okres przedwojennej rozbudowy Gdyni. Dla bliższego poznania tamtych lat pomocne okazały się również Roczniki Gdyńskie[5] i Przewodnik po Trójmieście[6].

Przechodząc do omówienia opracowań na tematy ściśle związane z kościołem Świętej Rodziny, na pierwszym miejscu należy wymienić pozycję ks. St. Szpetnara Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Została ona wydana w 1933 roku w Toruniu i zawiera bardzo bogaty materiał dotyczący dziejów kościoła, jego budowę oraz historię życia pierwszego proboszcza tej parafii. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie ks. J. Więckowiaka Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku[7]. które było pomocne przy opracowywaniu rozdziału trzeciego i częściowo rozdziału czwartego. Autor w swym artykule skoncentrował się głównie na budowie kościoła i biografii niektórych duszpasterzy, pominął natomiast najbardziej nas interesujący problem duszpasterstwa.  Cenną pozycję stanowi praca ks. A. Zelewskiego, ponieważ jest podstawą do opracowania losów kościoła i życia parafialnego Świętej Rodziny w czasie okupacji hitlerowskiej[8].

Wypada wspomnieć również urzędowe wydawnictwa diecezjalne: Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej (1931 - 1939), Orędownik Diecezji Chełmińskiej (1945 - 1990), Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej (1992 - 1993), Miesięcznik Archidiecezji Gdańskiej (1992-1993) oraz spisy kościołów i duchowieństwa  na poszczególne lata i dla poszczególnych diecezji. Zawierają materiały wykorzystane w rozdziałach o organizacji parafii oraz duchowieństwie.

Ponieważ dziejami duszpasterstwa parafii Świętej Rodziny dotąd nie zajmowano się, względnie temat poruszano bardzo skrótowo (Więc­kowiak, Zelewski), dlatego niniejszą pracę oparto przede wszystkim na źródłach archiwalnych.  W pierwszym rzędzie należy wymienić pozycje z Archiwum Parafialnego w Gdyni - Grabówku i z Archiwum Die­cezjalnego w Pelplinie. Z Archiwum Parafialnego wykorzystano odpisy sprawozdań wizytacyjnych, Kronikę Parafialną i księgi metrykalne. Pomocne okazały się ogłoszenia parafialne, które obrazują funkcjonowanie parafii na co dzień. Stratą jest niestety brak bardzo wielu ogłoszeń sprzed roku 1985. Z Archiwum Diecezjalnego w Pelplinie posłużono się sprawozdaniami rocznymi od 1946 do 1981 roku.

W opracowaniu wykorzystano również prywatne zbiory ks. Henryka Mrossa z Pelplina. Z materiału uzyskanego z relacji na uwagę zasługują wiadomości przekazane przez Henryka Lisewskiego, związanego z parafią jeszcze przed wojną, który z ogromnym zainteresowaniem śledził tok pracy i rozwiązywał, w miarę swoich możliwości, rodzące się wątpliwości.

Niniejsza praca składa się w swej zasadniczej części z sześciu rozdziałów i licznych podrozdziałów. Taka stosunkowo szczegółowa konstrukcja podyktowana jest szerokim zakresem omawianych zagadnień.

Pierwszy rozdział zawiera skrótowe ujęcie dziejów osady i miasta Gdyni oraz ogólną charakterystykę miejscowości. Omawiając historię Gdyni wspomniano również, chociaż pokrótce, o innych parafiach powstających na jej terenie, ponieważ dzieje te są ściśle związane z całą historią miasta.

Drugi rozdział wskazuje na czas i okoliczności powstania parafii oraz zmiany terytorium spowodowane ustanawianiem nowych parafii na tym terenie. Ponadto uwzględniono również problem ludności, przedstawiony najpierw na tle całego miasta, a później w ramach parafii.

Kolejny rozdział poświęcono kościołowi parafialnemu. W pierwszy rzędzie omówiono budowę, architekturę i wnętrze kościoła z 1931 roku, następnie losy powojenne, rozbudowę i obecny wygląd oraz wystrój świątyni.

Treścią czwartego rozdziału są informacje dotyczące duchowieństwa parafialnego oraz działalności Sióstr Służebniczek Maryi. Informuje on również o powołaniach kapłańskich i zakonnych.

Przedostatni rozdział ukazuje działalność duszpasterską i przejawy życia religijnego w parafii. Najpierw analizie poddane zostało życie sakramentalne i służba Boża, a następnie dopełnieniem tego rozdziału są informacje o przeprowadzonych rekolekcjach, misjach, pielgrzymkach i katechizacji.

Pracę kończy rozdział przedstawiający rolę laikatu i jego zaangażowanie w życiu parafii. Zapoznaje nas z działalnością Rady Parafialnej, współpracownikami, którzy czynie wspomagają duszpasterzy w trudnej i odpowiedzialnej pracy duszpasterskiej. Ponadto zostaje ukazana działalność bractw i stowarzyszeń religijnych oraz ich uczestnictwo w życiu parafii.

Praca została wzbogacona fotografiami ukazującymi kościół wraz z ważniejszymi elementami jego wystroju. Zawiera także zdjęcia proboszczów i niektóre wydarzenia z życia parafii oraz mapę z uwzględnieniem dawnych i obecnych granic.

Niniejsze opracowanie powstało na seminarium Historii Kościoła na wydziale Teologicznym w Punkcie Konsultacyjnym Akademii Teologii Katolickiej w Tczewie pod kierunkiem doktora Anastazego Nadolnego, któremu serdecznie dziękuję za okazaną pomoc i cenne wskazówki w czasie zbierania materiałów i pisania pracy.

Wyrazy wdzięczności kieruje także pod adresem tych, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do powstania tej pracy.





Rozdział pierwszy

G



dynia jest miastem portowym, prężnym ośrodkiem handlu morskiego i wielką aglomeracją handlową. Miasto leży w województwie gdańskim nad Zatoką Gdańską. Port i centrum miasta znajdują się w dolinie polodowcowej, której granice wyznacza od północy Kępa Oksywska, a od południa Kępa Redłowska. Kolejne dzielnice mieszkaniowe zajmują wyżej leżące tereny kęp i skraje Pojezierza Kaszubskiego[9].W roku 1993 Gdynia zajmowała powierzchnię 136 km2 i  liczyła ponad ćwierć miliona mieszkańców (250866 mieszkających na stałe). Gdynia powstała i rozwijała się na przestrzeni 69 lat. Jest miastem młodym, które nie posiada żadnych murów obronnych ani starych, wąskich uliczek. Wyróżnia się rozmachem w rozplanowaniu urbanistycznym, ma wiele budowli powstałych już w okresie międzywojennym, jak i w ostatnich latach. Do dzisiaj żyją jeszcze dawni budowniczowie tego miasta.

Gdynia jest nazwą topograficzną. Pierwiastek gd - oznacza wilgotność, mokrość czyli tereny podmokłe, bagienne i torfiaste. Według źródeł średniowiecznych Gdynia zajmowała takie właśnie podmokłe, torfiaste ujęcie Potoku Chylońskiego i stąd nazwa[10].

Historyczne początki Gdyni okryte są jak dotąd mgiełką tajemnicy. Nie jest nam znana data założenia osady; wiemy jedynie, że istniała już w 1253 roku, gdyż z tego roku pochodzi najstarsza wzmianka źródłowa o Gdyni. Jest to dokument sporządzony przez biskupa włocławskiego Wolimira, potwierdzający przynależność Gdyni do parafii w Oksywiu[11].

W XIV wieku, w okresie rządów krzyżackich, Gdynia była własnością rycerską i należała do panów z Różęcina[12]. W 1362 roku rycerz Jan z Różęcina osadził Gdynię jako wieś na prawie chełmińskim, a 20 lat później podarował ją ufundowanemu przez siebie klasztorowi Kartuzów wraz z innymi wsiami, Kiełpino i Czaple [13]. Kartuzi przez cztery wieki nie pozbywali się Gdyni traktując ją jako spiżarnię. Ryby były głównym pożywieniem mnichów. Krzyżacy otaczali kartuzów szczególną opieką, nie odbierali im Gdyni, a nawet ułatwili nabycie Grabówka, który na mocy przywileju z 1429 roku został włączony w skład Gdyni. Po wojnie 13-letniej, decyzją Pokoju Toruńskiego z 1466 roku, Pomorze przeszło pod władzę Rzeczypospolitej jako Prusy Królewskie, jednak Gdynia i Grabówek w dalszym ciągu należały do klasztoru w Kartuzach[14].

W czasie I rozbioru, w roku 1772, Prusacy dokonali konfiskaty wszystkich dóbr zakonnych, więc Gdynia wraz z Grabówkiem została poddana zwierzchnictwu urzędnika pruskiego w Mostach[15]. Zaczęli pojawiać się nowi osadnicy-protestanci, którym do tej pory kartuzi nie pozwalali osiedlać się w swoich wioskach. W tym czasie tereny te zamieszkiwało ponad 250 osób[16].

W latach dwudziestych XIX wieku nastąpiło ożywienie gospodarcze. Przyczyniła się do tego budowa bitego traktu z Gdańska, przez Gdynię, Wejherowo, Lębork aż na Pomorze Zachodnie w latach 1820-1823. Kolejnym etapem rozwoju Gdyni była budowa linii kolejowej z Gdyni do Koszalina w 1870 roku. Podczas robót sprowadzano wielu pracowników z Niemiec, mając nadzieję, że staną się osadnikami na gruncie słowiańskim. Mimo to 90% mieszkańców stanowili Kaszubi i nie uległo to zmianie, aż do I wojny światowej. W roku 1885 liczba ludności wzrosła do 965 osób[17]. Na wzrost ludności miał także duży wpływ postęp medycyny, ponieważ ograniczono rozwój chorób zakaźnych, a to wpły­wało na zmniejszenie umieralności, szczególnie dzieci.

Na początku XX wieku mała wioska rybacka zaczęła nabierać charakteru miejscowości kuracyjno-letniskowej. W 1902 roku powstało Towarzystwo Kąpielowe Wisła, dzięki któremu w Gdyni wybudowano Dom Kuracyjny z parkiem i łazienki u podnóża Kamiennej Góry. Powstał także Związek Upiększania Gdyni, który opracował plan zabudowy brzegu morskiego. Przybywało do Gdyni wielu wczasowiczów, szczególnie Polaków, ponieważ w tym czasie kurorty morskie zaczęły być modne. Tuż przed I wojną światową liczba odwiedzających Gdynię przekroczyła 500 osób, przy 900 stałych mieszkańcach[18].

Przełomowym wydarzeniem dla Gdyni było zakończenie I  wojny światowej i wejście w życie Traktatu Wersalskiego w dniu 10 stycznia 1920 roku[19]. Ustalono nową strukturę terytorialną Europy. Gdynia powróciła do Polski, a Gdańsk uczyniono Wolnym Miastem. Przyznano Polsce dostęp do morza, ale bez własnego, niezależnego portu. Ówczesne władze i światłe umysły odrodzonej Polski zrozumiały konieczność utworzenia takiego właśnie portu, który byłby oknem na świat i do którego mogłyby zawijać pełnomorskie jednostki.

W maju 1920 roku, z polecenia kontradmirała Kazimierza Poręb­skiego, szefa departamentu morskiego w Ministerstwie Spraw Woj­skowych, przybył nad morze inż. Tadeusz Wenda, który opowiedział się za lokalizacją portu w Gdyni, między Kamienną Górą a Oksywiem. 30 sierpnia 1920 roku rząd Rzeczpospolitej zatwierdził propozycję i wstępny projekt inż. Wendy. Wiosną 1921 roku rozpoczęto w Gdyni budowę portu, chociaż władze w dalszym ciągu zwlekały z przygotowaniem specjalnej uchwały. Dopiero 23 września 1922 roku Sejm uchwalił ustawę o budowie portu w Gdyni[20]. Prace przy budowie posuwały się naprzód i w kwietniu 1923 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie oraz otwarcie portu w Gdyni. W sierpniu tego samego roku do prowizorycznego jeszcze nabrzeża przybił statek Kentucky bandery francuskiej [21].

Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 30 grudnia 1925 roku przyłączono do Gdyni gminę Oksywie, która do tej pory należała do powiatu puckiego. Dzięki temu wydarzeniu wszystkie tereny portowe stanowiły terytorium administracyjne. 10 lutego 1926 roku Gdynia otrzymała prawa miejskie i awansowała do rangi miasta. Miasto należało do województwa pomorskiego i od 20 października 1926 roku było siedzibą powiatu morskiego, obejmującego tereny byłego powiatu wejherowskiego i puckiego[22].

Budowa portu spowodowała szybki napływ ludności do miasta. Ówczesna prasa bardzo często przejaskrawiała opisy budowy portu i miasta, rozpalając ludzką wyobraźnię i pobudzając nadzieję na znalezienie pracy w Gdyni. Niektóre pisma pomorskie nawoływały pewne grupy fachowców do osiedlenia się w mieście. Bezrobotni z całego kraju, z nadzieją znalezienia zatrudnienia, przyjeżdżali do Gdyni i tutaj się osiedlali. Byli to przeważnie ludzie młodzi, a młody wiek sprzyja zakładaniu rodzin. Na przestrzeni lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku przyrost naturalny w Gdyni był większy niż innych miastach w Polsce. W ciągu 17 lat (od 1921 roku do 1938 roku) liczba ludności wzrosła od 1,3 tysiąca osób do 122 tysięcy[23].

W tym czasie Gdynia była najszybciej rozwijającym się miastem II Rzeczypospolitej. Do roku 1925 rozwijała się bez konkretnego planu, w oparciu o fragmentaryczne plany parcelacji. Pierwszy plan urbanistyczny został opracowany w roku 1926, ale ze względu na potrzeby ciągle rozwijającego się portu sporządzono nowy plan w 1931 roku. Zakładał on, że miasto docelowo będzie liczyło 150 tysięcy mieszkańców, a główna oś będzie przebiegać wzdłuż ulicy 10 lutego[24].

Napływ ludności do Gdyni oraz duży przyrost naturalny spowodowały wzrost liczby dzieci w wieku szkolnym. Gdynia jako wioska rybacka posiadała od 1836 roku własną szkołę powszechną, do której w 1925 roku uczęszczało około 170 dzieci[25]. Szkoła ta jednak nie była w stanie zaspokoić istniejących potrzeb powstającego miasta. Koniecznością stała się budowa nowych szkół powszechnych i tworzenia od podstaw szkolnictwa średniego oraz wyższego. W okresie międzywojennym wybudowano w Gdyni 13 nowych szkół powszechnych publicznych, ponadto powstały także szkoły powszechne prywatne. W 1938 roku Gdynia posiadała 20 szkół powszechnych (publicznych i prywatnych)[26]. Dojazd młodzieży do szkół średnich w Gdańsku i w Wejherowie był kosztowny i uciążliwy, dlatego pomyślano, aby wybudować szkoły średnie w Gdyni. W 1927 roku powstała pierwsza szkoła średnia - prywatne, koedukacyjne gimnazjum typu humanistycznego, założone przez dr Teofila Zegarskiego. W 1931 roku rozpoczęły działalność kolejne dwie szkoły ogólnokształcące. Oprócz szkolnictwa ogólno­kształcącego rozwinęło się na terenie Gdyni różnego typu szkolnictwo zawodowe, szczególnie związane z gospodarką portową. Rozwijające się życie gospodarcze w Gdyni stwarzało zapotrzebowanie na wykwa­lifikowaną siłę roboczą dla powstającego przemysłu i rzemiosła. W 1929 roku z inicjatywy Wojewódzkiej Izby Przemysłowo - Handlowej powstała pierwsza szkoła typu zawodowego - Szkoła Rzemiosł Przemysłowych. W tym samym roku otwarto Szkołę Handlu Morskiego i Techniki Portowej, a w czerwcu 1931 roku Państwową Szkołę Morską, założoną w 1920 roku w Tczewie, przeniesiono do własnych gmachów przy ulicy Morskiej w Gdyni[27].

Na szybki wzrost liczby mieszkańców miał także wpływ rozwój terytorialny miasta. Stopniowe włączanie w granice administracyjne Gdyni terenów leżących w jej pobliżu powiększało obszar miasta, a jednocześnie liczbę jego mieszkańców. 11 stycznia 1929 roku został utworzony samodzielny powiat Gdynia (powiat grodzki)[28]. W latach 1929 - 1935 w granice administracyjne Gdyni zostały włączone kolejne wioski leżące w pobliżu Gdyni-Oksywie, Chylonia, Obłuże, Witomino, Pogórze, Cisowa, Działki Leśne, Orłowo i Redłowo. W 1935 roku Gdynia zajmowała powierzchnię 65,8 km2 i liczyła 75 tys. mieszkańców[29].

Powiększenie obszaru miasta, szybki jego rozwój i stały przypływ ludności spowodował konieczność utworzenia nowych parafii, w związku z tym potrzebę wybudowania nowych kościołów. Do 1926 roku, przez blisko siedem wieków, Gdynia należała do parafii św. Michała Archanioła w Oksywiu, w dekanacie puckim[30]. W roku 1923 z inicjatywy sołtysa Jana Radtke wybudowano kościół, który był konsekrowany w 1924 roku, a w dwa lata później, 26 czerwca 1926 roku, utworzono przy nim parafię Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Nowa Parafia została włączona do dekanatu wejherowskiego[31]. Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski została sfinansowana ze składek społecznych. Z czasem i ona nie była w stanie sprostać potrzebom duszpasterskim i zatroszczyć się o życie religijne mieszkańców, ciągle rozwijającego się miasta[32]. Zrodziła się myśl zbudowania Bazyliki Morskiej, wielkiego, monumentalnego kościoła, który pomieściłby w swoich murach większe rzesze wiernych i który byłby ozdobą Gdyni, najmłodszego z wielkich miast II Rzeczypospolitej.

W styczniu 1931 roku biskup Stanisław Wojciech Okoniewski, ordynariusz chełmiński wydał dekret w sprawie utworzenia nowych parafii w obrębie miasta i portu Gdyni. Erygował cztery nowe parafie: parafię portową Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Morza, parafię Świętej Rodziny w dzielnicy Grabówek, parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa i parafię Bazyliki Morskiej[33]. Z wielkim zapałem przystąpiono do realizacji planów i budowy kościołów. W 1932 roku powstało Towarzystwo Budowy Bazyliki Morskiej. Zajmowało się ono zbiórką funduszy na budowę i organizowaniem konkursów na projekty architektoniczne. Różne były koncepcje usytuowania Bazyliki. Początkowo przewidywano, że stanie ona na szczycie Kamiennej Góry, aby była widoczna z wielkiej odległości od strony morza. W 1934 roku odbyło się nawet uroczyste położenie kamienia węgielnego z udziałem prezydenta Polski. Jednakże wstępne prace wykazały, że podłoże Kamiennej Góry nie zapewni tej monumentalnej budowli stabilnej podstawy. Zrezygnowano więc z tego pomysłu i ostatecznie powstał plan budowy Bazyliki u podnóża Kamiennej Góry od strony morza[34]. Do realizacji tego projektu jednak nie doszło, ponieważ wybuchła wojna i Niemcy okupowali miasto. Po wojnie trudności gospodarcze i ogromne zniszczenia nie pozwoliły na budowę tak wielkiego kościoła. Pomysł wybudowania Bazyliki Morskiej upadł. Pamiątką po niezrealizowanym zamierzeniu był krzyż, umieszczony na szczycie Kamiennej Góry[35]. W latach 60-tych krzyż w tajemniczych okolicznościach został usunięty i dopiero 3 maja 1994 roku ponownie postawiono go na dawnym miejscu[36].

Rok 1933 przyniósł dalsze zmiany dla Kościoła. Powstały trzy kolejne parafie: parafia Podwyższenia Krzyża Świętego na Witominie, parafia Chrystusa Króla w dzielnicy Mały Kack i św. Józefa w dzielnicy Orłowo Morskie - Kolibki. Rok później w dzielnicy Cisowa powstała parafia Przemienienia Pańskiego, a w 1935 roku w dzielnicy Obłuże parafia św. Andrzeja Boboli. W 1933 roku biskup chełmiński St. W. Okoniewski erygował pierwszy dekanat Gdyni, który liczył dziesięć parafii[37].

Lata II wojny światowej zahamowały rozwój Gdyni i związany z tym rozwój parafii. W tym czasie Kościół katolicki w Polsce, a szczególnie w diecezji chełmińskiej, do której należała Gdynia, poniósł ogromne straty. Wielu księży wymordowano w obozach zagłady, niektóre kościoły uległy zniszczeniu, a znaczną część ludności wysiedlono sprowadzając na ich miejsce osadników niemieckich[38].

Po wyzwoleniu przystąpiono do usunięcia zniszczeń, odbu­dowywania kościołów i budowania nowych. Mimo przeszkód ze strony władz państwowych, ale w trosce o duchowe dobro mieszańców powstawały dalsze parafie. Były to: w 1945 roku parafia Matki Boskiej Bolesnej w Orłowie na miejsce zburzonego kościoła św. Józefa, w 1948 roku parafia św. Antoniego z Padwy i parafia św. Stanisława Kostki oraz w 1957 roku parafia św. Józefa w dzielnicy Leszczynki[39].

Powstała także potrzeba utworzenia nowego dekanatu, ponieważ jedyny, jaki był w Gdyni tak bardzo się powiększył, że administracja jego stała się utrudnioną. W roku 1959 ks. biskup K. J. Kowalski, ordynariusz chełmiński, erygował drugi dekanat. W roku 1985 dekanat I liczył trzynaście parafii a dekanat II dziewięć[40].

Na przestrzeni wieków różnie kształtowała się przynależność kościelna Gdyni. Do 1918 roku Gdynia należała do diecezji włocławskiej, w latach 1818-1821 weszła w skład Pomorskiego Wikariatu Apostolskiego, a od 16 lipca 1921 roku do 25 marca 1992 roku znajdowała się w granicach diecezji chełmińskiej[41].

W latach 1985-1992, w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa, w Gdyni rezydowali sufragani chełmińscy, jako wikariusze biskupi do spraw duszpasterstwa Wybrzeża. W 1984 roku ks. biskup Marian Przykucki, ordynariusz chełmiński powołał w Gdyni Diecezjalne Studium Życia Rodzinnego, a w 1985 roku Diecezjalne Studium Teologiczne[42].

Dnia 25 marca 1992 roku, w Uroczystość Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, papież Jan Paweł II, w pasterskiej trosce o dobro Kościoła, dokonał reorganizacji diecezji i prowincji kościelnych w Polsce. To wydarzenie okazało się bardzo ważne dla gdyńskiego Kościoła. Mocą bulli Totus tuus Poloniae populus Jana Pawła II Gdynia weszła w skład archidiecezji gdańskiej, którą duszpasterską opieką otoczył ks. arcybiskup Tadeusz Gocłowski, metropolita gdański[43]. W tym samym czasie w miejsce dotychczasowych dwóch dekanatów erygowano cztery. Są to: dekanat Gdynia - Śródmieście (liczący 8 parafii), dekanat Gdynia - Orłowo (6 parafii), dekanat Gdynia - Chylonia (7 parafii) i dekanat Gdynia - Oksywie (6 parafii)[44]. Obecnie, w roku 1995, Gdynia liczy 27 parafii, w których kapłani zabiegają o dobro duchowe mieszkańców.

Warto podkreślić, że bardzo ważną datą w dziejach Gdyni był 11 czerwca 1987 roku, gdy na Skwerze Kościuszki Ojciec Święty Jan Paweł II spotkał się z mieszkańcami miasta i terenu, błogosławił im w radościach i smutkach dnia codziennego oraz w ich pracy i odpoczynku[45].





Rozdział drugi



Organizacja parafii Świętej Rodziny w Gdyni



1.2. Czas i okoliczności powstania

P



o I wojnie światowej Gdynia, mała wieś kaszubska, stała się miejscem marzeń dla wielu ludzi. Decyzja wybudowania w Gdyni portu morskiego była bardzo śmiałym, a zarazem ambitnym przed­sięwzięciem. Jak podano w rozdziale pierwszym, w krótkim czasie z całej Polski przybyło do Gdyni wielu ludzi chętnych do pracy. W 1926 roku Gdynia liczyła - 12 tysięcy mieszkańców, po trzech latach - 15 tysięcy, a w 1931 roku już 33,5 tysięcy[46].

Żywiołowy napływ ludności, szczególnie po roku 1927, zaczął wyprzedzać rozwój miasta i portu. Nie było ono w stanie zaspokoić potrzeb ludności w zakresie warunków lokalowych. Budownictwo nie nadążało za potrzebami, a mieszkania w willach i  kamienicach w śródmieściu były niedostępne dla większości napływających ludzi. Zaczęto odczuwać deficyt tanich mieszkań. Najliczniejszą warstwą społeczną nowo powstałego miasta byli robotnicy i rzemieślnicy z niskim uposażeniem, a nawet często bezrobotni. Szukali oni schronienia w miejscach znacznie oddalonych od centrum, ponieważ tam właśnie znajdowali tanie mieszkania. Osiedlali się przeważnie wzdłuż arterii komunikacyjnej biegnącej z Sopotu do Wejherowa. Powstawały w ten sposób osady, które w szybkim tempie zaczęły się rozwijać, tworząc nowe dzielnice Gdyni. Największymi skupiskami ludności robotniczej były dzielnice: Grabówek, Mały Kack, Chylonia i Obłuże. Tam cena parceli budowlanych i mieszkań była stosunkowa niska, a komunikacja ze Śródmieściem ułatwiona[47].

W roku 1927 na Grabówku powstała kolonia robotnicza[48]. Zaczęto budować pierwsze bloki mieszkalne z małymi, tanimi lokalami. Jednocześnie rozwijało się tzw. dzikie budownictwo, gdzie naprędce zbijano z najprzeróżniejszych materiałów odpadowych budy mieszkalne. Kolonia robotnicza Grabówka rozwijała się w szybkim tempie; nastąpił duży wzrost liczby mieszkańców, co spowodowało zwiększenie liczby wiernych. Ci ludzie nie tylko pracowali, myśląc o zaspokojeniu potrzeb materialnych, ale także pragnęli zadbać o swoje potrzeby duchowe. Potrzebowali świątyń, gdzie mogliby pomodlić się i czerpać nowe siły do pracy.

Jesienią 1930 roku Gdynia liczyła przeszło 30 tysięcy katolików, którzy należeli do trzech parafii w obrębie miasta. Były to: parafia oksywska, parafia chylońska i parafia Gdynia - Śródmieście[49]. Praca kapłanów, szczególnie gdyńskiej parafii Śródmieście, do której należała dzielnica Grabówek, stawała się coraz trudniejsza i bardziej odpo­wiedzialna. Mały kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski nie wystarczał dla coraz większej liczby parafian[50]. Powstała nagląca potrzeba utworzenia nowych placówek duszpasterskich.

Dnia 1 stycznia 1931 roku biskup chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski, zatroskany problemami duszpasterskimi miasta Gdyni, erygował cztery nowe, samodzielne parafie w obrębie miasta i portu Gdynia. Ks. biskup wystawił dwa dekrety. Pierwszy dokument wytyczył granice nowych parafii, między innymi granice parafii Świętej Rodziny na Grabówku[51] (patrz załącznik 1). W drugim dekrecie wyznaczył proboszcza tej nowej parafii - ks. Wojciecha Surmana, dotychczasowego wikariusza parafii Najświętszej Maryi Panny w Gdyni (patrz załącznik). Ponadto do pomocy przydzielił mu księdza wikariusza, neoprezbitera Brunona Szymańskiego[52].



2.2. Terytorium

D



okładne granice parafii Świętej Rodziny zostały określone na mocy dekretu z dnia 1 stycznia 1931 roku o utworzeniu czterech, nowych parafii w obrębie miasta i portu Gdynia. Granicę między Grabówką a Chylonią tworzy rów, który prowadzi od tzw. Goryńca (rów graniczny między terenami Obłuża i Chylonii) aż do szosy Gdańskiej, tak że Elektrownia Gródek pozostanie po stronie Grabówki. Stąd biegnie środkiem szosy Gdańskiej aż do drogi, która wiedzie do wybudowania p. Helenda na Bernordzie, potem środkiem tej drogi, względnie ulicy, która tu w miejsce tej drogi powstanie, aż do lasów państwowych, tak że gospodarstwo p. Helenda tymczasowo pozostaje przy parafii Chylonia. Granice od portu stanowią tory kolei Gdynia - Reda aż do obecnej ekspedycji towarowej. Idąc stąd środkiem szosy Gdańskiej aż do ulicy Leśnej, skręca ona środkiem tej ulicy aż do lasów państwowych[53].

Obszar nowej parafii został wydzielony z części parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni i z części parafii Św. Mikołaja w Gdyni - Chyloni. Teren parafii rozciągał się w sposób wydłużony między torami kolejowymi Gdynia - Reda z jednej strony, a zalesionym górzystym terenem z drugiej strony. W obrębie granic parafii Świętej Rodziny znalazły się następujące ulice: Leśna, Falista, Staszica, Beniowskiego, Kapitańska, Denhoffa, Komandorska, Serpentynowa, Cejnowy, Grabowo, Kolejowa, Wąsowicza, Zielińskiego, Donimirskiego, Emigracyjna, Krofea, Mrongowiusza, Hozjusza, Gordona, Lindego, Filomatów, Okrzei, Łyskowskiego, Montwiłła, Kalksztajnów, Podgórna, Sambora[54].

Parafia Świętej Rodziny graniczyła z parafią Najświętszego Serca Pana Jezusa, erygowaną również 1 stycznia 1931 roku. Według dekretu ks. biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego granica między tymi jednostkami kościelnymi biegła od lasów państwowych środkiem ulicy Leśnej do Szosy Gdańskiej[55]. Natomiast granica z parafią Świętego Mikołaja w Gdyni - Chyloni biegła tam, gdzie przez Szosę Gdańską przebiegały tory kolejowe prowadzące do Emigrantki. Elektrownia Gródek pozostała przy parafii Świętej Rodziny[56].

W roku 1954 mieszkańcy numerów parzystych ulicy Wolności i ulicy Kołobrzeskiej zwrócili się z prośbą do ks. biskupa chełmińskiego Kazimierza Józefa Kowalskiego o przyłączenie ich do parafii św. Stanisława Kostki[57]. Ulica Wolności na skutek podziału Gdyni na parafie parokrotnie zmieniała swą przy­należność. W 1949 roku przeprowadzono granicę środkiem ulicy Wolności wyłączając numery parzyste z parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i włączając je do parafii Świętej Rodziny. Taki stan nie był korzystny dla mieszkańców tej ulicy, ponieważ od kościoła Świętej Rodziny dzielił ich dość wysoki grzbiet wzgórza. Dojście do tej świątyni pozornie bliskiej, w rzeczywistości jednak zajmowało przeszło pół godziny. Tymczasem odległość do kościoła Ojców Jezuitów można było pokonać w ciągu 10 -15 minut idąc prostą, wygodną ulicą. Dzieci z tych domów uczęszczały do Szkoły Podstawowej nr 2, gdzie lekcji religii uczyli ojcowie Jezuici, co powodowało, że były one związane z tą parafią[58].

Ks. biskup Kazimierz Józef Kowalski uwzględniając prośbę mieszkańców posesji przy ulicy Wolności i ulicy Kołobrzeskiej oraz po wysłuchaniu zdania Kapituły Katedralnej Chełmińskiej wydał 22 paź­dziernika 1956 roku dekret w sprawie wyłączenia tych mieszkańców z obrębu parafii Świętej Rodziny a przyłączenia ich do parafii św. Stanisława Kostki w Gdyni. Dekret wszedł w życie z dniem 1 lis­topada 1956 roku i następujące posesje wyłączono z parafii Świętej Rodziny: Z ulicy Wolności nr 14, 16, 20a, 22, 22a, 22b, 24 24a, 24b, 26, 26a, 26b, 28, 30, 32, 34, 38, 40, 42, 44, 46, 50, 54, 56, 58, 60, 62 oraz z ulicy Kołobrzeskiej nr 3, 5, 7, 9, 13[59].

W roku 1957, z chwila utworzenia nowej samodzielnej parafii św. Józefa, oddzielono od parafii Świętej Rodziny niektóre ulice i włączono je do nowej placówki kościelnej. Według dekretu z 17 maja 1957 roku granica przebiegała następująco: Na południe: dotychczasową granicą między Chylonią a Witominem oraz Grabówkiem a Witominem. Na wschodzie: dolną skarpą ulicy Sambora przecinając Komandorska do ulicy Kniewskiego poprzez tory kolejowe Gdynia - Wejherowo w linii prostej do toru Gdynia - Oksywie. Dekret wszedł w życie z dniem 1 czerwca 1957 roku[60].

W latach sześćdziesiątych mieszkańcy niektórych ulic parafii Świętej Rodziny wystąpili z petycją o przyłączenie ich do parafii św. Józefa. Prośbę swą motywowali nieproporcjonalną odległością między swoim kościołem parafialnym, a kościołem św. Józefa. Odległość do kościoła Świętej Rodziny wynosiła 1,5 -2 km, zaś do kościoła św. Józefa około 500 m. Dzieci tych parafian uczęszczały na lekcje religii do kościoła św. Józefa, zaś dzieci przygotowujące się do Uroczystej I Komunii Świętej musiały uzyskać zgodę ks. proboszcza parafii Świętej Rodziny[61].

12 lipca 1965 roku, po dokonaniu wizji lokalnej przez delegata Kurii Biskupiej ks. kanonika St. Trzcińskiego, administratorów parafii Świętej Rodziny ks. Edwarda Jankowskiego i parafii św. Józefa ks. kanonika Józefa Rottę, zaproponowano nową granicę między obu parafiami[62]. Ks. biskup Kazimierz Józef Kowalski dekretem z dnia 30 września 1965 roku zatwierdził skorygowanie granic. Dekret wszedł w życie z dniem 15 października 1965 roku. Na mocy tego dekretu z obrębu parafii Świętej Rodziny wyłączone zostały: blok mieszkalny przy ulicy Okrzei 11 - 17, blok mieszkalny przy ulicy Czerwonych Kosynierów (obecnie Morskiej) 123 - 125, blok mieszkalny przy ulicy Mrongowiusza od nr 10 do granicy parafii Gdynia - Leszczynki, domy przy ulicy Sambora od numeru 1 - 48. Jednocześnie zostały one włączone do parafii Gdynia - Leszczynki[63].

Do parafii Świętej Rodziny należały odtąd następujące ulice: Admiralska, Beniowskiego, Czerwonych Kosynierów, numery nieparzyste 13 - 125 i parzyste 18 -104, Długosza, Donimirskiego, Emigracyjna, M. Curie - Skłodowskiej, Falista, Grabowa, Hozjusza, Kapi­tańska, Kołłątaja, Komandorska do numeru 39, Krofea, Lelewela, Lin­dego, Łyskowskiego, Mireckiego, Mrongowiusza, Okrzei od numeru 2 - 15, Podgórna, Pstrowskiego, Ks. Surmana, Wąsowicza, Wolności numery 2 - 10, Rutkowskiego, Serpentynowa[64].

W latach dziewięćdziesiątych nastąpiły zmiany nazw niektórych ulic w większości powracając do nazw sprzed roku 1939. Ostatecznie według aktualnych nazw ulic do parafii Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku należą: Beniowskiego, Biskupa Okoniewskiego, Demela, Denhoffa, Długosza, Donimirskiego, Falista, M. Curie - Skłodowskiej, Grabowa, Hozjusza, Kapitańska, Komandorska do numeru 28, Krofea, Ks. Kołłątaja, Ks. Surmana, Morska 11 - 121, Mrongowiusza, Okrzei 2 - 9, Podgórna, Rutkowskiego, Wąsowicza, Wolności 2 - 10[65]. Terytorium parafii oraz jego rozmiary ilustruje mapka (patrz załącznik 2 i 3).


2.3. Ludność

W



1931 roku, czyli w roku erygowania parafii Świętej Rodziny, Gdynia liczyła 33,5 tysięcy mieszkańców. Byli to przeważnie ludzie młodzi o różnej mentalności, kulturze i wykształceniu. W tym czasie 66% mieszkańców Gdyni nie przekroczyło trzydziestego roku życia. Większość umiała pisać i czytać. Gdynię przeważnie zamieszkiwali Polacy. Niemców było zaledwie 300 osób a innych narodowości 270 osób. Struktura wyznaniowa w Gdyni w roku 1931 przedstawiała się następująco: 98%, katolicy, 1,5% ewangelicy i 1,5% inne wyznania[66].

Wraz z napływem ludności szczególnie szybko postępowała rozbudowa miasta. W latach 1928 - 1930 rozpoczęto realizację budowy pierwszych bloków wielomieszkaniowych. Najczęściej mieszkania dostępne dla nisko uposażonych rodzin budowano poza śródmieściem, w okolicznych dzielnicach na obrzeżach miasta. Pod koniec 1930 roku w kolonii robotniczej na Grabówku wybudowano wielokondygnacyjny budynek. Mieścił się on przy Szosie Gdańskiej (obecnie ulicy Morskiej 108 - 112) i były w nim aż 154 mieszkania. Gdyńska Spółdzielnia Mieszkaniowa wybudowała na Grabówku jeszcze inne bloki, np. przy ulicy Okrzei 2 - 4. Mimo tylu nowych mieszkań potrzeby robotników gdyńskich były dalekie od zaspokojenia, szczególnie jeżeli chodzi o mieszkania najtańsze, robotnicze. Sytuacja ta stała się przyczyną rozwoju nielegalnego budownictwa. Na obrzeżach miasta powstawały naprędce zbudowane z najprzeróżniejszych materiałów odpadowych budy mieszkalne[67]. Rozrastały się one błyskawicznie, ponieważ na sklecenie takiego domu często wystarczała jedna noc. Budowane były bez jakichkolwiek planów, zezwoleń i nadzoru budowlanego[68].

27 stycznia 1931 roku, po odbyciu przez ks. W. Surmana pierwszej kolędy w nowo utworzonej parafii, duszpasterz pisał: stwierdziłem, że dzielnicę zamieszkują prawie wyłącznie pracownicy utrzymujący się tylko z pracy rąk - spotkałem także rodziny całe bezrobotnych nędzarzy i bezdomnych biedaków[69].

Po tej lustracji stan osobowy parafii wynosił 1937 wiernych, najczęściej słabo uposażonych lub nawet bezrobotnych. Ks. Surman widząc niedostatek i biedę parafian wystąpił do ks. biskupa chełmińskiego z prośbą o zabranie wikariusza, którego nie był w stanie utrzymać[70].

W latach trzydziestych, wraz z pogłębiającym się kryzysem ekonomicznym, zwiększyła się znacznie migracja zarobkowa na terenie całego kraju. Gdynia w dalszym ciągu była ośrodkiem przyciągającym całe rzesze osób poszukujących zatrudnienia. Znaczna część przybywających do Gdyni nie posiadała dostatecznych środków finansowych, aby we własnym zakresie zdobyć dla siebie mieszkanie[71]. Tak więc dzikie zabudowy, szczególnie na Grabówku, rozwijały się coraz bardziej i w związku z tym przybywało coraz więcej wiernych w parafii Świętej Rodziny. W 1934 roku parafię na Grabówku zamieszkiwało 3893 wiernych, a w trzy lata później, w 1937 roku już 5370[72].

Dalszy wzrost liczby ludności na Grabówku nastąpił po 1937 roku, gdy zaczęto budować nowe zespoły bloków mieszkalnych. Pierwszy z nich, zbudowany w latach 1934 - 1941 przy ulicy Morskiej 91 - 99, składał się z pięciu sześciokondygnacyjnych bloków mieszkalnych, które były własnością Towarzystwa Budowy Osiedli i Funduszu Pracy. W tym samym czasie powstał inny zespół mieszkaniowy Pracowników Poczty, Telegrafów i Telefonów. Zbudowano go w 1938 roku przy ulicy Morskiej 106 i Okrzei 14/8[73]. Dzielnica Grabówek ciągle rozbudowywała się, w związku z tym liczba parafian z roku na rok powiększała się. W 1939 roku parafia Świętej Rodziny liczyła około 6 tysięcy wiernych[74].

W wyniku II wojny światowej nastąpiły znaczne zmiany w stanie ludności. Już od 12 września, z chwilą wkroczenia Niemców na obrzeża Gdyni, zaczęły się aresztowania, wysyłanie do Stutthofu, a od października ewakuacja ludności z kolejnych dzielnic Gdyni. Niektórzy mieszkańcy, aby uniknąć przymusowej ewakuacji, na wieść o jej planowaniu, sami opuszczali swoje dzielnice. Zasiedlanie Gdyni obywatelami III Rzeszy zmieniło w pewnym stopniu charakter duszpasterstwa. Praca kapłanów była trudna, ponieważ znaczną część ich wiernych stanowili Niemcy, co skłaniało do większej ostrożności. Ogólny bilans strat ludności, jakie poniosło społeczeństwo powiatu gdyńskiego, w tym dzielnica Grabówek, jest trudny do ustalenia z powodu nieś­cisłości i braku wielu źródeł[75]

W roku 1945 zaczęto odbudowywać miasto zniszczone wskutek działań wojennych. Do wyzwolonej Gdyni niejednokrotnie powracali wysiedlani mieszkańcy, a także poszukujący zatrudnienia. W 1946 roku parafię Świętej Rodziny zamieszkiwało już 6500 wiernych[76].

Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych nastąpił dostrzegalny wzrost liczby mieszkańców, a w roku 1951 przekroczył 7 tysięcy[77].

W roku 1957, po skorygowaniu granic parafii Świętej Rodziny z parafią św. Staniaława Kostki i po określeniu granic między parafią Świętej Rodziny a wydzieloną z jej części parafią św. Józefa, liczba wiernych spadła z 7456 na 5231[78]. Ten stan osobowy utrzymywał się przez kolejnych dziewięć lat. Ponadto w tym czasie parafię zamieszkiwało 18 - protestantów, 22 - prawosławnych, 5 - Żydów i 16 rodzin świadków Jehowy[79].

W roku 1965, z chwilą skorygowania granicy z parafią św. Józefa, ubyło z parafii Świętej Rodziny 1050 osób. W międzyczasie na terenie parafii Gdynia - Grabówek wybudowano trzy bloki wojskowe mieszkalne oraz dwa bloki mieszkalne spółdzielcze. W parafii zamieszkało 800 nowych osób, a stan osobowy wynosił 5600 wiernych[80].

W roku 1971 liczba katolików wynosiła 6109 osób, w tym 1062 rodziny katolickie. Parafię zamieszkiwały także osoby  innych wyznań chrześcijańskich i niechrześcijańskich w liczbie 240 osób, natomiast bezwyznaniowych było 320 osób[81].

W następnych pięciu latach liczba wiernych parafii Świętej Rodziny zaczęła spadać i w 1976 roku wynosiła 5884. Od dziesięciu lat Gdynia rozbudowała się, szczególnie w takich dzielnicach jak: Witomino, Leszczynki, Chylonia, Wzgórze Nowotki (obecnie Wzgórze Świętego Maksymiliana), gdzie powstały nowe osiedla. W parafii Świętej Rodziny od ośmiu lat nie wybudowano żadnego domu ani bloku mieszkalnego. Młode małżeństwa, w poszukiwaniu nowych mieszkań, zaczęły opuszczać rodzinną parafię. Pozostała na Grabówku ludność w wieku średnim, z przewagą ludzi starzejących się. W niektórych mieszkaniach pozostawali jedynie rodzice w wieku emerytalnym[82]

Około 2/3 parafian było mniej lub bardziej związanych z życiem Kościoła. Wiele było rodzin, które charakteryzowały się dużym przywiązaniem do Kościoła. Brały one liczny udział w nabożeństwie i  służyły sobie nawzajem pomocą. Była jednak grupa parafian, którą charakteryzowała bierność, słabe poczucie odpowiedzialności za Kościół oraz luźne przywiązanie do Kościoła. Proces ateizacji odciągał od Kościoła jednostki słabe duchowo. Innym wielkim problemem parafii i jej duszpasterzy było nadużywanie przez niektórych wiernych alkoholu. Od   początku w tej parafii, zamieszkiwanej w większości przez robotników, była spora grupa ludzi nadużywająca alkohol[83].

Obecnie w obrębie parafii Świętej Rodziny liczba mieszkańców wynosi około 8 tysięcy. Stałych parafian jest 6440, pozostali to studenci Wyższej Szkoły Morskiej i żołnierze dwóch jednostek wojskowych. W parafii jest także 2 greko - katolików i 26 osób innych wspólnot religijnych, w tym: 5 - prawosławnych, 2 - protestantów, około 20 świadków Jehowy, jeden członek Kościoła narodowego i jeden wyznawca Kriszny[84].

Tabela 1. Liczba katolików w parafii Świętej Rodziny w latach 1931-1993.

Rok


Liczba katolików


Rok


Liczba katolików

1931


1937


1952


7384

1932


2700


1955


7454

1933


2820


1957


5231

1934


3893


1959


5642

1935


3998


1963


5682

1936


4473


1965


5600

1937


5370


1970


6109

1938


5920


1975


5828

1939


6000


1982


5868

1946


6500


1987


5632

1949


6300


1994


6440

Tabela 1 ilustruje liczbę katolików w parafii Świętej Rodziny w latach 1931 - 1993. Dane zaczerpnięte są ze sprawozdań duszpasterskich rocznych i sprawozdań wizytacyjnych w latach 1946 - 1993, a także ze spisów kościoła i duchowieństwa diecezji chełmińskiej w latach 1931 - 1991.

W parafii są reprezentowane różne zawody, ale szczególnie robotników portowych, kolejarzy, stoczniowców, pracowników umysłowych i grupa inteligencji. Także i w tej parafii, podobnie jak w innych parafiach gdyńskich, można dostrzec wzmożone tendencje do posiadania wartości materialnych. Coraz częściej widać w rodzinach różnego typu zagrożenia z tym związane, co powoduje, że nie spełniają one należycie swego powołania do przekazywania życia i miłości. Laicyzacja życia zatacza coraz szersze kręgi, a to powoduje obojętność religijną. Poważnym problemem jest w dalszym ciągu alkoholizm. W parafii jest 92 nałogowych alkoholików. Generalnie jednak w parafii jest wiele rodzin, które kształtują swe życie w duchu chrześcijańskim. Parafianie w przeważającej większości są ludźmi otwartymi na wartości wiary, doceniając  potrzebę modlitwy i udziału w życiu Kościoła. Wierni przez ostatnie lata włączali się ofiarnie w prace remontowo - budowlane w kościele, co potwierdza ich odpowiedzialną troskę o sprawy związane z życiem i rozwojem parafii. U członków wspólnot apostolskich można zauważyć głód głębszego życia religijnego i pragnienie dążenia do świętości. Jest wiele osób regularnie przystępujących do sakramentów świętych. Istnieje także Parafialny Zespół Charytatywny inspirujący parafian do niesienia pomocy innym[85].

Parafia zajmuje określone w swych granicach terytorium i ilość parafian w najbliższych latach raczej nie będzie się zmieniać.


Rozdział trzeci


Miejsce kultu - kościół parafialny



3.1. Budowa kościoła



W



momencie erygowania parafii Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku, 1 stycznia 1931 roku parafia ta nie miała żadnego majątku. Przed świeżo mianowanym proboszczem stanęło poważne zadanie. Trzeba było zaczynać od początku i z niczego. Ks. Wojciech Surman z okazji Nowego 1931 Roku, wydał w miejscowej prasie orędzie do swoich parafian zatytułowane Wesołą nowinę bracia słuchajcie, w którym wyrażał swoją radość, a zarazem i troskę, wynikające z faktu budowy nowego kościoła (patrz załącznik 5). Zachęcił wiernych swojej parafii, a także mieszkańców Gdyni do wspomagania tego upragnionego zamierzenia.[86]

W tym czasie w Gdyni przebywał minister przemysłu i handlu A. Prystor, u którego ks. Surman uzyskał zezwolenie na korzystanie z auli i kaplicy Państwowej Szkoły Morskiej dla celów duszpasterskich[87].

6 stycznia 1931 roku z inicjatywy proboszcza parafii Grabówek odbyło się ogólne zebranie obywatelskie w gmachu Instytutu Handlu Morskiego i Techniki Portowej w sprawie organizacji nowo utworzonej parafii[88]. 19 stycznia 1931 roku ks. Surman poinformował parafian o czynnym biurze parafialnym w domu Anny Kobieli na pierwszym piętrze przy Szosie Gdańskiej (obecnie ulicy Morskiej) i o tym, że nabożeństwa będą odprawiane w kaplicy Szkoły Morskiej dopiero w lutym. Ponieważ dotychczas w tej kaplicy nie odprawiano żadnych nabożeństw, ks. Surman musiał zatroszczyć się o zakup, względnie wypożyczenie, wszelkich przedmiotów niezbędnych do odprawiana nabożeństw. 22 lutego odprawiono pierwszą Mszę Świętą[89].

Pierwszym darem na budowę nowego kościoła było 15 tysięcy sztuk palonej cegły od Pierwszego Polskiego Towarzystwa Kąpieli Morskich. Ten dar był wielką radością zarówno dla ks. proboszcza, jak i parafian. Kolejnym cennym darem na początku lutego 1931 roku była parcela budowlana o powierzchni 1250 m2 od Anny Konkel. Działka ta znajdowała się między ulicami: Szosą Gdańską (ulicą Morską), ulicą Kołłątaja i nową ulicą Biskupa St. W. Okoniewskiego. Teren darowany parafii idealnie nadawał się pod budowę projektowanego kościoła wraz z plebanią[90].

Ks. Surman po pierwszych odwiedzinach duszpasterskich i po lustracji terenu swojej parafii doszedł do wniosku, że nie może budować masywnego dużego kościoła, co było pierwotnym jego założeniem, ale jego starania muszą być skierowane na to, aby wybudować prowizoryczny kościółek wraz z plebanią. W tym czasie parafię zamieszkiwali ludzie biedni, utrzymujący się z pracy swoich rąk, robotnicy, a nawet wiele rodzin bezrobotnych[91].

27 lutego ks. proboszcz zwołał do auli Państwowej Szkoły Morskiej zebranie organizacyjne. Na zebraniu wybrano zarząd Komitetu Budowy Kościoła Świętej Rodziny w składzie: przewodniczący zarządu - ks. pro­boszcz W. Surman, z-ca przewodniczącego - dyrektor Szkoły Morskiej kmdr por. Adam Mohuczy, sekretarz - kpt. mar. St. Sułkowski, skarbnicy - Bukowski i Mróz, członkowie zarządu - E. Mauler, A. Bach, Stróżyński i Modrzejewski. Na zebraniu zdecydowano o natychmiastowym przystąpieniu do budowy kościoła wraz z plebanią dla dwóch księży, na darowanym placu[92].

W tym czasie ks. Surman wysłał do Kurii Biskupiej w Pelplinie projekt kościoła wykonany przez inż. J. Romualda Müllera. Rozpoczęcie budowy poprzedzono odezwami i rozprowadzeniem cegiełek o różnych nominałach, które wykonano w drukarni wojskowej w Toruniu, czym zajmował się brat proboszcza - major artylerii Marian Surman[93].

Wielu ofiarnych ludzi wsparło wysiłek ks. proboszcza. Rodzina Jana i Czesławy Grubbów z synem ofiarowała żwir i piasek oraz 1000zł, rodzina Augustyna i Anny Grubbów - 1000 zł, Paweł i Stanisława Banaszkiewicz - monstrancję, jako wotum za uleczonego syna , państwo Kalksteinowie - lichtarze do głównego ołtarza. Wielu ofiarodawców pozostało anonimowych[94].

30 marca 1931 roku komisja konserwatorsko - budowlana Kurii Biskupiej Chełmińskiej ustosunkowała się do projektu inż. Müllera. Zaleciła korektę projektu - wkomponowanie w bryłę kościoła wieży oraz nadanie budowli charakteru bardziej sakralnego. Po poprawieniu planów, w przyspieszonym trybie uzyskano zatwierdzenie ich przez Kurię Biskupią i w kwietniu przystąpiono do niwelacji terenu, doprowadzono wodę, zwożono cegłę, wapno oraz cement. Następnie kopano i zakładano fundamenty. Przy wznoszeniu murów pracowało stale od dwunastu do dwudziestu robotników. Większość prac związanych ze zwożeniem materiałów budowlanych ludzie wykonywali za darmo, a materiały przeważnie uzyskiwano na kredyt. Właściwa budowa rozpoczęła się 27 kwietnia (patrz załącznik 6). Od 1 maja zwiększono ilość murarzy, a 13 maja przystąpiono do betonowania fundamentów pod wieżą[95] (Fot.1.).





Fot.1. Fragment budowy kościoła na Grabówku

Przy budowie kościoła wdrażano nowoczesne technologie budownictwa. Rezonował bardzo silnie nowoczesny trend techniki żelbetonowej. Oto opis architektoniczny: Kościół Świętej Rodziny wzniesiony został na rzucie prostokąta. Płaszczyzny ścian stanowią połacie z cegły licowej, starannie wyfugowanej i płaszczyzny otynkowane. Bryłę kościoła z bezpośrednim połączeniem z plebanią pokrywa dwuspadowy dach o bardzo łagodnych spadach. Wieża jest wtopiona w bryłę kościoła i wznosi się na rzucie prostokąta. Na skutek spadu terenu w kierunku ulicy Morskiej, kościół na Grabówku ma bardzo wysoką linię cokołu. Wnętrze rozpina się na czterech przęsłach żelbetonowych i jest jednym z najmniejszych wnętrz kościelnych w Gdyni. Wnętrze stanowi jedną halę, otwartą po wzdłużnych stronach trzema prostokątnymi otworami okiennymi. Prezbiterium i chór muzyczny zamknięte są ścianą prostą[96] (Fot.2.).





Pod względem stylowym budowla ta miała stanowić kwintesencję purystycznej odmiany funkcjonalizmu[97].

Fot.2. Plan kościoła wraz z plebanią wg oryginalnego projektu J. Müllera z 1931 roku.

17 maja 1931 roku o godz. 1100 odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego. Mszę św. plenerową celebrował ks. dziekan Edmund Roszczynialski z Wejherowa i to on w asyście licznego duchowieństwa poświęcił kamień węgielny (Fot.3.). Kazanie okolicz­nościowe wygłosił ks. Wojciech Surman. W uroczystości uczestniczyli proboszczowie sąsiednich parafii, Komisarz Rządu, liczni przedstawiciele miejscowych władz, instytucji, a także tłumnie zgromadzeni parafianie (Fot.4.). W czasie uroczystości wmurowano akt erekcyjny, który sporządził architekt Adolf Berezowski (Fot.5.). Cała uroczystość zakończyła się odśpiewaniem pieśni Boże coś Polskę. Po Mszy św. wysta­wiono Księgę Pamiątkową, w której zapisywali się ofiarodawcy. Ogółem zebrano tego dnia 2349 zł oraz dary w postaci materiałów budowlanych[98].



Fot.3. Poświęcenie kamienia węgielnego 17 maja 1931 roku

23 czerwca 1931 roku dokończono elewację frontową, a 27 czerwca mur od strony wschodniej do dachu. Równocześnie pracowali murarze tynkując kościół, stolarze wykonując okna i drzwi, elektromonterzy zakładając instalację elektryczną. Członkowie Stowarzyszenia Rezerwistów i Byłych Wojskowych Koło Gdynia ze swym prezesem porucznikiem Majewskim, przybyli na plac budowy i zabrali się do planowania terenu przed świątynią oraz do budowania dostępu do wrót  kościelnych.  Artysta malarz - Władysław Barwicki wykonał obraz Najświętszej Rodziny do głównego ołtarza[99].



Fot.4. (u góry) Licznie zgromadzeni parafianie podczas uroczystości poświecenia kamienia węgielnego

Fot.5. (u dołu) Wmurowanie aktu erekcyjnego podczas uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego.



Nadzorując budowę kościoła ks. Surman jednocześnie starał się o otwarcie ochronki dla dzieci z rodzin słabo uposażonych na terenie swojej parafii. Jeszcze w lutym 1931 roku wystąpił do władz miejskich w tej sprawie. Rada Miejska, z ówczesnym prezesem Bolesławem Nowackim na czele, przyznała pomoc na utworzenie ochronki, tak bardzo potrzebnej w dzielnicy robotniczej na Grabówku. Komisarz Biały przeznaczył w budującej się magistrackiej kolonii robotniczej odpowiedni lokal, w którym ks. Surman swoją własną pracą i zapobiegliwością urządził ochronkę, według wszelkich higienicznych i pedagogicznych wymogów. W tym przedszkolu znalazło wzorową opiekę i wychowanie, pod okiem jednej z sióstr Miłosierdzia Zakładu Św. Wincentego w Gdyni i przy pomocy jednej świeckiej osoby, 160 dzieci na dwie zmiany[100] (Fot.6.).

Fot.6. Ks. proboszcz W. Surman wśród dzieci z ochronki na Grabówku.



24 września 1931 roku ks. biskub chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski zawiadomił ks. Surmana, że przybędzie na Grabówek 11 pażdziernika o godz.1000, aby poświęcić nową placówkę. W związku z tą informacją przyspieszono prace wykończeniowe w kościele, a  ostatnią noc przepracowano całą, zakładając żyrandole, ustawiając i ubierając ołtarz, montując balustradę wokoło ołtarza, ustawiając ławki, konfesjonał urządzając plebanię, dekorując kościół oraz przygotowując bramy tryumfalne. Prace te wykonywano pod nadzorem parafianina pana Bacha. W tym miejscu należy wskazać na ogromne zaangażowanie ze strony parafian. Wspierali budowę kościoła i plebanii nie tylko finansowo, ale czynnie włączając się do pracy. Traktowali to jako swój obowiązek wobec parafii.

Fot.7. Uroczystość poświęcenia nowo wybudowanego kościoła Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku.



Uroczystości poświęcenia rozpoczęły się zgodnie z programem 11 października o godz. 1000 (Fot.7; załącznik 7). Aktu poświęcenia dokonał osobiście ordynariusz Diecezji Chełmińskiej ks. biskup Stani­sław Wojciech Okoniewski w towarzystwie wikariusza generalnego, ks. prałata Z. Rogali. Po uroczystej Mszy św. ks. biskup poświęcił także plebanię i ochronkę dla dzieci z rodzin robotniczych Grabówka[101] (Patrz załącznik 8 i 9). Plebania była jednopiętrowa, wybudowana jednocześnie z kościołem, z którym tworzyła jeden obiekt.

Po uroczystości poświęcenia ks. proboszcz zamieszkał w plebanii, gdzie urządził kancelarię parafialną i skromne mieszkanie dla siebie oraz zaczął odprawiać msze św. i nabożeństwa w nowo wybudowanym kościele (Fot.8.).



Fot.8. Widok ogólny kościoła Świętej Rodziny wraz z plebania.

Prace wykończeniowe stolarskie, malarskie i porządkowe trwały jeszcze wiele miesięcy, ale parafianie wraz z ks. proboszczem cieszyli się, ponieważ mieli swoją własną świątynię.
3.2. Powojenna rozbudowa i obecny wygląd kościoła.

P



o przedwczesnej śmierci ks. proboszcza Surmana następni proboszczowie parafii Świętej Rodziny kontynuowali prace wykończeniowe i wyposażeniowe w kościele. Niestety wybuch II wojny światowej spowodował przerwanie wszystkich inwestycji.

Podczas działań wojennych i po przejściu frontu w 1945 roku, ustawiony nieco na uboczu kościół nie uległ zniszczeniu[102]. Mimo to świątynia wymagała odnowienia i renowacji. Ks. Edward Jankowski, kolejny proboszcz parafii Świętej Rodziny, zaczął gromadzić fundusze potrzebne na wykonanie podstawowych prac remontowych. Czerpał je z kolekt niedzielnych, dobrowolnych datków i ofiar z kolęd.

Pod koniec lat czterdziestych otynkowano i odnowiono świątynię, wyremontowano dach na kościele i plebanii, wmurowano trzy kamienne kropielnice oraz zakupiono nowy dywan i białą kapę. Ponadto odnowiono instalację elektryczną[103].

Kościół zbudowany na planie prostokąta (patrz Fot.5.) miał jedną nawę, w której ustawiono ławki w dwóch rzędach. Ławek stałych było 23, a bocznych dostawnych 6. W prezbiterium był ołtarz główny, w którym znajdował się obraz olejny z 1931 roku wykonany przez artystę malarza z Poznania - Władysława Barwickiego, przedstawiający Świętą Rodzinę. Nad głównym ołtarzem powieszono krzyż misyjny, upamiętniający misje parafialne z 1948 roku[104]. Po bokach ołtarza głównego umieszczono ołtarze boczne: z prawej strony ołtarz Serca Jezusowego, a z lewej ołtarz Matki Bożej, z figurami wielkości naturalnej wykonanymi z gipsu. Figury te, do obecnej chwili znajdują się w kościele, chociaż zajmują inne miejsca. Obok ołtarza Serca Jezusowego ustawiono nową chrzcielnicę z drzewa dębowego. Projekt chrzcielnicy wykonał parafianin, długoletni radny parafialny inż. Henryk Lisewski. 23 listopada  1957 roku dokonano poświęcenia chrzcielnicy[105].

Dotychczasowy chór został wzmocniony i umieszczono tam nowe, pneumatyczne organy firmy Schwarz z Kartuz o dwóch manuałach i dwudziestu głosach[106]. Zakup organów był wielkim wysiłkiem dla parafii składającej się przeważnie z robotników, pracowników kolejowych i pocztowych. Tak więc uroczystość poświęcenia organów była ważnym wydarzeniem dla parafii i odbyła się 8 stycznia 1950 roku[107].

W 1952 roku grono parafian przygotowało budowę nowego wejścia do kościoła. Inż. Henryk Lisewski zaprojektował kamienne ogrodzenie dziedzińca przykościelnego wraz ze schodami do kościoła i deko­racyjnym oświetleniem w kształcie inicjałów SR. Po otrzymaniu zezwolenia władz miejskich przystąpiono do zbierania materiału. Kamień potrzebny na fundamenty i ogrodzenie przywożono aż spod Kościerzyny. Wykopy pod schody i boczne ściany ogrodzenia parafianie wykonywali pod nadzorem wspomnianego wyżej inż. Henryka Lisewskiego[108]. Poza tym zrobiono trawniki, ogródki skalne, posadzono zielone alpinarium i wiele drzew. Od ulicy Pstrowskiego (obecnie Biskupa Okoniewskiego) posadzono topole, od ulicy Czerwonych Kosynierów (obecnie Morskiej) lipy i od strony zachodniej, na granicy terenu przykościelnego z posesją mieszkalną, brzozy. Placyk górny położony bezpośrednio przy schodach samego kościoła został wylany betonem. Uporządkowano także teren  przed plebanią, tworząc ogródek otoczony drucianym płotem pomalowanym na zielono[109].

Nagrzewanie kościoła odbywało się systemem nawiewnym na olej napędowy. Aparatura grzewcza została umieszczona w wieży, a zbiornik z olejem na zewnątrz kościoła[110]. W okresie letnim 1955 roku założono wentylację pod sufitem z prawej strony kościoła, a także instalację nagłośnieniową, doprowadzoną również na zewnątrz do górnego pilastru ogrodzenia kamiennego, na którym można było zawiesić głośnik[111].

W października 1947 roku Rada Parafialna zakupiła drewniany barak mieszczący się na prywatnym gruncie Władysława Dullka, przy ulicy Beniowskiego 15 i przeznaczyła go na salkę parafialną. Salka ta służyła przede wszystkim chórowi kościelnemu, caritasowi, ministrantom na spotkania i dzieciom do nauki religii. Uroczyste poświęcenie salki odbyło się 11 stycznia 1949 roku[112].

W latach siedemdziesiątych, za zgodą Kurii Biskupiej w Pelplinie, rozebrano salkę parafialną. Na tym terenie Wyższa Szkoła Morska wybudowała Dom Studencki i w zamian za to władze wojewódzkie udzieliły pozwolenia na budowę  obiektu katechetycznego bezpośrednio przy kościele[113].

Ks. Edward Jankowski w latach 1977 - 1980 podjął się trudu powiększenia skromnej budowli sakralnej na Grabówku. Tak więc od strony zachodniej dobudowano dwukondygnacyjny dom katechetyczny z piwnicą. W ten sposób uzyskano dwie salki i pomieszczenia towarzyszące podłączone do miejskiej sieci grzewczej. Obiekt ten projektował inż. Mikołaj Korchow[114].Całość wykonał zespół murarzy pod kierownictwem Borysa Babinczuka, byłego parafianina, a prace budow­ane nadzorowali inż. Henryk Lisewski i inż. Mikołaj Korchow[115].

Do osiągnięć budowlanych tego okresu można zaliczyć także laskowanie okien kościelnych oraz tynkowanie całego kompleksu zabudowań[116].

Kolejny okres rozbudowy kościoła Świętej Rodziny obejmuje rok 1986 i lata późniejsze. gdy proboszczem tej parafii został ks. Piotr Topolewski. Obecny proboszcz rozpoczął renowację kościoła od dachu. Zostało usuniętych kilka warstw wieloletniej papy i pokryto go  blachą ocynkowaną. Położono nowe, cynkowe rynny[117].

Dzięki przęsłowej konstrukcji przebito ścianę z kościoła do dolnej salki i w ten sposób uzyskano nawę boczną - kaplicę, która powiększyła o 1/4 pojemność obiektu[118]. Kaplica jest podwyższona w stosunku do nawy głównej i prowadzą do niej schody o siedmiu stopniach.

Obecnie kościół parafii Świętej Rodziny ma 27,96 m długości, 17,18 m szerokości i 8,60 m wysokości. Całkowita powierzchnia świątyni z powiększonym chórem wynosi 630 m2 i może pomieścić około jednego tysiąca wiernych[119].

Odnowiono wnętrze Kościoła. Całość pokryto tynkiem i odmalowano kościół oraz kaplicę białą farbą emulsyjną. Wnętrze świątyni pokryto drewnianą boazerią na wysokość 1,3 m, a ścianę po prawej stronie kaplicy  pokryto drewnem. Po obu stronach nawy głównej wmontowano w boazerię boczne ławki. Wstawiono nowe okna z  dekoracyjnymi elementami krzyża i z kolorowymi szybami. W kościele są trzy duże okna na lewej ścianie, a w kaplicy cztery mniejsze na prawej ścianie. Wzmocniono i powiększono balkon, który znajduje się w tylnej części kościoła i dodatkowo przedłużono go na ścianie łączącej się z kaplicą. Posiada on kształt litery L. Filary podtrzymujące i wspierające balkon są obłożone płytami drewnianymi[120]. Na chórze umieszczono organy wyremontowane w styczniu 1991 roku przez organomistrzów z Kartuz[121].

Podwieszono nowy drewniano - kasetonowy sufit projektu parafianina inż. Bogumiła Oświęcimskiego, stałego konsultanta w sprawach architektonicznych i wystrojowych tego kościoła[122]. Na suficie w kościele umieszczono cztery żyrandole po dwanaście świec elektrycznych. Dodatkowo nad chórem powieszono dwa żyrandole mniejsze po sześć świec i w tylnej części kościoła pod chórem jeden żyrandol również z sześcioma świecami elektrycznymi. Takie same żyrandole znajdują się w kaplicy. Umieszczone są w środku okrągłych, stiukowych ozdób. Dają one kościołowi i kaplicy dobre oświetlenie.

Ściana ołtarzowa została całkowicie  przebudowana. Wykonano ją z drzewa. Centralne miejsce zajmuje obraz Świętej Rodziny z 1931 roku w nowej ozdobnej ramie (Fot.9.). Nad obrazem powieszono krucyfiks rzeźbiony w drzewie, odchylony od ściany w kierunku wiernych. Krzyż ten został poświęcony przez Ojca Świętego 11 czerwca 1987 roku na Skwerze Kościuszki[123] (Fot.9.). Na ścianie ołtarzowej po lewej stronie umieszczono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w szerokiej ozdobnej ramie, podświetlony od dołu (Fot.10.).

Po prawej stronie ołtarza wmurowano tabernakulum. Jest ozdobione pozłacaną metaloplastyką z wizerunkiem dwóch klęczących aniołów.



Tot.9. Obraz Świętej Rodziny z 1931 roku w nowej ozdobnej ramie wraz z krzyżem rzeźbionym w drzewie,  umieszczone w ścianie ołtarzowej.

Wieczna lampka znajduje się nad tabernakulum. Ponadto dekoracją tego miejsca jest metalowa nastawa z misternymi, koronkowymi rzeźbieniami. W tym miejscu w czasie adoracji wystawia się Najświętszy Sakrament. Po bokach znajdują się Orły z koroną, wykonane z tego samego metalu i tym samym stylu co nastawa. (Fot.11.). Ściana ołtarzowa jest podświetlona. Oświetlenie uwzględnia kolory liturgiczne dnia[124]. Światło jest dyskretne, nie utrudniające skupienia, a jednocześnie stwarzające nastrój do modlitwy.





Fot.10. Ambona. W tle kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej umieszczona po lewej stronie ołtarza.

Ołtarz dla sprawowania liturgii jest wykonany z drzewa i ustawiony twarzą do ludu, zgodnie z reformą liturgiczną Soboru Watykańskiego II. Ołtarz do tej pory nie jest konsekrowany[125]. Z prawej strony ołtarza stoi duży dwumetrowy krzyż i dwa mosiężne lichtarze. Prezbiterium jest podwyższone o dwa betonowe stopnie pokryte lastrykiem. Sedilia i miejsce przewodniczenia liturgii znajduje się w centralnej części prezbiterium za ołtarzem, pod obrazem Świętej Rodziny. Po lewej stronie ołtarza ustawiono ambonę projektu inż. Bogumiła Oświęcimskiego, wykonaną przez stolarza z Wejherowa[126].





Elementem dekoracyjnym ambony są tablice, na których znajdują się numery przykazań. W prezbiterium ustawiono nową, stylową, drewnianą balustradę do Komunii św. projektu inż. H Lisewskiego[127].



Fot.11. Tabernakulum.

Elementy podtrzymujące balustradę przedstawiają fale, na których płyną łodzie z krzyżem zamiast masztu. (Fot.12.).

Na ścianie łączącej kościół z kaplicą umieszczono nową drewnianą chrzcielnicę imitującą fale. Na falach znajduje się muszla - symbol Zmartwychwstania, odrodzenia się do nowego życia, Paschał - symbol Chrystusa Zmartwychwstałego i Gołębica - symbol Ducha Świętego. (Fot.14.).



Fot.12. Widok ogólny na prezbiterium i ścianę ołtarzową

W kościele, w kaplicy i na chórze, umieszczono nowe, drewniane ławki. W kaplicy jest dziesięć ławek, a w kościele w dwóch rzędach po jedenaście.Na ścianach bocznych wiszą odnowione stacje Drogi Krzyżowej. Są to gipsowe płaskorzeźby pomalowane na kolorowo i umieszczone w drewnianej ramce. Pod stacjami Drogi Krzyżowej znajdują się elektryczne kinkiety, dodatkowo oświetlające świątynię. Na filarze podtrzymującym balkon ustawiono figurę Matki Bożej, która przed rokiem 1976 była w bocznym ołtarzu (Fot.14).

Do kościoła od ulicy Morskiej prowadzą dwa wejścia: jedno główne mające stylowe, dębowe, przeszklone drzwi i boczne mniejsze, jednoskrzydłowe o drewnianych drzwiach. Prowadzą do nich szerokie schody dostosowane do użytku osób niepełnosprawnych i matek z dzieć­mi w wózkach. Przy wejściach umieszczono kropielnice wbudowane w boazerię. Są jeszcze inne boczne wejścia do kościoła - ulicy Biskupa Okoniewskiego w prezbiterium obok zakrystii i w prawej, tylnej części kaplicy, prowadzące jednocześnie na balkon.

Fot.13. Chrzcielnica. Ponad stacja Drogi Krzyżowej.





W przedsionku kościoła znajduje się otwarte pomieszczenie oddzielone od całości kościoła. W nim przechowywane są trzy feretrony i dziewięć sztandarów. Na ścianie tego pomieszczenia znajduje się krzyż z ciemnego drzewa z gipsową figurą Pana Jezusa, a także dwie gablotki i tablica ogłoszeń.





Fot.14. Figura Matki Bożej umieszczona na filarze podtrzymującym balkon.



W wystrój kaplicy wkomponowano stary, polowy ołtarz, pochodzący z kaplicy Szkoły Morskiej w Gdyni[128] (Fot.15.). Ołtarz ten na czas okupacji hitlerowskiej został zdeponowany na strychu szkolnym, a po wojnie był przechowywany w parafii Świętej Rodziny. Ponieważ parafia nie dysponowała odpowiednim pomieszczeniem na przechowywanie ołtarza, zaopiekował się nim Leon Tuszyński, który eksponował go w czasie procesji Bożego Ciała, budując czwarty ołtarz. Dopiero po przebudowie kościoła ks. Piotr Topolewski znalazł dla ołtarza godne miejsce w bocznej kaplicy.

Fot.15. Polowy ołtarz, pochodzący z kaplicy Szkoły Morskiej - obecnie umieszczony w kaplicy. Ponad ołtarzem obraz Pana Jezusa w ogrodzie Oliwnym.





Cały wykonany jest z drzewa mahoniowego i utrzymany w głębokiej fakturze kolorystycznej. Składa się z mensy z wykrojem na portal i ścianki stałej pod mensą z emblematem IHS. Ołtarz posiada nadstawę, trójosiowe retabulum, której głównym akcentem jest krucyfiks z Chrystusem rzeźbionym w jasnym drzewie. Na lewym skrzydle widoczne są dwa symbole: wyżej płasko rzeźbiony znak godłowy - Orzeł w koronie, poniżej pelikan karmiący pisklęta, ikonograficzne wyobrażenie Eucharystii. Na prawym skrzydle reliefowy symbol morski: hełm w środku rozpostartych skrzydeł na osi, którą jest kotwica opleciona przez dwa węże, poniżej stylizowany żaglowiec - symbol Kościoła[129].





Nad tym ołtarzem znajduje się obraz przedstawiający Pana Jezusa w ogrodzie Oliwnym. Oprawiony jest on w ramę z ciemnego drzewa projektu inż. Henryka Lisewskiego (Fot.15.).

Fot.16. Figura Pana Jezusa umieszczona w kaplicy.

Ściana ołtarzowa w kaplicy jest oświetlona błękitnym światłem. Po lewej stronie ołtarza w kaplicy znajduje się ołtarz Serca Jezusowego, wysunięty około jednego metra w głąb pomieszczenia. Umieszczono w nim figurę Pana Jezusa, pochodzącą z bocznego ołtarza w kościele sprzed roku 1976 (Fot.16.). Za tym ołtarzem jest wejście łączące kaplicę z plebanią i zakrystią. Na tylnej ścianie wiszą gablotki, w których umieszcza się ciekawe artykuły z czasopism katolickich. Wiele z elementów wystroju kościoła i kaplicy zaprojektował inż. H. Lisewski - oddany parafianin, zaangażowany w życie parafii.





Fot.17. Wnętrze kościoła Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku.

Do osiągnięć budowlanych ks. Piotra Topolewskiego można ponadto zaliczyć generalny remont i odnowienie zakrystii, salek przy kościele i  plebanii. Obecnie plebania stała się funkcjonalna i przestronna z mieszkaniem księdza proboszcza oraz dwoma mieszkaniami dla wikariuszy, pokojem gościnnym i dwoma jadalniami. Stało się to możliwe, ponieważ dobudowano w 1986 roku od strony zachodniej kościoła piętrowe skrzydło z osobnym wejściem[130].

Ogół powierzchni użytkowej plebanii wynosi 246 m2, w tym 138 m2 powierzchni mieszkalnej[131]. Całość pokryto wykładziną drewnopodobną. W październiku 1988 roku wyremontowano wieżę kościelna, w której wygospodarowano trzecią salkę i inne pomieszczenia. W wieży zamon­towano mechanizm dla dwóch małych dzwonów[132]

Ksiądz proboszcz zatroszczył się także o skompletowanie ksiąg liturgicznych, zakup nowych szat liturgicznych, alb, ornatów, kołnierzy dla ministrantów. Wspomniany wielokrotnie inż. Lisewski zaprojektował nowy baldachim, który wykonano ręcznym haftem w Wejherowie[133].

Ponadto całkowicie wymieniono instalację elektryczną i założono nową instalację nagłośnieniową[134]. Ogrzewanie kościoła odbywa się od 1986 roku systemem centralnego ogrzewania (OPEC) z bocznej kaplicy. W 1992 roku założono nową, dwubiegową wentylację kościoła[135].

Należy wspomnieć także o terenie przykościelnym. Powierzchnia placu wynosi 1250 m2 i jest on otoczony kamiennym ogrodzeniem, wykonanym w latach 1952 - 1953. Na placu są trawniki, alpinarium i  drzewa. Od ulicy Morskiej rośnie 10 lip, od strony zachodniej 8 brzóz, a od ulicy Biskupa Okoniewskiego wycięto 12 topól, ponieważ spróchniały i groziły przewróceniem. Dookoła kościoła jest obejście dla procesji wyłożone płytami chodnikowymi. Na placu przed kościołem znajduje się drewniany krzyż. Od ulicy Okoniewskiego przygotowano miejsce pod polowe prezbiterium i ołtarz, wykorzystywane szczególnie  w czasie uroczystości Bożego Ciała (Fot.29). Radny Józef Szadach ze swoim synem wykonał poręcz - barierkę na całej długości terenu przykościelnego od ulicy Biskupa Okoniewskiego, by ułatwić ludziom przejście od ulicy Morskiej do ulicy Kapitańskiej zwłaszcza w okresie zimowym[136].

Na frontowej ścianie kościoła od ulicy Morskiej umieszczono czarny, metalowy krzyż i napis Święta Rodzino módl się za nami.





Fot.18. Widok kościoła Świętej Rodziny od strony ulicy Morskiej.

Na zakończenie należy stwierdzić, że wystrój kościoła Świętej Rodziny jest charakterystyczny dla regionu, w którym się znajduje. Można zauważyć elementy dekoracyjne, morskie nadające odpowiedni klimat wnętrzu i wskazujące na bliski związek z morzem. Kościół Świętej Rodziny nie jest zabytkiem i nie posiada żadnych dzieł sztuki sakralnej. Jest jednak piękny w swej prostocie, funkcjonalny, a zarazem stwarzający modlitewy nastrój. Jest wspaniałym pomnikiem wiary kilku pokoleń. Od początku na terenie parafii na skutek miejskiej zabudowy nie stawiano żadnych krzyży i kapliczek. Parafia także nigdy nie posiadała własnego cmentarza.





Rozdział czwarty



Duchowieństwo, zgromadzenia zakonne i powołania kapłańskie


4.1. Proboszczowie

P



Fot.19. Pierwszy proboszcz parafii Świętej Rodziny ks. Wojciech Surman.



ierwszym probosz­czem parafii Świętej Rodziny w charakterze kuratusa był ksiądz Wojciech Surman. Urodził się w Sędzi­szowie Małopolskim 3 kwietnia 1892 roku z rodziców Szczepana i Magdaleny z Birów. Szkołę Powszechną ukończył w  Sędziszo­wie. Gimnazjum rozpo­czął w Dębicy w 1902 roku, następnie uczę­szczał do II Gimnazjum w Rzeszowie. Na lekcji gimnastyki w pierwszej klasie gimnazjalnej uległ wypadkowi, który groził kalectwem. Z relacji mat­ki księdza  Wojciecha Surmana wynika, że w czasie tej choroby polecił się opiece Matki Bożej i podjął decyzję wstąpienia do zakonu Ojców Kapucynów, którą zrealizował w 1906 roku. W Krakowie ukończył dwuletnie studium filozoficzno - teologiczne. Święcenia kapłańskie przyjął 13 sierpnia 1914 roku z rąk biskupa Adama Sapiehy. Po wyświęceniu przebywał nadal w Krakowie. Konsystorz Biskupi w porozumieniu z duszpasterstwem wojskowym, powierzył o. Surmanowi opiekę nad chorymi i rannymi w twierdzy krakowskiej. Od 17 maja 1916 roku pełnił obowiązki katechety w szkole im. St. Konarskiego w Krakowie. Miał także zleconą opiekę nad legionistami. Między dokumentami osobistymi znaleziono pismo Naczelnego Komitetu Narodowego z 28 stycznia 1916 roku stwierdzające, że o. Surman wyjeżdżał do byłej Kongresówki dla odprawienia nabożeństw dla legionistów.

W marcu 1916 roku zmarł ojciec ks. Surmana. Umierając zlecił Wojciechowi, jako najstarszemu synowi, opiekę nad rodziną. Polecenie ojca było święte i opiekę nad rodziną wypełnił doskonale, ponieważ jego rady, interwencje, nadzwyczajna błyskawiczna orientacja - zaważyły na losach rodzeństwa.

W lutym 1917 roku, w trzecim roku kapłaństwa, został mianowany przełożonym klasztoru i równocześnie proboszczem parafii Kutkorz koło Lwowa. Ta samodzielna placówka korzystnie wpłynęła na rozwinięcie jego osobowości, zwłaszcza jego uzdolnień organizacyjnych. W czasie powstania Państwa Polskiego znalazł się w pierścieniu ukraińskim, który otoczył Lwów. Po płomiennym kazaniu noworocznym 1919 roku, został aresztowany pod zarzutem agitacji przeciw państwu ukraińskiemu i uwięziony w Złoczowie, gdzie przebywał aż do końca wojny polsko - ukraińskiej. Więzienie opuścił 23 maja 1919 roku i powrócił na swoje stanowisko do Kutkorza. Przy utwierdzaniu rządów polskich w Małopolsce Wschodniej był mężem zaufania na powiat złoczowski i  Kamionki Strumiłowej.

6 kwietnia 1921 roku został przeniesiony do Lwowa, do dzielnicy Zamarstynów, a 7 sierpnia 1922 roku do Krosna i tam 29 sierpnia 1924 roku mianowany gwardianem. W 1928 roku przeniósł się do Oleska. Jako były więzień otrzymał wyróżnienia. Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1927 roku został przyjęty do wojska Polskiego w stopniu kapelana rezerwy. Uhonorowany odznaką i dyplo­mem więźniów ideowych podany też został do odznaczenia Krzyżem Niepodległości.

W 1928 roku nastąpiła zmiana w życiu ojca Surmana. Po uprzednich staraniach w Kurii Rzymskiej, uzyskał zwolnienie od ślubów zakonnych, po czym opuścił zakon kapucynów i przeszedł do duszpasterstwa diecezjalnego. 15 listopada 1928 roku biskup chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski przyjął go do swej diecezji i mianował wikariuszem przy kościele Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni.

26 grudnia 1930 roku z ważnością od 1 stycznia 1931 roku, biskup St. W. Okoniewski mianował ks. Surmana proboszczem na Grabówku. Z zapałem zaczął budowę kościoła Świętej Rodziny. W ciągu dziesięciu miesięcy ks. Surman zorganizował nową jednostkę parafialną, wybudował kościół, zaopatrzył w potrzebne urządzenia i sprzęty kościelne, wybudował plebanię i urządził ochronkę. Już 11 października 1931 roku ks. biskup chełmiński poświęcił nowy kościół, plebanię i ochronkę.

W pierwszych dniach listopada 1932 roku ks. Surman zachorował na grypę. Odtąd już z trudem spełniał obowiązki kapłańskie. Najprawdopodobniej rozwinęło się ropne zapalenie stawu biodrowego (następstwo kontuzji z lat gimnazjalnych). 11 grudnia 1932 roku umieszczono go w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia w Gdyni. 22 grudnia przewieziono go do Zakładu Ortopedycznego im. Gąsiorowskich w Poznaniu i tam przeprowadzono operację. W marcu chorobę pogłębiło zapalenie płuc, nastąpił wysięk do opłucnej i konieczna była ponowna operacja. Niestety 4 czerwca 1933 roku, w wieku 41 lat, ks. Surman zmarł. Eksportacja zwłok odbyła się 7 czerwca z kaplicy Sióstr Miłosierdzia do kościoła Świętej Rodziny. Następnego dnia odprawiono nabożeństwo pogrzebowe, którym przewodził dziekan gdyński ks. Teodor Turzyński. Pogrzeb ks. W. Surmana był żałobną manifestacją, w której brała udział ludność nie tylko z parafii Świętej Rodziny ale z całej Gdyni (Fot.20 , 21;  załącznik 10).



Fot.20. Wyprowadzenie zwłok ś. p. ks. proboszcz W. Surmana z kościoła Świętej Rodziny w Gdyni.

Ks. Surman był wzorowym kapłanem, zawsze uśmiechnięty, pełen humoru, dla każdego miał zawsze dobre słowo. Był otwarty na każdego człowieka i wszechstronnie uzdolniony. Przede wszystkim pamiętał o swoich obowiązkach kapłańskich, z  pobożnością odprawiał nabo­żeństwa i sprawował inne sakramenty. Prowadził w swojej parafii stowarzyszenia, był katechetą w szkole Przemysłowej, a także czło­nkiem Zarządu Komitetu Opieki nad Pracownikami Umysłowymi i Fizycznymi w Gdyni oraz członkiem Zarządu Komitetu Społecznego Niesienia Pomocy Bezrobotnym. Należał do współzałożycieli Towarzystwa Rzemieślników Katolickich. Umiał być i członkiem swego kościoła i synem swego narodu. Spełniał całkowicie powinność dobrego syna i brata wobec rodziny, powinność człowieka wobec bliźniego, powinność kapłana, jako duszpasterza, oraz powinność syna i obywatela wobec swej Ojczyzny i Państwa.





Fot.21. Fragment z pogrzebu ś. p. ks. W. Surmana. Kondukt pogrzebowy na Szosie Gdańskiej w Gdyni.



Imię ks. W Surmana utrwaliły: kompleks zabudowań kościelno - plebańskich, ulica nazwana jego nazwiskiem, piaskowcowy nagrobek w pobliżu głównego krzyża na cmentarzu Witomińskim oraz wdzięczna pamięć wielu Gdynian[137].

Po śmierci ks. Surmana parafią Świętej Rodziny przejściowo, do czasu mianowania kolejnego proboszcza, opiekował się ks. Leonard Rzóska, prefekt Gimnazjum i Liceum Męskiego w Gdyni, bezpośrednio związany z parafią[138].

Fot.22. Ks. Antoni Marcinkowski, pro­boszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1933 - 1936.



Drugim proboszczem parafii Świętej Rodziny został mianowany ksiądz Antoni Marcinkowski. Pierwszy jego wpis w księgę chrztów widnieje pod datą 6 lipca 1933 roku. Ks. Antoni Marcinkowski uro­dził się 27 października 1893 roku w Toruniu. Święcenia kapłańskie przyjął 17 czerwca 1923 roku w Pelplinie. Następnie był wikariuszem w Chełmnie. Od 1 października 1927 roku został administratorem parafii Jabłonowo. W 1930 roku ks. biskup Stanisław Wojciech Okoniewski udzielił ks. Marcin­kowskiemu urlopu, posyłając go do Poznania w celu przeszkolenia do duszpasterskich działań w różnych stowarzyszeniach. Po śmierci ks. Surmana w 1933 roku został mianowany proboszczem tytularnym Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku. Czas probostwa na Grabówku był dla ks. Marcinkowskiego niezwykle ciężki. Po przedwczesnej śmierci ks. Surmana parafia była zadłużona z powodu szybkiej budowy kościoła. Rok 1933 był w Polsce okresem największego kryzysu ekonomicznego. Parafia nie była w stanie spłacić ciążących na niej długów. Z pomocą ofiarowała się cała Diecezja Chełmińska, w której organizowano zbiórki pieniężne i dzięki nim ks. Marcinkowski mógł spłacić część długów parafialnych.

Ks. proboszcz Marcinkowski wprowadził w parafii pięć stałych nabożeństw w niedzielę. Zorganizował Męskie i Żeńskie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej oraz Stowarzyszenie Dzieciątka Jezus i aktywnie włączył się w pracę Stowarzyszenia Pań Miłosierdzia.

W 1936 roku ks. Marcinkowski przeszedł na probostwo w Sarnowie w powiecie Chełmińskim, tutaj zastała go wojna. Został aresztowany przez Niemców i 1 listopada 1939 roku zamordowany na terenie diecezji przez Selbstchutz[139].

W połowie roku 1933 nastąpiła zmiana na stanowisku administratora parafii Świętej Rodziny. Został nim ks. Alfons Wysiecki, dotychczasowy wikariusz parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni.

Ks. Alfons Wysiecki urodził się 20 sierpnia 1905 roku w Bieszkowicach koło Wejherowa. Święcenia kapłańskie przyjął 20 grudnia 1930 roku w Pelplinie. Jako młody kapłan pracował w Więcborku. W 1932 roku ks. biskup Okoniewski przeniósł go na wikariat do parafii Najświętszej Maryi Panny w Gdyni. W połowie 1936 roku  objął probostwo Świętej Rodziny jako administrator i proboszcz tytularny. Pierwszy podpis ks. Wysieckiego w księdze chrztów został złożony 28 maja 1936 roku. Trzeci proboszcz na Grabówku starał się o dalszą spłatę długów i jednocześnie zbierał fundusze na budowę salki parafialnej.



Fot. 23.Ks. Alfons Wysiecki, proboszcz parafii Świętej Rodziny  w latach 1936 - 1939.

14 września 1939 roku ksiądz Wysiecki został aresztowany przez Niemców wraz z ks. Józefem. Szarkowskim i wikariuszem ks. Ja­nem Lesickim. Przebywał w obo­zach koncentracyjnych: Stutthof, Sachenhausen i Dachau. 31 maja 1941 roku został zwolniony i wy­emigrował do Szwecji.  W 1965 roku ekskardynowany dla Kościoła Norweskiego, zamieszkał w Sta­vanger otoczony szacunkiem tam­tejszej Polonii i tam umarł[140].

Wskutek wybuchu II wojny światowej w parafii nastąpiło szereg zmian. 14 września zostali aresztowani ks. proboszcz A. Wysiecki, ks. prefekt J. Szarkowski i ks. wikary J. Lesiński. Przejściowo administrował parafią ks. Czesław Racki[141], który tu przybył z parafii św. Jakuba w Toruniu w charakterze prefekta Szkoły Handlowej w Gdyni. 23 października 1939 roku został również aresztowany przez Niemców. Kościół Świętej Rodziny został zamknięty. W grudniu 1939 roku ks. Tadeusz Danielewicz[142] z Gdyni - Cisowej otworzył świątynię na Grabówku i częściowo opiekował się tą parafią, sprawując niektóre sakramenty.



Od 2 lutego 1940 roku do 6 sierpnia 1940 roku admi­nistratorem parafii był ks. Al­fons Sieg, który przybył z Piekiełka /prałatura pilska/[143].

Fot.24. Ks. Roman Wiśniewski, proboszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1940 - 1946.

6 sierpnia 1940 roku biskup Carl Maria Splett mianował administratorem parafii księdza Romana Wiśniewskiego. Czwarty proboszcz parafii Świętej Rodziny ks. R. Wiś­niewski urodził się 18 kwietnia 1902 roku w Pacółtowie w po­wiecie Nowe Miasto Lubaw­skie. Gimnazjum klasyczne ukończył w Chełmnie w 1922 roku. Studia filozoficzno - teologiczne odbył w Pelplinie w latach 1922 - 1926. Święcenia kapłańskie przyjął 26 czerwca 1926 roku w Pelplinie z rąk ks. biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego. Po święceniach dwa lata był wikariuszem w Gniewie nad Wisłą. Posiadał duże zdolności matematyczne, w związku z tym podjął naukę z zakresu matematyki i fizyki na Uniwersytecie Warszawskim. Studiował do 1931 roku, ale nie ukończył studiów w normalnym toku. Na początku 1931 roku został wikariuszem w Sulęczynie, a do lutego 1931 roku kuratusem w Kolibkach i sprawował tę funkcję przez dziewięć lat do 15 sierpnia 1940 roku. W międzyczasie 13 grudnia 1932 roku ks. biskup chełmiński mianował go  wizytatorem nauki religii szkół podstawowych w obrębie parafii. Od 28 sierpnia 1937 roku został spowiednikiem  tamtejszych sióstr Elżbietanek.

Po rozebraniu przez Niemców kościoła w Kolibkach ks. biskup gdański Carl Maria Splett mianował go administratorem parafii na Grabówku. Pierwszy podpis w księdze chrztów Świętej Rodziny został złożony 11 sierpnia 1940 roku. Proboszczem tej placówki był przez sześć lat .17 czerwca 1946 roku został administratorem parafii Prątnica. Stamtąd dojeżdżał do Lubawy, gdzie w gimnazjum uczył matematyki i fizyki. Pragnął dokończyć studia w Toruniu i ks. biskup chełmiński ułatwił mu realizację tego zamiaru. Mianował go administratorem parafii Gronowo w pobliżu Torunia. Studia ukończył pozytywnie, ale bez tytułu magistra.

Od 1951 roku został nauczycielem matematyki, fizyki, chemii i astronomii w Collegium Marianum, a od 3 lutego 1953 roku sędzią prosynodalnym Biskupiego Sądu Duchownego w Pelplinie. 29 paź­dziernika 1955 roku otrzymał stanowisko Promotora Sprawiedliwości przy Trybunale w Pelplinie, a cztery lata później 28 lutego 1959 roku został mianowany Radcą Duchownym ad honores. Kolejnym dekretem ks. biskupa z dnia 1 września 1961 roku został powołany jako Penitencjarz Mniejszy przy kościele katedralnym w Pelplinie. Od 1965 roku zaczął zapadać na zdrowiu. Zmarł w szpitalu w Mławie 2 lipca 1981 roku[144].



Kolejnym proboszczem parafii Świętej Rodziny został ksiądz Edward Jankowski. Urodził się 2 listopada 1912 roku w Lubawie. Tam też ukończył progimnazjum, a do gimnazjum klasycznego uczęszczał w Brodnicy nad Drwęcą w 1930 roku. Studia teologiczne odbył w dwóch se­minariach: w Pelplinie i w Kra­kowie.

Fot. 25. Ks. Edward Jankowski, proboszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1946 - 1985.

Święcenia kapłańskie przyjął w Pelplinie 13 października 1935 roku z rąk biskupa Stanisława W. Okoniewskiego, którego zaraz po święceniach, w latach 1935 - 1936, został kapelanem i sekretarzem.

W latach 1936 - 1937 pracował jako wikariusz przy farze św. Krzyża w Tczewie, potem w latach 1937 - 1939 w Grucznie, a następnie w Kielnie, gdzie zastał go wybuch wojny. Został aresztowany i osadzony w wię­zieniu w Wejherowie. W 1942 roku został objęty został przymusową pracą w firmie Koschorek w Lubawie, następnie pracował w fabryce Aleroha Werke w Brodnicy.

W 1945 roku ks. Jankowski został administratorem w Lubawie, a od 1 lipca 1946 administratorem parafii Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku. Był człowiekiem sumiennym, wiernym w przyjaźni i bardzo gościnnym. Wyróżniał się szacunkiem dla ludzi. W parafii zajął się kontynuacją prac wykończeniowych kościoła. Do Jego osiągnięć budowlannych w parafii Świętej Rodziny zalicza się betonowe laskowania okien kościelnych, gruntowny remont organów, wybudowanie obiektu katechetycznego z dwiema salkami i powierzchniami towarzyszącymi. Całość otrzymała tynki.



W 1985 ks. Jankowski przeszedł w stan spoczynku. Zmarł 12 maja 1989 roku w Gdańsku - Oliwie, a pochowany został w rodzinnej Lubawie[145].

Fot.26. Ks. Piotr Topolewski, aktualny proboszcz parafii Świętej Rodziny

Dekretem z 6 grudnia 1985 roku kolejnym proboszczem parafii Świętej Rodziny w Gdyni został mianowany ksiądz Piotr Topolewski. Urodził się 26 listopada 1946 roku w Lidzbarku Welskim z rodziców Benigny i Kazimierza. Szkołę podstawową ukończył w Lidzbarku, a Liceum Ogólnokształ­cące w Działdowie w 1964 roku. Po zdaniu matury wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie.   W latach 1965 - 1966, w czasie studiów, został powołany do wojska. Po odbyciu czynnej służby wojskowej powrócił do Pelplina i ukończył studia filozoficzno - teologiczne w seminarium. Święcenia kapłańskie przyjął 30 maja 1971 roku w Pelplinie z rąk ks. biskupa Bernarda Czaplińskiego. Pierwszy rok po święceniach pracował jako wikariusz w Stężycy koło Kościerzyny. W 1972 roku został mianowany wikariuszem w parafii Nowe nad Wisłą. Przez dziewięć lat pracy duszpasterskiej dał się poznać jako sumienny i wzorowy kapłan skupiający wokół siebie szczególnie dzieci i młodzież. 1 lipca 1981 roku został wikariuszem w parafii św. Józefa w Gdyni - Leszczynki. W tym czasie został mianowany duszpasterzem akademickim przy tej parafii. Dużo zapału, sił i serca poświęcił pracy duszpasterskiej w ruchu oazowym Światło - Życie, obejmującym posługą duszpasterską zarówno dzieci. młodzież jak i rodziny zgromadzone w ruchu oazowym Domowy Kościół. 12 października 1984 roku został kierownikiem Diecezjalnego Studium Życia Rodzinnego w Gdyni. W 1984 roku podjął studia specjalistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i na podstawie pracy pt. Problem Kościoła współczesnego w dokumentach Soboru Watykańskiego II w 1985 roku uzyskał tytuł magistra teologii.

Dekretem z 6 grudnia 1985 roku został mianowany proboszczem parafii Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku i od 15 - tego grudnia rozpoczął pracę w tej parafii. Z zapałem przystąpił do rozbudowy i prać remontowych kościoła, salek katechetycznych i plebanii. Całkowicie odnowił wyposażenie i wystrój kościoła, uporządkował teren przykościelny oraz dokonał renowacji dachu. Dzięki inicjatywie ks. Piotra Topolewskiego kościół stał się bardziej funkcjonalny i większy pojemnościowo, a wnętrze piękniejsze i estetyczniejsze. Od samego początku ksiądz proboszcz dał się poznać jako wspaniały duszpasterz, tworzący atmosferę wspólnoty parafialnej i doskonały organizator życia religijnego. Spośród najbardziej oddanych parafian, wywodzących się z oazowego Ruchu Rodzin Domowego Kościoła powołał Parafialną Radę Duszpasterską, która wspomaga swego proboszcza w tej trudnej i odpowiedzialnej pracy. Za przyczyną ks. Topolewskiego w parafii Świętej Rodziny rozwinęło swą działalność wiele bractw i stowarzyszeń religijnych.

Dekretem z 25 kwietnia 1987 roku został mianowany Diecezjalnym Duszpasterzem Dzieci. Kontynuując pracę z dziećmi stworzył w swojej parafii, podobnie jak w poprzednich placówkach, parafialny dziecięcy zespół muzyczny. Zespół ten, występujący pod nazwą Kaszubskie Dzwoneczki, jest znany w całym kraju. Wydał sporo kaset magnetofonowych i można posłuchać nagrań tego zespołu w programach Radia Maryja i Radia Plus.

3 września 1988 roku ksiądz biskup chełmiński Marian Przykucki zlecił księdzu Piotrowi Topolewskiemu obowiązki diecezjalnego referenta Duszpasterstwa Rodzin. Obecnie jest członkiem Rady Duszpasterstwa Rodzin i zastępcą archidiecezjalnego referenta d/s Duszpasterstwa Rodzin. Na szczególną więc uwagę i uznanie zasługuje praca duszpasterska ks. Topolewskiego z rodzinami. Z duszpasterstwem rodzin wiąże się duszpasterstwo charytatywne i katechetyczne, bardzo rozwinięte w parafii. Ks. proboszcz w zakresie pracy katechetycznej objął swą troską nie tylko wspólnotę parafialną, ale także szkoły średnie położone na terenie parafii. Ks. Piotr Topolewski jest także członkiem Podkomisji d/s Śpiewu Kościelnego i Muzyki Sakralnej oraz członkiem Rady Duszpasterstwa Młodzieży. 24 lipca 1995 roku ks. arcybiskup Tadeusz Gocłowski mając na względzie zaangażowanie duszpasterskie ks. Topolewskiego, zarówno jego pracę w parafii jak i w duszpasterstwie rodzin w Archidiecezji Gdańskiej mianował proboszcza parafii Świętej Rodziny kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Archidiecezji Gdańskiej[146].
4.2. Wikariusze

D



o parafii Świętej Rodziny ks. biskup obok ks. proboszcza przydzielał także innych duszpasterzy, wikariuszy. Ich zadaniem jest wspieranie ks. proboszcza we wszystkich akcjach duszpasterskich i sprawowaniu świętej liturgii. Ponadto księża wikariusze katechizują dzieci i młodzież oraz pełnią cały szereg zadań specjalnych. W ciągu sześćdziesięciu trzech lat istnienia parafii wielu wikariuszy pracowało na Grabówku. Poniżej przedstawiono pełną liczbę księży wikariuszy w parafii Świętej Rodziny w latach 1931 - 1994, a dodatkowe dane umieszczono w przypisach.

1. Ks. Brunon Szymański, urodzony 6 października 1905 roku w Tucholi, wyświęcony 20 grudnia 1930 roku, w parafii Świętej Rodziny kilka pierwszych miesięcy 1931 roku[147].

2. Ks. Tadeusz Jasiński, urodzony 14 sierpnia 1907 roku w Chełmży, wyświęcony 17 grudnia 1932 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1934 - 1935[148].

3. Ks. Anastazy Fierek, urodzony 18 marca 1904 roku w miejscowości Mosna parafia Czersk, wyświęcony 21 grudnia 1929 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1935 - 1936[149].

4. Alfons Sylka, urodzony 29 grudnia 1909 roku w Kolonii nad Renem, wyświęcony 17 grudnia 1932 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1936 - 1938[150]

5 Ks. Roman Makowski, urodzony 26 sierpnia 1907 roku w miejscowości Cekcyn koło Tucholi, wyświęcony 19 grudnia 1931 ro­ku, w parafii Świętej Rodziny dwa miesiące w 1938 roku[151].

6. Ks. Konstanty Malinowski, urodzony 22 lutego 1900 roku w miejscowości Brzozie Lubawskie pow. lubawski, wyświęcony 28 czerwca 1925 roku, w parafii Świętej Rodziny kilka miesięcy w 1939 roku[152].

7. Ks. Jan Lesiński, urodzony 11 lipca 1908 roku w Słupie pow. grudziądzki, wyświęcony 15 czerwca 1935 roku, w parafii Świętej Rodziny kilka miesięcy w 1939 roku[153].

8. Ks. Stefan Kwiatkowski, urodzony 29 sierpnia 1912 roku w Kościelsku koło Inowrocławia, wyświęcony 11 czerwca 1938 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1941 - 1945[154].

9. Ks. Franciszek Gołombiewski, urodzony 2 października 1912 roku w Padeborn, wyświęcony 4 czerwca 1939 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1941 - 1945[155].

10. Ks. Witold Szymczukiewicz, urodzony 24 czerwca 1910 roku, wyświęcony 1939 roku w Diecezji Wileńskiej, w parafii Świętej Rodziny dwa miesiące w 1949 roku[156].

11. Ks. Bronisław Szymichowski, urodzony 29 kwietnia 1916 roku, wyświęcony 1 lutego 1948 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 stycznia 1951 roku do 1 lipca 1957 roku[157]

12. Ks. Stanisław Gzella, urodzony 24 kwietnia 1930 roku w Osiu, wyświęcony w 1955 roku, w parafii Świętej Rodziny od 9 października 1964 roku do 12 grudnia 1964 roku[158].

13. Ks. Janisław Jałyński, urodzony 7 kwietnia 1935 roku, wyświęcony w 1959 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1964 - 1967[159].

14. Ks. Edmund Wierzbowski, urodzony 13 lipca 1933 roku w Grudziądzu, wyświęcony 28 kwietnia 1957 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 lipca 1957 roku do 1 lipca 1975 roku[160].

15. Ks. Henryk Chylewski, urodzony 10 marca 1934 roku, wyświęcony 28 kwietnia 1957 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1967 - 1985[161].

18. Ks. Jerzy Więckowiak, urodzony 19 września 1939 roku w Tczewie, wyświęcony 2 czerwca 1963 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 lipca 1975 do 1 lipca 1983[162]

19. Ks. Mirosław Owczarek, urodzony 27 lutego 1952 roku, wyświęcony 15 maja 1978 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 lipca 1983 roku do 15 grudnia 1985 roku[163].

20. Ks. Jan Pezara , urodzony 8 sierpnia 1956 roku, wyświęcony 30 maja 1982 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 marca 1985 roku do 6 kwietnia 1988 roku[164].

21. Ks. Tadeusz Lipski, urodzony 25 marca 1954 roku, wyświęcony 25 maja 1980 roku, w parafii Świętej Rodziny od 6 kwietnia 1988 roku do 30 sierpnia 1988 [165].

22. Ks. Jerzy Kąkol, urodzony 24 listopada 1951 roku, wyświęcony 23 maja 1979, w parafii Świętej Rodziny od 30 sierpnia 1988 roku do 16 sierpnia 1991[166].

23. Ks. Witold Olszewski, urodzony 24 stycznia 1954 roku, wyświęcony 18 stycznia 1981 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 sierpnia 1992 roku do 1 lipca 1993 [167].

24. Ks. Grzegorz Jamrowski, urodzony 18 września 1962 roku, wyświęcony 2 lutego 1987 roku, w parafii Świętej Rodziny od 16 sier­pnia 1991 do dnia obecnego[168].

25. Ks. Marek Jóskowski, urodzony 25 października 1960 roku, wyświęcony 3 lutego 1985 roku, w parafii Świętej Rodziny od 16 sier­pnia 1991 roku do dnia obecnego[169]



4.3. Powołania kapłańskie

W



ynikiem gorliwej pracy duszpasterskiej oraz modlitw parafian są powołania kapłańskie i zakonne. W parafii Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku było, w okresie od 1931 do 1964 roku, jedenaście powołań kapłańskich i jedno powołanie zakonne żeńskie. Pierwsza uroczystość prymicji odbyła się 30 maja 1954 roku[170]. Poniżej przedstawiono powołania kapłańskie i  zakonne w porządku chrono­logicznym według lat święceń.

Ks. Edwin Biernat urodził się 1 maja 1926 roku. Po zdaniu matury wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie i 27 maja 1954 roku przyjął święcenia kapłańskie. Pracował kolejno jako wikariusz w parafii Subkowy, w Unisławiu i w parafii Chrystusa Króla w Toruniu - Mokre. W 1973 roku został mianowany proboszczem w parafii św. Jana Ewangelisty w Świerczynkach koło Torunia. 12 sierpnia 1979 roku zginął tragicznie w wypadku samochodowym[171].

Ks. Bogdan Napierała urodził się 20 grudnia 1926 roku  Teologię studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Święcenia kapłańskie przyjął 28 kwietnia 1957 roku w Gdańsku - Oliwie. 11 stycznia 1979 roku rozpoczął pracę jako administrator parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku - Oliwie, a od 1 marca 1979 roku mianowano go proboszczem tejże parafii. W tym samym roku 15 czerwca został dziekanem dekanatu I Gdańsk - Śródmieście. 12 października 1983 roku został mianowany kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Gdańskiej. Jest członkiem Kolegium Konsultorów i członkiem Rady Kapłańskiej, wybranym przez duchowieństwo i zatwierdzonym przez biskupa 7 grudnia 1990 roku[172].

Ks. Tadeusz Nowicki urodził się 27 października 1934 roku. Był długoletnim ministrantem w parafii Świętej Rodziny w Gdyni. Studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie i przyjął święcenia kapłańskie 18 stycznia 1959 roku. Po święceniach pracował jako wikariusz w parafii Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu, następnie od 1964 roku w parafii św. Jakuba Apostoła w Toruniu i w 1976 roku w Papowie. Uzyskał stopień magistra teologii. W 1977 roku został proboszczem w parafii św. Mikołaja w Grudziądzu. Pięć lat później, w 1982 roku, został mianowany wicedziekanem dekanatu grudzią­dzkiego, a od 1992 roku dziekanem tego dekanatu i dziekanem rejonowym. Jest członkiem Rady Ekonomicznej. Wiele sił i serca poświęcił pracy w duszpasterstwie rodzin. W 1987 roku mianowano go kapelanem honorowym Jego Świątobliwości, a w 1992 roku prepozytem Kapituły Kolegiackiej Grudziądzkiej. Od 1990 roku jest dyrektorem Studium Katechetycznego w Grudziądzu[173].

Ks. Wojciech Kasyna urodził się 20 października 1947 roku. Studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie i święcenia kapłańskie przyjął 21 maja 1972 roku w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Tego samego dnia wieczorem odprawił mszę prymicyjną, w kościele Świętej Rodziny w Gdyni. Po święceniach pracował przez dwa lata w parafii katedralnej w Pelplinie jako wikariusz. W 1974 roku został mianowany sekretarzem i kapelanem ks. biskupa ordynariusza cheł­mińskiego Bernarda Czaplińskiego. W 1985 roku został kustoszem Archiwum Diecezji Chełmińskiej, a w rok później, w 1986 roku, kanclerzem Kurii Biskupiej w Pelplinie. W 1989 roku mianowano go kapelanem honorowym Jego Świątobliwości. Od 1992 roku jest kanonikiem gremialnym i prepozytem Kapituły Kolegiackiej w Kartuzach. Jest członkiem Rady Kapłańskiej z nomi­nacji, redaktorem pisma urzędowego Kurii Biskupiej w Pelplinie Kurenda  i członkiem Rady Kurialnej w zespole do spraw gospodarczych[174].

Ks. Stefan Maliszewski urodził się 21 sierpnia 1950 roku. Studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie i święcenia kapłańskie przyjął 25 maja 1974 roku w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Pracował jako wikariusz w parafii św. Elżbiety w Pińczynie i w Bazylice Trójcy Świętej w Chełmży. W 1988 roku został proboszczem parafii św. Andrzeja Boboli w Grzegorzu[175]

Ks. Marek Węgrzyn urodził się 5 lipca 1957 roku w Gdyni z rodziców Józefy i Stanisława. Po maturze podjął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie i święcenia kapłańskie przyjął 30 maja 1982 roku. Pracował jako wikariusz w parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Toruniu i w parafii św. Wojciecha w Działdowie. Latem 1987 roku został przeniesiony do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego także w Działdowie. Od 1988 roku jest wikariuszem w parafii Matki Boskiej Bolesnej w Gdyni - Orłowie[176].

Ks. Józef Chruściel urodził się 5 maja 1956 roku z rodziców Agnieszki i Piotra. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 maja 1983 roku w Pelplinie. Po święceniach został wikariuszem w parafii św. Andrzeja Apostoła w Przodkowie. Następnie od 1986 roku pracował w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu, a od 1989 roku w parafii św. Józefa w Świeciu. W 1991 roku został przeniesiony do parafii św. Jana z Kęt w Rumi - Janowie, a w grudniu tego samego roku do parafii Matki Boskiej Bolesnej w Gdyni - Orłowie. Od 1 lipca 1992 roku pracuje jako wikariusz w parafii Świętej Trójcy w Gdyni - Dąbrowie[177]

Ks. Marek Parusiński urodził się 25 września 1959 roku. Święcenia kapłańskie przyjął 17 maja 1986 roku w Pelplinie. Po święceniach został skierowany jako wikariusz do parafii św. Katarzyny w Stężycy. Następnie pracował w parafiach w Kościerzynie, Żukowie, Chwaszczynie, Pucku, i w Grudziądzu. Od 31 sierpnia 1993 roku jest wikariuszem w parafii św. Kazimierza w Gdańsku - Zaspie[178].

Ks. Piotr Kardas urodził się 17 stycznia 1963 roku w Gdyni. Po ukończeniu w 1983 roku nauki w Technikum Gastronomicznym w Gdyni rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. 7 kwietnia 1989 roku na podstawie pracy pt Święty Augustyn wychowawca przyszłych młodych zakonników według świadectw jego korespondencji uzyskał tytuł magistra teologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Święcenia kapłańskie przyjął 14 maja 1989 roku w Pelplinie. Od 1 lipca 1989 roku pracował jako wikariusz w parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Grudziądzu, a od 1 lipca 1995 roku w parafii św. Katarzyny w Brodnicy[179].

Ks. Zbigniew Wanat urodził się 24 stycznia 1961 roku w Gdyni z rodziców Natalii i Mieczysława. Po zdaniu matury w 1984 roku wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie i tam 27 maja 1990 roku przyjął święcenia kapłańskie. Następnie został skierowany do pracy duszpasterskiej w parafii Matki Boskiej Zwycięskiej w Toruniu. Od 1992 roku podjął stacjonarne studia specjalistyczne z teologii moralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jest także członkiem Rady Kapłańskiej[180].

Ks. Andrzej Hasse urodził się 10 września 1967 roku w Gdyni z rodziców Stefanii i Eugeniusza. Po skończeniu Liceum Ogólno­kształcącego nr 2 w Gdyni, w 1986 roku, rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1992 roku w Gdańsku - Oliwie. Od 12 lipca rozpoczął pracę duszpasterską jako wikariusz w parafii św. Jerzego w Sopocie[181].

Obecnie do stanu kapłańskiego przygotowują się:

Jarosław Hinc urodził się 28 marca 1971 roku w Kościerzynie. Po ukończeniu Liceum Ekonomicznego w Gdyni w 1990 roku podjął studia filozoficzno - teologiczne w Pelplinie. Po reorganizacji diecezji, w 1992 roku, przeniósł się do Seminarium Duchownego w Gdańsku - Oliwie. Obecnie jest na VI roku studiów[182].

Andrzej Popielarski urodził się 24 sierpnia 1971 roku w Gdyni. Ukończył liceum ogólnokształcące w tym mieście i podjął studia w Wyższym Seminarium w Pelplinie. W 1992 roku po reorganizacji diecezji kontynuuje naukę w Gdańsku - Oliwie. Obecnie jest na V roku studiów[183].

W parafii Świętej Rodziny jest także jedno powołanie zakonne żeńskie. Anna Jasienicz urodziła się 19 lipca 1970 roku w Gdyni i tutaj ukończyła Studium Nauczycielskie. Następnie wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek, przyjmując pierwsze śluby w lipcu 1995 roku[184].

4.4. Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (Służebniczki Wielkopolskie)

P



osługa sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni od początku była związana z pracą nad dziećmi i nad ludźmi chorymi. Projekt założenia placówki życia zakonnego Służebniczek Wielkopolskich w Gdyni wysunął ks. proboszcz parafii w Oksywiu, Klemens Przeworski. W 1924 roku ks. proboszcz na spotkaniu ze swoją krewną matką generalną Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny Borgią Płaczek podsunął myśl o sprowadzeniu sióstr do Oksywia. 7 sierpnia 1924 roku matka generalna przywiozła do Gdyni siostrę Remigię Świetlak i siostrę Gertrudę Misiorną umieszczając je w bardzo skromnym mieszkaniu przy ulicy Bosmańskiej. Jedna z sióstr rozpoczęła opiekę nad chorymi w terenie, a druga uruchomiła przedszkole w jednej z sal szkoły podstawowej. Rozpoczęto budowę domu zakonnego przy ulicy Dickmana nr 13. Dzięki przychylności i życzliwości wiernych z Oksywia w 1928 roku stanął gotowy dom do poświęcenia i rozpoczęcia pracy. Pierwszą przełożoną była Alojza Dobrzyńska. Prowadzono tutaj roczne kursy gospodarstwa domowego, szkółkę treblowską dla miejscowych dzieci, czyli przedszkole , a od 1933 roku żłobek[185].

Siostry trzykrotnie musiały opuszczać mury swojego domu przy ulicy Dickmana nr 13. Po raz pierwszy w czasie okupacji hitlerowskiej, gdy zostały wysiedlone z małymi dziećmi i przez sześć lat prowadziły koczowniczy tryb życia, troszcząc się o swoich podopiecznych. Następnie w 1951 roku, gdy prądy komunistyczne zaczęły zwalczać wszystko to, co nosiło cechy religijne. Za każdym razem jednak wracały do domu na ulicę Dickmana. Niestety za trzecim razem w 1968 roku musiały opuścić swój dom bez możliwości powrotu[186].

4 października 1968 roku został zakupiony od pani Kasprzyckiej dom przy ulicy Kapitańskiej nr 6 w parafii Świętej Rodziny na Grabówku. 15 listopada sporządzono akt notarialny przeniesienia własności domu na Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Wielkopolskich. 12 grudnia do ksiąg wieczystych w Gdyni wpisano Zgromadzenie Sióstr jako właściciela domu przy ulicy Kapitańskiej nr 6[187].

16 listopada 1968 roku matka generalna mianowała przełożoną nowego domu siostrę Arnoldę Rusin, która przybyła do Gdyni z Łobżenicy[188].W tym czasie, obok siostry przełożonej Arnoldy, przebywały w domu przy ulicy Kapitańskiej jeszcze trzy siostry: dwie przybyłe z Oksywia - siostra Ewalda Pilawa i siostra Maura Boguń oraz przybyła z innej miejscowości siostra Monika Kwiecień[189].

Od samego początku siostry zabrały się do uporządkowania, remontowania i odświeżenia dość zaniedbanego obiektu oraz do przystosowania go do swoich potrzeb. Był to jednopiętrowy dom z ogrodem, otoczony zielonym parkanem.

11 grudnia 1968 roku proboszcz parafii Świętej Rodziny ks. Edward Jankowski, w towarzystwie wikariuszy, poświęcił dom przy ulicy Kapitańskiej[190]. Dom zamieszkiwały przeważnie trzy lub cztery siostry. Zajmowały się gospodarstwem domowym, praniem bielizny dla kościoła, katechizacją i pomocą przy chorych, ofiarowując swe siły i serce najbardziej potrzebującym. W pewnych okresach roku dom ten służył siostrom tego zgromadzenia jako dom wypoczynkowy. Przyjeżdżały tutaj siostry z całej Polski, utrudzone roczną pracą, aby odpocząć i nabrać sił w klimacie nadmorskim[191] (Fot.29.).

24 lutego 1969 roku ks. biskup Kazimierz Józef Kowalski, w domu Sióstr Służebniczek Maryi, erygował kaplicę półpubliczną pod wezwaniem św. Józefa, z prawem przechowywania Najświętszego Sakramentu[192].Od tego czasu odprawiono w niej raz w tygodniu mszę św. Posługę duszpasterską w kaplicy pełnili księża pracujący przy kościele Świętej Rodziny.

W ogrodzie ustawiono na kamiennym cokole białą figurkę Maryi Niepokalanego Poczęcia wysokości około jednego metra z napisem Ave Maris Stella 1968. Figurkę z gipsu wykonał grabarz z Oksywia. Po wielu latach dzięki staraniom siostry Mieczysławy Wierzbowskiej figurka znalazła bardziej godne miejsce przed domem od strony ulicy, gdzie jest widoczna dla każdego przechodzącego i pozwala wzbudzać akt strzelisty oraz kierować myśli ku Bogu i Matce Najświęt­szej[193](Fot.27.).

Pod koniec roku 1974 została odnowiona kaplica. Jej wnętrze wzbo­gacono o piękny, rzeźbiony w drzewie krzyż, obraz Matki Boskiej i kolorowe witraże. Dotychczasowy ołtarz i tabernakulum zastąpiono nowymi dostosowanymi do wymogów reformy liturgicznej. Na ścianie powieszono stacje Drogi Krzyżowej przywiezione przez siostry zgro­madzenia z Rzymu. Wystrój wnętrza został zaprojektowany przez ks. Henryka Jankowskiego, proboszcza parafii św. Brygidy w Gdańsku i przy jego pomocy zmieniony.





Fot.27. Figurka Najświętszej Maryi Panny w ogrodzie Sióstr Służebniczek Maryi w Gdyni przy ulicy Kapitańskiej



2 lutego 1975 roku ks. Edward. Jankowski w asyście ks. Henryka Jankowskiego z Gdańska, dokonał uroczystego poświęcenia odnowionej kaplicy[194]. Było to ogromne przeżycie dla sióstr. Na tę uroczystość przyjechały zaproszone siostry z innych domów tego zgromadzenia.

W 1977 roku, po trzech kadencjach, na miejsce przełożonej siostry Arnoldy Rusin, matka generalna mianowała siostrę Gregorię Klaczyńską[195]. W 1986 roku, po kolejnych dziewięciu latach, przełożoną została siostra mgr Mieczysława Wierzbowska[196]. Siostra Gregoria Klaczyńska pozostała w domu przy ulicy Kapitańskiej nr 6 do dnia dzisiejszego w charakterze emerytki.





Fot.28. Ołtarz przygotowywany przez siostry Służebniczki Maryi na uroczystość Bożego Ciała w 1994 roku.



Siostry biorą udział w corocznych rekolekcjach i dniach skupienia w Pleszewie, Zaniemyślu a także w rekolekcjach specjalnych dla poszczególnych grup sióstr pracujących jako opiekunki przy chorych, jako katechetki i jako pomoce w gospodarstwie. Rekolekcje te odbywają się na Jasnej Górze. Ponadto siostry odprawiają rekolekcje indywidualne u Ojców Jezuitów[197]. Wielkim przeżyciem dla sióstr było nawiedzenie obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w parafii 21 września 1989 roku. Siostry biorą także udział w życiu parafialnym. Każdego roku wystawiają w ogrodzie ołtarz na Boże Ciało[198](Fot.28.).



Fot.29. Dom przy ulicy Kapitańskiej nr 6, który zamieszkują Siostry Zgromadzenia Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.

Szczególną troską darzą chorych i biednych w tej parafii. Jedna z sióstr pracuje w terenie całkowicie poświęcając się cierpiącym i chorym, odwiedzając ich w domach, a nawet czuwając przy umierających. Druga siostra katechizuje i zajmuje się dziećmi. Pozostałe siostry zajmują się gospo­darstwem domowym. Mimo że wszystkie przekroczyły 80 - ty rok życia w miarę sił i potrzeb pomagają w opiece nad chorymi Dom, w którym mieszkają siostry, był świadkiem niecodziennych uroczystości. Tu obchodziły swe jubileusze 50 - lecia życia zakonnego siostry: Cezareia Smolibowska, Gregoria Klaczyńska i Mieczysława Wierzbowska. Tu odbywały się rekolekcje dla dziewcząt, dzieci specjalnej troski przyjmowały swoją I Uroczystą Komunię Świętą i tutaj neoprezbiterzy z parafii Świętej Rodziny odprawiali Msze św. udzielając siostrom błogosławieństwa prymicyjnego[199].

Obecnie w domu przy ulicy Kapitańskiej nr 6 przebywa pięć sióstr: siostra przełożona Mieczysława Wierzbowska, siostra katechetka Alberta Kapa, siostra Tymotea Gawryś, siostra Gregoria Klaczyńska i siostra Cezareia Smolibowska







Rozdział piąty



Duszpasterstwo i przejawy życia religijnego



5.1. Służba Boża i życie sakramentalne

P



odstawowym zadaniem duszpasterzy była i jest troska o rozwój życia religijnego w parafii, dlatego po przedstawieniu księży proboszczów, księży wikariuszów i powołań kapłańskich, przechodzimy do omówienia ich działań duszpasterskich.

5.1.1. Sakrament Eucharystii

Centrum życia religijnego w całym Kościele stanowi msza św. Pierwsza ofiara mszy św. wspólnoty parafii Świętej Rodziny została odprawiona 22 lutego 1931 roku w auli Szkoły Morskiej. Od tego dnia w każdą niedzielę i święta odprawiane były dwie msze św. w czasie od 800 do 1100[200]. Pierwsza msza św. w kościele została odprawiona 11 paź­dziernika 1931 roku z okazji poświęcenia nowo wybudowanej świątyni[201]. Od tej pory msze św. i nabożeństwa odbywały się już w kościele.

Po śmierci ks. Wojciecha Surmana następny proboszcz, ks. Antoni Marcinkowski, wprowadził pięć stałych nabożeństw w niedzielę i święta, ponieważ z czasem liczba parafian wzrastała i potrzeby były coraz większe[202].

W 1938 roku układ nabożeństw był następujący: w każdą niedzielę o godz. 700, 800, 900, 1000, i 1100, a o 1600 nieszpory, natomiast w dni powszednie o 715, i 8 00. Taki układ nabożeństw obowiązywał do wybuchu II wojny światowej [203].

13 września 1939 roku, po wkroczeniu Niemców do Gdyni,  kościoły na krótko zostały zamknięte, gdyż hitlerowcy aresztowali większość duszpasterzy. Kościół na Grabówku zamknięto na dłużej, ponieważ tamtejszych księży po aresztowaniu skierowano do więzienia w Gdyni, a potem do obozu koncentracyjnego w Stutthofie[204]. Dopiero w grudniu 1939 roku ks. Tadeusz Danielewicz z Gdyni - Cisowej wraz z ks. Schwartzem, kapelanem niemieckiej marynarki, otworzyli świątynię na Grabówku. Od tej pory ks. Danielewicz dojeżdżał rowerem z Cisowej do Grabówka, by odprawić mszę św. i udzielać innych sakramentów św.[205] Sytuacja uległa unormowaniu w 1940 roku, gdy proboszczem parafii Świętej Rodziny został ks. Roman Wiśniewski. Do końca wojny odprawiano już bez zakłóceń msze św. i nabożeństwa.

Lokalne władze niemieckie we wrześniu 1939 roku nakazały kapłanom posługiwać się w czasie nabożeństw językiem niemieckim. 1 kwietnia 1940 roku administrator apostolski diecezji chełmińskiej ks. biskup Carl Splett wydał oficjalne zarządzenie ustanawiające język niemiecki urzędowym językiem, w którym mają odtąd być wygłaszane homilie. Ponadto zabroniono śpiewów oraz modlitw w języku polskim, także nauki przygotowawcze do sakramentu spowiedzi i Komunii św. miały odbywać się w języku niemieckim[206]. Większość księży powiatu gdyńskiego nie przestrzegała zarządzenia i tam, gdzie było to możliwe starano się przeciwstawić zakazom. Ksiądz proboszcz Roman Wiśniewski, podobnie jak wielu innych kapłanów, spowiadał w języku polskim, natomiast przygotowanie do I Komunii i spowiedzi św. prowadził po niemiecku. Na podstawie relacji ludności można stwierdzić, że w parafii Świętej Rodziny w czasie wojny odprawiano nie tylko msze św., ale także nabożeństwa okresowe, takie jak: nabożeństwa różańcowe, majowe a nawet nieszpory odprawiane w niedzielę. Duszpasterze tej parafii dokładali starań, aby mimo utrudnień spowodowanych okupacją niemiecką praca duszpasterska była prowadzona bez zakłóceń. Wierni, pomimo ograniczeń, gromadzili się licznie na tych nabożeństwach, co było formą obrony wielkich wartości religijnych i narodowych, których chciał ich pozbawić okupant[207].

Po uzyskaniu niepodległości, nabożeństwa w niedzielę odbywały się o 730, 900, i 1000 dla dzieci, o 1100, 1300 i 1600 nieszpory, a w dni powszednie o 630, 700 i 730. Dodatkowo odprawiano nabożeństwa na rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego dla dzieci i młodzieży[208]. Od 1954 roku w dni powszednie sprawowano dwie msze św. - o 630 i 700, jedynie w okresie adwentowym dodatkowo na godz. 600 ustalono rozpoczęcie mszy św. roratniej. W niedzielę w dalszym ciągu układ nabożeństw nie uległ zmianie. Odbywały się także nabożeństwa popołudniowe jak: Godzina Święta, Droga Krzyżowa, Gorzkie Żale z kazaniem pasyjnym, oraz triduum przed świętami Matki Bożej. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca wprowadzano dodatkowo nabożeństwo nadzwyczajne do Serca Jezusowego. W 1957 roku w niedzielę w okresie zimowym wprowadzono o godz. 1800 mszę św. wieczorną, a w okresie letnim odprawiano ją rano o godz. 600. W tym czasie zaprzestano odprawiać nieszpory[209].

W latach 1964 - 1985 w każdą niedzielę i święto odprawiano osiem nabożeństw, a w dni powszednie - trzy. Na mszy św. o godz. 900 uczestniczyła młodzież szkół ponadpodstawowych i dzieci klas VII - VIII szkoły podstawowej, o godz. 1000 dzieci klas IV - VI, a o godz. 1200 dzieci przedszkolne i dzieci klas I - III. Frekwencja na nabożeństwach, zwłaszcza niedzielnych, była wysoka. W 1969 roku na 6 tys. wiernych we mszy św. uczestniczyło około 4 tys. osób. Udział wiernych przeciętnie wynosił na każdej niedzielnej mszy św. od 300 do 500 osób. Taka liczba uczęszczających na nabożeństwa utrzymywała się mniej więcej latem i zimą, ponieważ kościół był ogrzewany. Na porannych mszach św. w dni powszednie było około 500 osób, natomiast na wieczornych od 60 do 100 osób. Trzeba podkreślić, że na życzenie parafian mszę św. latem odprawiano o godz. 1900, a zimą o 1800[210].

Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych do liturgii, na miejsce dotychczas obowiązującego języka łacińskiego, wprowadzano stopniowo język ojczysty. Wierni pouczeni i kierowani przez kapłanów chętnie włączali się w aklamacje i śpiewy mszalne. Zachęciło to wiernych do świadomego, czynnego i pełnego udziału w Eucharystii. Wyrazem zaangażowania w życie religijne parafian jest między innymi liczba przyjmujących Komunię św. W latach 1969 - 1972, w czasie jednego roku rozdzielono około 70 tys. Komunii św. Liczba tych, którzy przystępowali do Stołu Pańskiego zwykle wzrastała na początku każdego miesiąca w dni eucharystyczne oraz na Boże Narodzenie i Wielkanoc. W dzień odpustu parafialnego przyjmujących Komunię św. było około 500 osób[211]. Jednak na przestrzeni lat można zauważyć spadek przyjmujących Komunię św. W 1976 roku jeszcze rozdzielono 70 tys. Komunii św., a 5 lat później już tylko 50 tys. Dopiero po roku 1985 zauważalny jest stopniowy wzrost przystępujących do Stołu Pańskiego. W poniższej tabeli przedstawiono liczbę rozdzielonej Komunii św. w latach 1986 - 1993. W tych latach liczba wiernych nie uległa specjalnym zmianom.



Tabela 2. Liczba rozdzielonej Komunii św. w parafii Świętej Rodziny w latach 1986 - 1993*.

Rok


Liczba Komunii św.

1986


52 tys.

1989


76 tys.

1990


79 tys.

1991


83 tys.

1992


85 tys.

1993


89 tys.

* APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdania wizytacyjne z lat 1987-1993

Obecnie msze św. odprawiane są o godzinie 700 z udziałem wspólnot parafialnych, 830 - z udziałem rodzin, 1000 - z udziałem młodzieży, 1115 z udziałem dzieci, 1230 - suma parafialna i o 1800 - z udziałem rodzin. W dni powszednie odprawiane są dwie msze św.: o 630 (koncelebra) i o 1800 [212]. W każdej mszy św. praktykuje się komentarz wprowadzający do liturgii eucharystycznej, a w niedziele i święta również przed czytaniami. W mszach św. niedzielnych uczestniczy pełen zespół liturgiczny ze scholą i chórem (dziecięcym lub młodzieżowym). Funkcje ministranta, lektora, kantora, niosących dary ofiarne, czytających wezwania modlitwy powszechnej czy kolektujących, pełnią w zależności od mszy św. albo starsi wiekiem (ojcowie i dziadkowie), albo dzieci i młodzież. Ogólna frekwencja dzieci na mszy św. jest bardzo dobra, natomiast młodzieży dużo słabsza pomimo podejmowanych zachęt ze strony duszpasterzy[213]. Na przestrzeni ostatnich lat zauważalny jest spadek frekwencji wiernych na mszach św. niedzielnych. Przyczyny tego stanu tkwią we wzrastającej obojętności religijnej, w płytkiej, niepogłębionej wierze oraz szerzącej się laicyzacji życia.



Tabela 3. Procentowy udział wiernych w nabożeństwach niedzielnych w parafii Świętej Rodziny w latach 1968-1993.

Rok


1968


1976


1982


1987


1990


1992


1993

Udział wiernych


77.5%


64%


61.5%


62%


47.5%


44%


31.5%



Tabela 3 ilustruje spadek uczestnictwa wiernych na nabożeństwach niedzielnych. Podstawą analizy są dane ze sprawozdań duszpasterskich rocznych i sprawozdań wizytacyjnych z lat 1968-1993.

Liturgię Najświętszej Ofiary w parafii Świętej Rodziny sprawuje się zgodnie z obowiązującym rytuałem rzymskim, co podkreślają zapisy wizytacyjne[214].

Odpust parafia świętuje w Uroczystość Świętej Rodziny. Jest obchodzony każdego roku po Uroczystości Bożego Narodzenia i poprzedzony przygotowaniem w okresie adwentowym poprzez sakrament pokuty i ołtarza[215].

Z Eucharystią ściśle wiąże się kult Najświętszego Sakramentu. Do uroczystej I Komunii św. w parafii Świętej Rodziny przystępowały dzieci jeszcze przed wojną. Niestety, nie zachowały się księgi dzieci nowoprzyjętych do I Komunii św. W czasie okupacji dzieci także były przygotowywane do sakramentu pełnego uczestnictwa we mszy św. Nauki przygotowawcze prowadzone były we wszystkich parafiach powiatu gdyńskiego przez kapłanów miejscowych lub dojeżdżających z posługą duszpasterską z innych parafii[216]. Niestety dokładnych danych na ten temat parafia nie posiada.

Po wojnie, w 1945 roku, do Uroczystej I Komunii św. przystąpiło 59 dzieci, w 1950 roku 182, a w 1960 roku 222 dzieci. Liczba dzieci przystępujących do tego sakramentu z roku na rok wzrastała, ponieważ wzrastała również liczba ludności w parafii. Ponadto była ściśle związana ze strukturą demograficzną danego okresu. Najwięcej dzieci rodziło się w latach pięćdziesiątych i dlatego w latach sześćdziesiątych- najwięcej dzieci przystępowało po raz pierwszy do Stołu Pańskiego. W latach siedemdziesiątych można już zauważyć spadek liczby dzieci przystępujących do I Komunii św. Praktykowano również wczesną I Komunię św. zwaną także I Komunią św. prywatną dla 5 - 7 letnich dzieci. Przyjęła się ona w parafii w latach sześćdziesiątych i przetrwała aż do roku 1975.

W latach siedemdziesiątych liczba  przystępujących do wczesnej I Komunii św. wyraźnie zmalała i była udzielana tylko pojedynczym dzieciom na wyraźne życzenie ich rodziców, aż w 1975 roku została całkowicie zaniechana[217]..

Tabela 4. Liczba dzieci parafii Świętej Rodziny przystępujących do wczesnej I Komunii św. w latach 1961-1971*.

Rok


Liczba dzieci


Rok


Liczba dzieci

1961


12


1967


12

1962


12


1968


14

1963


10


1969


10

1964


15


1970


15

1965


12


1971


12

1966


14







* Dane ze sprawozdań wizytacyjnych z dnia 10 maja 1961 roku i z dn. 10/11 października 1971 roku.



Od tego czasu I Komunię św. przyjmowali uczniowie klas trzecich, a od 1993 roku dzieci klas drugich, ponieważ w ramach reorganizacji Gdynia została włączona do Archidiecezji Gdańskiej, gdzie praktykowano zwyczaj przystępowania do I Komunii św. w drugiej klasie. Przełomowym był rok 1993, gdy do Stołu Pańskiego po raz pierwszy przystąpiły jednocześnie dzieci klas drugich i trzecich[218].

W latach 1946-1985 przygotowanie dzieci do pełnego uczestnictwa we mszy św. odbywało się przez dwa lata szczególnie w okresie wiosenno-letnim. Prowadzone było przez duszpasterzy parafii przy pomocy siostry katechetki. Lekcje śpiewu prowadził organista[219]. Od roku 1986 przygotowanie trwało trzy lata po dwie godziny tygodniowo w salkach katechetycznych. Z chwilą powrotu lekcji religii do szkoły przygotowaniem do pełnego udziału dzieci we mszy św. jest katechizacja szkolna po dwie godziny tygodniowo, a dodatkowo jedna godzina lekcyjna w kościele.



Tabela 5. Liczba dzieci przystępujących do Uroczystej I Komunii św. w latach 1945-1993*.

Rok


Liczba dzieci


Rok


Liczba dzieci

1945


59


1971


163

1950


182


1975


97

1955


180


1977


61

1960


222


1981


68

1965


288


1985


94

1967


233


1987


101

1969


190


1991


114

1970


140


1993


235

* APR Liber neocommunicantium 1945-1994.



W klasie drugiej nawiązuje się żywszą współpracę domu rodzinnego z Kościołem. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca organizowana jest msza św. i spotkanie dla rodziców oraz dzieci klas drugich ze specjalnym kazaniem i konferencją religijną. W Okresie Wielkiego Postu dzieci przygotowywane są do Sakramentu Pojednania, natomiast przez cały rok stopniowo wprowadza się je do pełnego udziału we mszy św. W miesiącu poprzedzającym Uroczystość I Komunii św. wszystkie dzieci klas drugich raz w tygodniu mają specjalna liturgię mszy św. z odpowiednim komentarzem oraz ćwiczą pieśni, aklamacje i postawy liturgiczne. Katechezę i przygotowanie do pełnego udziału we mszy św. prowadzi osobiście ks. proboszcz Piotr Topolewski[220].

Zewnętrznym wyrazem czci i szacunku dla Najświętszego Sakramentu były i są procesje Eucharystyczne w Uroczystość Bożego Ciała. Pierwsza procesja w parafii Świętej Rodziny odbyła się 21 maja 1932 roku. Po sumie parafialnej uformowała się wielka procesja, którą przy dźwiękach orkiestry kolejowej prowadził ksiądz proboszcz Turzyński z Gdyni w asyście księdza proboszcza Wojciecha Surmana i czterech innych księży. Pierwszy ołtarz ustawiony był przy domu pani Kobielowej, drugi przy domu urzędników skarbowych, trzeci przy Szkole Morskiej, czwarty przy domu kolejarzy. W procesji wzięły udział liczne organizacje, towarzystwa ze sztandarami oraz liczna rzesza wiernych[221].

W czasie wojny, przez pierwsze trzy lata, procesje Bożego Ciała mogły odbywać się tylko przy kościele. 17 maja 1941 roku minister Rzeszy Niemieckiej do spraw kościelnych nakazał przenieść obchody Bożego Ciała na najbliższą niedzielę, natomiast sam dzień Bożego Ciała uznano za dzień pracy. W związku z tym w Boże Ciało odprawiano mszę św. rano tak jak w dzień powszedni, a procesja odbywała się wieczorem wewnątrz kościoła[222].

Od 1948 roku w dzień Bożego Ciała na terenie Gdyni-Śródmieście odbywała się jedna wspólna procesja Eucharystyczna, w której uczestniczyli wierni ze wszystkich gdyńskich parafii ze swoimi sztandarami i feretronami. Dopiero w niedzielę po Bożym Ciele odbywały się lokalne procesje parafialne. Na terenie parafii Świętej Rodziny trasa procesji prowadziła ulicami: Pstrowskiego (obecnie Biskupa Okoniewskiego), Kapitańską, Denhoffa, Czerwonych Kosynierów (obecnie Morska) do kościoła[223]. Obecnie ksiądz proboszcz Topolewski prowadzi procesję z Najświętszym Sakramentem ulicami: Biskupa Okoniewskiego, Kapitańską, Ks. Surmana i Morską do ulicy Biskupa Okoniewskiego, gdzie przy polowym ołtarzu, ustawionym przy kościele wierni mają możliwość wysłuchać słowa Bożego[224] (patrz załącznik 11). Procesja każdego roku odbywa się przy tłumnym udziale wiernych, zaangażowanych w budowę i dekorację ołtarzy, a także w dekorację trasy procesji i okien domów. Liczny jest także udział ludzi w Oktawie Bożego Ciała podczas mszy św. i procesji dookoła kościoła. Jest wyrazem wiary parafian Świętej Rodziny.

Każdego roku w czwartek po trzeciej niedzieli wielkanocnej ma w parafii miejsce Wieczna Adoracja. Od kilku lat w parafii rozwija się Ruch Eucharystyczny Czcicieli Najświętszego Sakramentu, którzy mają swoje stałe godziny osobistej i wspólnotowej modlitwy w kościele. Co roku przed Środą Popielcową odbywa się 40-godzinne nabożeństwo, w którym wierni adorują Najświętszy Sakrament, prosząc o łaski na czas Wielkiego Postu. Przy licznym udziale modlących się i śpiewających parafian odbywa się każdego roku adoracja w Wielkim Tygodniu. W Wielki Piątek adoracja Grobu Pańskiego trwa do północy. Ponadto wierni adorują Najświętszy Sakrament w każdy pierwszy piątek miesiąca, ze szczególnym udziałem dzieci i młodzieży, w pierwszą nie­dzielę miesiąca po rannej mszy św. z udziałem Żywego Różańca i 16-go każdego miesiąca w rocznicę wyboru Ojca Świętego Jana Pawła II, z udziałem wspólnoty Krwi Chrystusa. Dodatkowo wierni mają możliwość nawiedzić Najświętszy Sakrament w ciągu dnia na prywatną adorację, gdyż kościół jest otwarty codziennie od godziny 600 do 2000 [225].

5.1.2. Sakrament chrztu świętego

P



ierwszy wpis w Księdze chrztów parafii Świętej Rodziny widnieje pod datą 18 stycznia 1931 roku[226]. Od początku istnienia parafii do czasu posoborowej reformy rytuału chrztu posługiwano się rytuałem ogólnopolskim Rituale Romanum. Chrztu udzielano poza mszą św. w języku łacińskim. Najczęściej chrzczono w niedzielę w łączności znieszporami[227]. Czas udzielenia tego sakramentu był uzgodniany między kapłanem a rodzicami dziecka. Zachęcano młode małżeństwa, by chrzciły swoje dzieci w jak najszybszym terminie po urodzeniu[228].

W czasie II wojny światowej sakrament chrztu mógł być udzielany o każdej porze dnia i nie podlegał żadnym ograniczeniom ze strony Niemców. Problemem dla wiernych były zamknięte kościoły i brak stałych duszpasterzy. Kościół w parafii Świętej Rodziny do grudnia 1939 roku był zamknięty, ale do Grabówka dojeżdżał ks. Tadeusz Danielewicz z Gdyni-Cisowej i sprawował wszystkie sakramenty, także sakrament chrztu św. Od 1940 roku, gdy działalność duszpasterska księdza proboszcza Romana Wiśniewskiego nie była zakłócana przez okupanta, chrzty odbywały się zgodnie z rytuałem[229]. Statystykę udzielanych chrztów w okresie przed i powojennym ilustruje tabela 6.

W tabeli wykorzystano dane z księgi chrztów Liber baptizatorum z lat 1931-1945. W latach trzydziestych, z roku na rok wzrastała liczba chrztów udzielanych w parafii Świętej Rodziny, ponieważ w tym czasie w dzielnicy Grabówek powstała kolonia robotnicza i na tym terenie zamieszkiwało coraz więcej ludności. Byli to przeważnie ludzie młodzi, którzy zawierali związki małżeńskie i zakładali rodziny. W 1931 roku ochrzczono 91 dzieci, a tuż przed wojną aż 286. W okresie wojennym liczba chrztów utrzymywała się między 190 a 230, jedynie w 1940 roku osiągnęła aż 272. Po wojnie udzielano chrztu w niedziele i święta po nieszporach, a w nagłych wypadkach także w dzień powszedni. Rodzice i chrzestni byli informowani grupowo lub indywidualnie o swoich zadaniach wobec ochrzczonego dziecka. W czasie obrzędu chrztu dziecka udzielano także błogosławieństwa matce dziecka[230].



Tabela 6. Liczba udzielanych chrztów w parafii Świętej Rodziny w latach 1931-1945

Rok


Liczba chrztów


Rok


Liczba chrztów

1931


91


1939


286

1932


152


1940


272

1933


154


1941


226

1934


162


1942


214

1935


189


1942


198

1936


197


1944


227

1937


258


1945


163



W latach sześćdziesiątych zgodnie z zaleceniem soborowym wprowadzono praktykę udzielania chrztu św. w czasie liturgii mszalnej[231]. Nowy obrzęd zapalania świecy od paschału w czasie uroczystości sakramentu, a następnie przechowywanie tej świecy aż do momentu Komunii św. tego dziecka zwraca uwagę rodziców i całej rodziny na ciągłość i rozwój sakramentów w życiu duchowym chrześcijanina. Odnowiony obrzęd jest wyrazem wielkości tego sakramentu, szczególnie, gdy jest udzielany w łączności z mszą św.

Obecnie, od roku 1986, chrztu udziela się na życzenie młodych małżeństw w każdą drugą sobotę miesiąca podczas mszy św. wieczornej[232]. Są przypadki sporadyczne i podyktowane poważnymi przyczynami udzielania chrztu w innym terminie, zawsze jednak podczas mszy św. Rodzice i chrzestni są pouczani o ważności sakramentu. Wspólnie uczestniczą w przygotowaniu do chrztu dziecka, a także w miarę możliwości przystępują do sakramentu spowiedzi i Komunii św. Dzieci, poza nielicznymi przypadkami zaniedbania, są najczęściej chrzczone w okresie 3-6 tygodni po urodzeniu. Zapisu w księdze ochrzczonych dokonuje się w dniu zgłoszenia, na podstawie przedłożonej metryki z Urzędu Stanu Cywilnego. Po chrzcie dopisuje się datę udzielenia sakramentu i dane szafarza, a dla ochrzczonego dziecka wydaje się podpisaną pamiątkę[233].

Największą liczbę chrztów zanotowano w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, ponieważ po wojnie wielu młodych ludzi zawierało związki małżeńskie i zakładało rodziny. Liczby te obrazują stosunki demograficzne danego okresu, gdyż prawie  wszystkie dzieci rodzące się na terenie parafii bywały ochrzczone. Przypadki dzieci nieochrzczonych były bardzo rzadkie.  Obecnie z roku na rok liczba ochrzczonych dzieci maleje, w latach dziewięćdziesiątych  jest poniżej stu chrztów rocznie. Na terenie parafii nie buduje się nowych domów, więc bardzo często młode małżenstwa opuszczają rodzinne strony w poszukiwaniu nowych mieszkań.



Tabela 7. Liczba udzielanych chrztów w parafii Świętej Rodziny w latach 1946-1993*.

Rok


Liczba chrztów

1946


286

1951


308

1955


287

1961


170

1965


145

1970


130

1975


132

1980


127

1985


121

1990


96

1993


97

* Liber baptizatorum 1946-1993



Pogłębienie wielkości i ważności sakramentu chrztu św. dokonuje się podczas odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych w Wigilię Paschalną oraz podczas uroczystości I Komunii św. Natomiast potrzebę tego sakramentu i jego znaczenie  sygnalizuje się podczas lekcji religii, a także w trakcie głoszonych kazań.



5.1.3. Sakrament bierzmowania

W



roku 1933 w parafii Świętej Rodziny na Grabówku po raz pierwszy sakramentu bierzmowania udzielił ks. biskup Stanisław Wojciech Okoniewski. Do sakramentu przystąpiło wówczas 240 osób[234]. Szafarzem tego sakramentu jest biskup, dlatego samo udzielanie bierzmowania łączono zwykle z wizytacja pasterską, jaka odbywała się w każdej parafii co kilka lat. Kolejne bierzmowanie miało miejsce jeszcze przed wojną, w 1938 roku i do sakramentu przystąpiły 442 osoby[235]. W czasie wojny w parafii Świętej Rodziny nie udzielano sakramentu bierzmowania, natomiast w 1946 roku do sakramentu dojrzałości chrześcijańskiej przystąpiły 532 osoby[236].

W okresie powojennym bierzmowanie odbywało się co trzy lata, a od 1956 roku co pięć lat. Zwykle udzielano tego sakramentu  osobom, które ukończyły 14 rok życia i wykazały się odpowiednim stopniem poznania wiary[237]. Obecnie co roku udziela się sakramentu bierzmowania uczniom ósmych klas szkoły podstawowej. Ostatnie bierzmowanie miało miejsce w 1995 roku i do sakramentu przystąpiło 64 osoby. Przygotowaniem do tego sakramentu objęta jest młodzież klas VII i VIII szkoły podstawowej w ramach katechizacji w szkole. Bliższe przygotowanie odbywa się na specjalnych naukach w każdą niedzielę przed mszą św. młodzieżową. Ostatnie tygodnie przygotowań zmierzają do praktycznego przyjęcia treści i wskazań wynikających z tego sakramentu. Przed samą uroczystością bierzmowania młodzież uczestniczy w nowennie do Ducha Świętego. Osoby dorosłe są przygotowywane indywidualnie, uczęszczając na specjalne spotkania z duszpasterzem, gdzie są pouczane o ważności tego sakramentu[238].

Tabela 8 ilustruje liczbę osób przystępujących do sakramentu dojrzałości chrześcijańskiej w latach 1933-1995 w odstępach kilkuletnich.



Tabela 8. Statystyka bierzmowanych w parafii Świętej Rodziny w latach 1933-1994*.

Rok


Liczba bierzmowanych


Rok


Liczba bierzmowanych

1933


240


1971


630

1938


442


1976


342

1946


532


1981


250

1949


630


1986


121

1951


250


1987


106

1953


474


1988


146

1956


502


1991


136

1961


698


1992


127

1966


1062


1995


84

*APR Liber confirmatorum 1933-1995.



5.1.4. Sakrament pokuty

S



obór Laterański IV (1215) określił częstotliwość korzystania z sakramentu pokuty przynajmniej raz w roku z obowiązkiem przyjmowania Eucharystii w okresie wielkanocnym[239]. To polecenie powtarzały kolejne sobory i dlatego każdy chrześcijanin traktował je rzeczywiście jako obowiązek. Podobnie uważali wierni z parafii Świętej Rodziny. W okresie Wielkiego Postu, w czasie rekolekcji, parafianie przystępowali do spowiedzi tzw. wielkanocnej. Z tą spowiedzią związany był zwyczaj kartek, które potwierdzały odbytą praktykę spowiedzi[240]. Należy wspomnieć, że w czasie wojny sakrament pokuty sprawiał penitentom i kapłanom największe trudności ze względu na restrykcje językowe. Spowiedź, zgodnie z zarządzeniem, miała odbywać się po niemiecku, a nieznajomość tego języka, szczególnie u dzieci i młodzieży, wpływała ujemnie na możliwość korzystania z sakramentu spowiedzi. W pierwszych miesiącach wojny na Grabówku spowiadali: ks. Sieg, ks. Głombiewski i kapelan marynarki niemieckiej ks. Schwartz; wszyscy z kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni[241]. W roku 1940 proboszczem został ks. R. Wiśniewski i od tego czasu parafia miała duszpasterza, który sprawował wszystkie sakramenty, także sakrament pokuty. Ks. Wiśniewski pomimo zakazu spowiadał w języku polskim. Spowiedzi słuchano przed mszą św. i po jej zakończeniu[242].

Po wojnie kapłani parafii Świętej Rodziny słuchali spowiedzi na każdej mszy św. w niedziele, święta i dni powszednie, a także na życzenie penitenta. Zwyczaj i obowiązek rocznej spowiedzi wielkanocnej w okresie wielkanocnym był i jest do dzisiaj przestrzegany przez wiernych oraz kapłanów tej parafii. Wielu chętnych korzysta z tej duszpasterskiej posługi. Z analizy liczby wydawanych i powracających kartek wynika, że w latach siedemdziesiątych liczba penitentów w okresie wielkanocnym wynosiła około 4 tysięcy, a na początku lat osiemdziesiątych spadła do 3 tysięcy. W roku 1987 do sakramentu pokuty w okresie wielkanocnym przystąpiło 2850 osób z kartkami i około 800 bez kartek, łącznie 3650 osób[243]. Na taką spowiedź zapraszało się kapłanów z sąsiednich parafii. W 1971 roku przybyło dodatkowo do pomocy 3 kapłanów, w 1982 roku - ośmiu, a w 1987 roku aż dziesięciu[244]. Taka ilość  jednocześnie spowiadających kapłanów dawała możliwość przystępowania do spowiedzi św. wielkiej liczbie wiernych bez długiego oczekiwania przed konfesjonałem. Takie zbiorowe spowiedzi odbywają się w Adwencie przygotowując parafian jednocześnie do Świąt Bożego Narodzenia i do uroczystości odpustu. Ponadto wielu wiernych przystępuje do sakramentu pokuty co miesiąc w czasie dni eucharystycznych, w czasie misji, a także w ramach przygotowania dzieci do pełnego udziału we mszy św. i młodzieży do bierzmowania. Wszystkie większe uroczystości są także poprzedzane sakramentem pokuty. Wiele dzieci i młodzieży korzysta z okazji zbiorowych spowiedzi na rozpoczęcie i zakończenie roku katechetycznego, a także w każdy pierwszy piątek miesiąca. Kapłani, aby pomóc dzieciom i młodzieży dobrze przygotować się do sakramentu pokuty, odprawiają nabożeństwa pokutne, jednocześnie zachęcając do systematycznej spowiedzi. Często w czasie kazań przypomina się wiernym o ważności tego sakramentu.[245]

Okazja do spowiedzi w parafii Świętej Rodziny istnieje zawsze na kwadrans przed każdą mszą św., a w soboty i dni przedświąteczne na godzinę wcześniej. Ponadto spowiedzi słucha się podczas mszy św. pogrzebowych, ślubnych, jubileuszy i chrztów. Istnieje także możliwość spowiedzi dla ludzi głuchych. Miejsce takie znajduje się tuż obok zakrystii[246].



5.1.5. Sakrament chorych

W



parafii Świętej Rodziny wielką troską i opieką otaczano chorych. Każdy chory ma możliwość korzystania z sakramentu pokuty i Eucharystii po uprzednim zgłoszeniu u księdza. Na życzenie wiernych księża z posługą sakramentalną odwiedzają chorych, którzy sami nie mogą udać się do kościoła.

W latach powojennych w okresie letnim w Tygodniu Miłosierdzia miały miejsce specjalne nabożeństwa z kazaniami dla chorych i osób w podeszłym wieku. Przywożono na nie obłożnie chorych, często przy pomocy życzliwych parafian[247]. Ponadto w latach czterdziestych duszpasterze odwiedzali ciężko chorych ze spowiedzią i Komunią św. w domu, co trzy miesiące. Z upływem lat praktykę tę stosowano coraz częściej, aż na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych odwiedzano chorych co miesiąc, w okresie dni Eucharystycznych[248]. W pierwszą niedzielę miesiąca odprawiane były wspólne nabożeństwa stowarzyszeń parafialnych, w których modlono się w intencji chorych i cierpiących w parafii, aby w ten sposób utrzymać z nimi więź duchową i uwrażliwić serca parafian na ludzkie cierpienie. Ofiarni parafianie nie zapominali o chorych, odwiedzając ich i służąc im pomocą. Siostry zakonne Służebniczki Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, przebywające na terenie parafii, były opiekunkami chorych, samotnych w podeszłym wieku, odwiedzały ich, przynosiły lekarstwa i  czuwały wielokrotnie przy umierających, jeśli zachodziła taka potrzeba[249]. Na terenie parafii znajduje się Szpital Chorób Płucnych - oddział Szpitala Miejskiego w Gdyni i przez wiele lat był pod opieką duszpasterską kapłanów parafii Świętej Rodziny. Księża spieszyli z posługą sakramentalną na każde wezwanie ze szpitala, a także co miesiąc w dni Eucharystyczne[250]. W grudniu 1985 roku ks. biskup Marian Przykucki odwołał z parafii Świętej Rodziny ks. wikariusza M. Owczarka, który w tamtych czasach był kapelanem szpitala na Grabówku i mianował go wikariuszem parafii św. Józefa[251]. Ks. M. Owczarek odchodząc z parafii nie został zwolniony z posługi kapelana, dlatego wraz z jego przejściem do parafii św. Józefa opieka duszpasterska nad szpitalem przeszła na kapłanów sąsiedniej parafii.

Obecnie w każdą pierwszą sobotę miesiąca trzech kapłanów parafii Świętej Rodziny spełnia posługę sakramentalną wśród około 65 chorych i ludzi starszych wiekiem. Z okazji uroczystości i świąt dodatkowo jeszcze około 15 chorych pragnie odwiedzin kapłana. Bywa też, że na życzenie chorego kapłani odwiedzają go codziennie z Komunią św. Wiosną podczas rekolekcji wielkopostnych i w porze letniej są organizowane w parafii dni chorych. Podczas specjalnej mszy św. i nabożeństwa udziela się sakramentu namaszczenia chorych wielu wiernym w podeszłym wieku[252]. Życzliwi parafianie przyprowadzają lub przywożą swoimi samochodami ludzi chorych i starszych wiekiem, którzy sami nie byliby w stanie dotrzeć do kościoła.

Szczególną opieką nad chorymi zajmują się siostry zakonne Służebniczki Maryi z domu zakonnego przy ulicy Kapitańskiej 6. Siostry te od początku zamieszkania w parafii Świętej Rodziny ofiarowują swoją pomoc chorym i starcom[253]. Do takiej postawy miłosierdzia zachęca się innych parafian, również dzieci i młodzież. Zanoszą chorym religijne książki, gazety, aktualne wiadomości z życia parafii, robią zakupy, pomagają w sprzątaniu. W posłudze słowa, w katechizacji i w indy­widualnych kontaktach z wiernymi kapłani wyjaśniają potrzebę i znaczenie sakramentu namaszczenia chorych, tłumacząc, że jest to spotkanie z Chrystusem Miłosiernym i Cierpiącym, niosące skuteczną pomoc i obfitość łask Bożych[254].

Do księgi zaopatrzeń wpisuje się chorych według kolejności udzielenia sakramentu. Część chorych jest zaopatrywana w szpitalach Trójmiasta. Kapłani zwracają się z apelem do parafian, aby swoich chorych zgłaszali do księdza przed wyjazdem do szpitala. W księdze zaopatrzeń sakramentem namaszczenia chorych w parafii Świętej Rodziny, liczba zaopatrzonych przedstawia się następująco: w latach 1966 1971 od 50 do 75 osób, w latach 1972-1981 od 60 do 80, a w latach 1982-1987 od 30 do 50 osób. Bez zaopatrzenia umiera przeciętnie około 20% parafian, najczęściej ginących w wypadkach losowych. Bywają również od czasu do czasu przypadki zaniedbań ze strony rodziny lub z powodu oporów chorego[255].

Z udzielaniem sakramentu chorych łączy się posługa zmarłych. Grzebanie zmarłych jest jednym z uczynków miłosierdzia chrześcijańskiego.

W parafii odbywa się to zgodnie z obowiązującym ceremoniałem. Zwykle odprawia się mszę św. w intencji zmarłego, po której następuje eksportacja na cmentarz. Pierwsze uroczystości pogrzebowe sprawowane w parafii Świętej Rodziny odbyły się już kilka dni po erygowaniu parafii - 5 stycznia 1931 roku[256]. Liczbę pogrzebów w odstępach kilkuletnich ilustruje tabela 9.

Tabela 9. Statystyka zmarłych w parafii Świętej Rodziny w latach 1931-1994*.

Rok


Liczba zmarłych


Rok


Liczba zmarłych


Rok


Liczba zmarłych

1931


49


1955


54


1979


82

1935


116


1961


31


1983


111

1939


113


1965


49


1986


93

1945


155


1970


73


1990


77

1951


88


1975


77


1994


98

* Liber mortuorum 1931-1994



5.1.6. Sakrament kapłaństwa

P



owołania kapłańskie i zakonne w parafii Świętej Rodziny zostały zilustrowane w trzecim paragrafie poprzedniego rozdziału. Poniżej przedstawiono, w jaki sposób w parafii na Grabówku przeprowadzano akcje powołaniowe i jakie czynniki miały największy wpływ na dość dużą liczbę powołań w stosunkowo niedługim okresie czasu. Troska o liczne i dobre powołania należy do duszpasterzy i wiernych w parafii. Powierza się ją Panu Bogu przede wszystkim w modlitwie. W każdy pierwszy czwartek miesiąca parafianie wraz z kapłanem na mszy św. modlą się o liczne powołania kapłańskie, zakonne i misyjne. Parafianie pamiętają także o modlitwie powołaniowej przy innych okazjach: w czasie rekolekcji, misji i w ciągu Tygodnia Powołań. Przy okazji niedzieli Dobrego Pasterza głosi się także kazania powołaniowe. Ponadto prośby w tejże intencji są włączane do nowenny do Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Dzieci komunijne w białym tygodniu zawsze pamiętają o modlitwie w intencji powołań kapłańskich i zakonnych[257].

Miejscowi duszpasterze otaczają szczególną troską młodzież, która pragnie poświęcić się Bogu, powierzając jej różne prace i funkcje służby liturgicznej. Organizuje się im spotkania formacyjne, nigdy nie zapominając o modlitwie w intencji powołań. Nie brakuje też pielgrzymek, gier i zabaw zachęcających do wstępowania w szeregi służby liturgicznej ołtarza. Podczas ferii i wakacji uczestniczą w oazach, różnego typu rekolekcjach, pielgrzymkach i obozach. Nie zapomina się  również o młodzieży z parafii organizując jej różnego typu rekolekcje powołaniowe. Grupa młodych maturzystów uczestniczy każdego roku w rekolekcjach i bierze udział w pielgrzymkach na Jasną Górę, natomiast w ramach katechezy wiele miejsca poświęca się tematyce powołań[258]. Efektem tak prowadzonej pracy duszpasterskiej i gorących modlitw parafian jest jedenaście powołań kapłańskich, jedno powołanie zakonne żeńskie i dwa powołania obecnie przygotowujące się do stanu kapłańskiego.

5.1.7. Sakrament małżeństwa

P



ierwszego sakramentu małżeństwa w parafii Świętej Rodziny udzielono 2 lutego 1931 roku[259]. Sakrament ten był udzielany podobnie jak dzisiaj po uprzednim zgłoszeniu w kancelarii parafialnej i po przeprowadzeniu badań kanonicznych z narzeczonymi. Obowiązywało zgłoszenie zapowiedzi i dwukrotna spowiedź narzeczonych przed zawarciem małżeństwa[260]. W 1931 roku, w pierwszym roku istnienia parafii, zawarto 29 związków małżeńskich. W latach trzydziestych z roku na rok powiększała się liczba parafian, w związku z tym udzielano coraz więcej ślubów. Tuż przed wojną, w 1938 roku, zawarto aż 84 związki małżeńskie[261]. W okresie wojny liczba zawieranych małżeństw wyraźnie zmalała. Spadek nastąpił z wielu przyczyn, między innymi dlatego, że czas wojny nie sprzyjał zakładaniu rodziny. Władze hitlerowskie, aby zahamować rozwój biologiczny naro­du polskiego, ograniczyły wiek osób zawierających małżeństwo. W 1945 roku ustalono granicę wieku na 25 rok życia u mężczyzn, a 22 rok życia u kobiet. Od początku roku 1944 podniesiono wiek do zawierania małżeństw o dalsze 3 lata, zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet[262].

Po wojnie w 1946 roku udzielono aż 144 razy sakramentu małżeństwa. Był to okres, w którym młodzi ludzie po przeżyciach wojennych, postanowili zakładać rodziny. Rok 1946 okazał się rokiem największej liczby zawartych małżeństw w parafii Świętej Rodziny. W kolejnych latach udzielano coraz mniej ślubów (1955 - 92, 1965 - 73, a w 1980 - 59).  Można  zauważyć tendencje zniżkowe w zawieraniu małżeństw. Znaczny spadek, spowodowany niżem demograficznym, nastąpił dopiero na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Jak podano w rozdziale drugim, od końca lat siedemdziesiątych w parafii nie budowano nowych domów i parafię zamieszkuje ludność w wieku średnim, z przewagą ludzi starzejących się.  W 1992 roku sakrament małżeństwa zawarły zaledwie 24 pary[263].



Tabela 10. Statystyka małżeństw zawartych w parafii Świętej Rodziny w latach 1931-1994*.

Rok


Liczba małżeństw


Rok


Liczba małżeństw

1931


29


1955


92

1932


58


1961


80

1933


56


1965


73

1934


59


1970


79

1935


70


1975


88

1936


72


1980


59

1937


84


1985


35

1938


84


1990


30

1939


72


1992


24

1946


141


1994


33

1951


89







*Liber copulatorum 1931-1994

Przygotowanie do życia w małżeństwie i rodzinie odbywało się w ramach katechizacji, a także na specjalnych naukach udzielanych przez księdza proboszcza. W latach pięćdziesiątych co miesiąc głoszono kazania stanowe dla dziewcząt i młodzieży męskiej, na których poruszano tematykę związaną z założeniem rodziny. Dodatkowo dla każdej pary narzeczonych odbywały się katechezy przedmałżeńskie bezpośrednio przed terminem ślubu. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych zaczęto organizować kursy przedmałżeńskie prowadzone dwa razy do roku, centralnie w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni, w późniejszych latach także w kościele św. Andrzeja Boboli na Obłużu. Wykłady na tych kursach prowadzili kapłani z poszczególnych parafii. Omawiano na nich cele, zadania i obowiązki małżonków oraz przedstawiano naukę Kościoła na tematy małżeństwa i rodziny[264].

Obecnie przygotowanie do małżeństwa odbywa się w ramach szkolnych katechez, zarówno w szkole podstawowej (2-3 katechezy w klasach młodszych, a w klasach VIII - 8 katechez), jak i w szkołach ponadpodstawowych (6 katechez, a w klasach maturalnych i ostatnich zawodowych w pełnym wymiarze). Dodatkowo przez cały rok odbywają się przy parafii nauki przedślubne. Każda para narzeczonych uczestniczy w trzech spotkaniach z księdzem proboszczem oraz w ramach poradnictwa rodzinnego na naukach z doradczynią parafialną. Nauki przedślubne są tak zorganizowane, aby narzeczeni mogli je rozpocząć od modlitwy różańcowej i mszy św.[265].

Kurs przedmałżeński dla młodzieży, która nie ukończyła katechizacji w zakresie szkoły średniej odbywa się w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Nieliczna grupa młodzieży korzysta z nauk, które odbywają się w parafii świętej Rodziny w ramach Diecezjalnego Studium Życia Rodzinnego[266].

Poradnictwo rodzinne w parafii jest prowadzone przez Jolantę Sadowską, która posiada odpowiednie przygotowanie. Jest to osoba głęboko wierząca, oddana sprawie poradnictwa rodzinnego i mająca duże poczucie odpowiedzialności za Kościół i za parafię. Oprócz Jolanty Sadowskiej w parafii jest dziewięć osób, które ukończyły Diecezjalne Studium Życia Rodzinnego i służą pomocą zainteresowanym małżeństwom w domach oraz prowadzą pogadanki w szkołach[267].

W parafii odprawiane są specjalne nabożeństwa dla małżeństw i  rodziców, szczególnie podczas rekolekcji i w dniu odpustu parafialnego, a także z okazji przygotowania dzieci klas II do pełnego uczestnictwa we mszy św. oraz przygotowania klas VIII do sakramentu bierzmowania[268]. Około 90% narzeczonych zawiera ślub kościelny i kontrakt cywilny jednocześnie. Niestety, około 7% młodych ludzi odkłada termin ślubu kościelnego tłumacząc się różnymi względami, 3% żyje na kontrakt cywilny. Jest także w parafii pewna liczba małżeństw rozbitych i w miarę upływu lat można zaobserwować tendencje zwyżkowe. W 1976 roku było w parafii 35 małżeństw rozbitych, w 1981 - 48, a w 1986 aż 67. W roku 1992 w parafii Świętej Rodziny na 1501 rodzin było 350 małżeństw niesakramentalnych, w tym bez przeszkód aż 31 małżeństw. Duszpasterze starają się dotrzeć do wszystkich, zwłaszcza przy okazji kolęd, prowadząc rozmowy mające na  celu doprowadzenie do właściwego uregulowania tych spraw. W roku 1992 kolędę w parafii przyjęło 1450 rodzin[269].



5.2. Nabożeństwa i pielgrzymki

Ż



ycie religijne w parafii koncentruje się wokół nabożeństw. Podstawowym i centralnym nabożeństwem jest msza św. Została omówiona w poprzednim paragrafie tegoż rozdziału. W niniejszym podrozdziale zostaną ukazane inne nabożeństwa pogłębiające sferę życia duchowego parafian.

W parafii Świętej Rodziny w każdą niedzielę odprawiane są Godzinki o Najświętszej Marii Pannie i różaniec ku czci Przenajdroższej Krwi Chrystusa. Codziennie przed wieczorną mszą św. wierni odmawiają Anioł Pański połączony z różańcem św. Okazją do gromadzenia się w kościele parafian, a zwłaszcza dzieci z lampionami są Roraty w okresie Adwentu. Powodzeniem cieszą się w dniu Bożego Narodzenia spotkania dzieci przy żłóbku na specjalnym nabożeństwie. W Wielkim Poście odprawiana jest Droga Krzyżowa osobno dla dorosłych i dla dzieci oraz Gorzkie Żale z kazaniem pasyjnym. Przed uroczystością Zesłania Ducha Świętego wierni uczestniczą w nowennie do Ducha Świętego. Każdego roku 25 lipca w uroczystość św. Krzysztofa kapłan z parafii Świętej Rodziny błogosławi kierowców i ich pojazdy. Dużym zainteresowaniem cieszą się nabożeństwa czerwcowe, a szczególnie wszystkie nabożeństwa maryjne: nabożeństwa różańcowe w październiku, nabożeństwo majowe i środowa nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy. W parafii Świętej Rodziny praktykowany jest Apel Jasnogórski o rodzinie 2000 w dniach pieszej pielgrzymki na Jasną Górę i 21-go każdego miesiąca na pamiątkę nawiedzenia parafii przez kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. W każdy pierwszy czwartek miesiąca odmawiany jest różaniec misyjny połączony z modlitwami o powołania kapłańskie. Ważnym wydarzeniem w parafii jest doroczny obrzęd przyjęcia dzieci do służby liturgicznej oraz scholi. W każdy pierwszy poniedziałek miesiąca odbywa się nabożeństwo dla rodzin Domowego Kościoła[270]. Wszystkie nabożeństwa świadczą o żywej wierze parafian oraz o gorliwej pracy ich duszpasterzy.

Od początku w parafii rozwijał się kult Matki Bożej. Co roku w lipcu delegacja parafian udawała się do Częstochowy na uroczystość Matki Boskiej Szkaplerznej. Podobna pielgrzymka była organizowana po raz drugi w listopadzie. Brali w niej udział ministranci i młodzież parafialna[271]. Kult Najświętszej Maryi Panny rozwinął się szczególnie w roku 1954. Rok ten obchodzony był w parafii jako Rok Maryi. Od tej pory przed każdym świętem Matki Bożej odbywało się w parafii trzydniowe nabożeństwo przygotowujące[272].

W dniu 5 maja 1957 roku parafianie po krótkim modlitewnym przygotowaniu składali jasnogórskie Ślubowanie Narodu Polskiego, a we wrześniu tego samego roku w czasie ogólnopolskiej pielgrzymki kobiet do Częstochowy zakupiono obraz Matki Bożej Częstochowskiej dla kościoła na Grabówku. Obraz ten został poświęcony w kaplicy Matki Boskiej na Jasnej Górze[273].

Wielkim przeżyciem dla całej parafii było nawiedzenie kopii obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, które miało miejsce 25 października 1960 roku. To wielkie wydarzenie poprzedzono rekolekcjami, które prowadzili o. Antoni Kurdziel i o. Edward Gorzkowski z Torunia. Jako wotum parafii po nawiedzeniu, została wprowadzona we wszystkie soboty całego roku, adoracja Najświętszego Sakramentu połączona z modlitwami do Matki Bożej[274]. W następnych latach uroczyście obchodzono rocznice nawiedzenia kopii obrazu. Od lutego 1965 roku rozpoczęło się w parafii nawiedzenie rodzin przez obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. 5 listopada 1965 roku miało miejsce oddanie się parafii w Macierzyńską Niewolę Miłości[275].

Ponowne nawiedzenie rodzin przez obraz Matki Bożej rozpoczęło się w maju 1988 roku. Stanowiło ono przygotowanie do nawiedzenia kopii obrazu Matki Bożej w parafii. Miało ono miejsce 21 września 1989 roku. Ten dzień poprzedziły rekolekcje, które rozpoczęły się 17 września i prowadzone były przez ojców Redemptorystów z Torunia. Uczestniczyli w nich parafianie w sposób zaangażowany, czego owocem był liczny udział wiernych w samym dniu nawiedzenia oraz liczba wiernych przystępujących do Komunii św.[276].

Każdego roku delegacje parafian pielgrzymują pieszo w lipcu na Jasną Górę, we wrześniu do Swarzewa i na Uroczystość Trójcy Świętej do Wejherowa. Ponadto odbywają się pielgrzymki autokarowe do Gietrzwałdu, Świętej Lipki, Lichenia, Piaseczna, Sianowa, Lubawy i na Jasną Górę[277].

Wyrazem maryjnego hołdu jest uczestnictwo wielu rodzin z parafii w codziennej modlitwie różańcowej.



5.3. Misje i rekolekcje

N



a podstawie relacji starszych wiekiem parafian można stwierdzić, że w parafii Świętej Rodziny w latach trzydziestych odbyły się przynajmniej dwukrotnie misje parafialne w odstępach kilkuletnich. Niestety, dokładne dane na ten temat nie zachowały się. Wiadomo, że misje te trwały po dwa tygodnie i obejmowały wszystkie stany: młodzież szkół podstawowych i średnich, dorosłych i dzieci. Udział parafian w misjach był bardzo liczny. Uroczyste zakończenie misji łączono z ostatnim kazaniem, błogosławieństwem i poświęceniem Krzyża misyjnego, który został umieszczony na placu przed kościołem. Krzyż ten z chwilą wkroczenia Niemców do Gdyni został przez nich usunięty[278].

Pierwsze powojenne misje odbyły się w 1948 roku. Były one prowadzone przez ojców Jeziutów: Alojzego Chrobaka i Tomasza Nawrockiego. Trwały dwa tygodnie i objęły wszystkie stany. Misje te były przygotowaniem parafii do ważnego przedsięwzięcia jakim była rozbudowa kościoła. Na zakończenie misji poświęcono krzyż, który następnie został umieszczony nad głównym ołtarzem na ścianie centralnej. Jako wotum misyjne zakupiono nowe organy, co było poważnym wydatkiem dla parafii[279]. W 1950 roku odbyło się odnowienie misji w formie rekolekcji stanowych, z poświęceniem się każdego stanu z osobna Najświętszemu Sercu Pana Jezusa i Niepokalanemu Sercu Maryi. Nauki głosił Jezuita o. Czerwiński z Gdańska-Wrzeszcza[280]. W 1955 roku w parafii podjęto zobowiązanie, żeby pieniądze zwykle wydawane na alkohol i papierosy, odłożyć w Wielkim Poście i zaoszczędzone w ten sposób fundusze przeznaczyć na zakup sztandaru św. Józefa. Sztandar ten został poświęcony na zakończenie rekolekcji dla ojców i młodzieży męskiej w 1955 roku[281].

W dniu 11 października 1956 roku parafia obchodziła 25 rocznicę poświęcenia kościoła Świętej Rodziny. Przygotowaniem do srebrnego jubileuszu kościoła były trzydniowe rekolekcje wygłoszone przez ks. Aleksandra Cegłowskiego, proboszcza ze Strzelca Kujawskiego[282].

Następne misje miały miejsce w dniach od 7 do 21 września 1958 roku. Prowadzili je także jezuici: o. Antoni Narel z Poznania i o. A. Ber­tosz z Torunia. W pierwszym tygodniu nauki były prowadzone dla kobiet i dzieci szkół podstawowych, w drugim ojcom i młodzieży męskiej. Udział parafian w naukach misyjnych i sakramentach św. był bardzo liczny[283].

Ojcowie Jezuici prowadzili również następne misje w dniach 15 - 29 września 1968 roku. Nauki głosili; o. Kazimierz Barczyński z Piotr­kowa Trybunalskiego i o. Józef Nowak z Poznania. W czasie misji zorganizowano dzień chorych  ze specjalnymi naukami i namaszczeniem chorych[284]. Wszystkich, którzy nie mogli przybyć do kościoła odwie­dzono w domach z posługą sakramentalną. Misje przygotowały parafian na poświęcenie ich i całej parafii Sercu Jezusowemu.

W 1970 roku odbyło się odnowienie misji. Rozpoczęło się 20 wrześ­nia i trwało przez cały tydzień. Odnowienie było połączone z dalszym poświęceniem Sercu Jezusowemu rodzin z parafii. Nauki głosili ojcowie Jezuici: S. Kośmiński z Otwocka i A. Brześniak z Krakowa[285].

W 1984 roku odbyły się kolejne misje parafialne. Trwały od 20 do 27 maja. Prowadzili je ojcowie Jezuici z Warszawy. Misją kierował o. Stefan Cezarczyk. W czasie misji odbyło się wiele nauk stanowych. Wierni uczestniczyli licznie w sakramencie pokuty i ołtarza. Misje zakończono 27 maja uroczystą mszą św., z kazaniem i dziękczynnym Te Deum. Dwa lata później 16 maja 1986 roku odbyło się odnowienie misji[286].

Kolejne misje zostały przeprowadzone w dniach od 20 do 26 marca 1994 roku przez ojca augustianina Gabriela Dawidowskiego. Nauki odbywały się osobno dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Jeden dzień był poświęcony osobom chorym i samotnym. Kapłani odwiedzili z posługą sakramentalną tych, którzy nie mogli przybyć na specjalne nabożeństwo do kościoła[287].

Ponadto w parafii Świętej Rodziny odbywały się coroczne rekolekcje parafialne w czasie Wielkiego Postu, a także w okresie przed uroczystością św. Stanisława Kostki dla młodzieży szkolnej i przed uroczystością Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny dla dziewcząt[288]. Obecnie rekolekcje wielkopostne odbywają się co roku na dwa tygodnie przed Wielkanocą, oddzielnie dla dorosłych i oddzielnie dla dzieci (w trzech przedziałach wiekowych) oraz dla młodzieży (w dwóch grupach wiekowych)[289].

Każdorazowe misje i rekolekcje przyczyniały się do odnowy moralnej i wzrostu życia religijnego w parafii.



5.4. Katechizacja

W



okresie przedwojennym na terenie parafii istniała jedna szkoła powszechna. Została ona utworzona w roku szkolnym 1933/34 przez zarząd miasta Gdyni[290]. Na mocy rozporządzenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dnia 9 grudnia 1926 ro­ku katechizacja odbywała się w szkole[291]. Księża pracujący w parafii uczyli w starszych klasach szkół powszechnych oraz przygotowywali dzieci mające przystąpić do Uroczystej I Komunii św. W pozostałych klasach uczyli katecheci świeccy[292]. Ks. proboszcz Wojciech Surman był prefektem w Szkole Przemysłowej[293]. Ponadto na terenie parafii istniało Gimnazjum i Liceum Męskie, w którym kolejno prefektami byli: w latach 1931-1932 ks. Leonard Rzóska, w latach 1933-1934 ks. Alojzy Porzyński i w latach 1935-1939 ks. Józef Szarkowski[294]. Ks. Szarkowski był prefektem młodzieży licealnej także po wojnie i służył pomocą katechetyczną na terenie parafii w latach 1945-1952. Na tym terenie znajdowało się również Gimnazjum Handlowe, w którym prefektem od roku 1938 do 1939 był ks. Czesław Racki[295].

W czasie wojny, w powiecie gdyńskim, katechizacja przybierała przede wszystkim formę przygotowania dzieci do I spowiedzi i Komunii św. Nauki te prowadzono w parafiach. Na Grabówku uroczystości te odbywały się co roku, a przygotowaniem kierował ksiądz Roman Wiśniewski[296]

Po wojnie do początku lat piędziesiątych (ok. roku 1951/1952) katechizacja odbywała się w szkołach. Jednak władze komunistyczne programowo walczyły z religią powoli usuwając ją z życia publicznego, a przede wszystkim ze szkół[297].Katechizacja odbywała się w kościele. Religii uczyli kolejni kapłani pracujący w parafii. Dla dzieci w wieku przedszkolnym odbywały się dwa razy w tygodniu pogadanki religijne prowadzone przez siostry Elżbietanki. Parafia nie posiadała salki katechetycznej. W październiku 1947 roku Rada Parafialna zakupiła drewniany barak przy ulicy Beniowskiego 13, który został przeznaczony między innymi na salkę katechetyczną[298].

8 grudnia 1956 roku zarządzeniem Ministra Oświaty przywrócono naukę religii w szkole[299]. Nauczanie religii odbywało się przed zajęciami obowiązkowymi lub po ich zakończeniu. Na terenie parafii były dwie szkoły podstawowe i jedna dla dzieci specjalnej troski. W tym czasie na lekcje religii uczęszczało 546 dzieci szkół podstawowych. Zajęcia prowadzili kolejno kapłani pracujący w parafii i osoba świecka-katechetka Felicja Gutkowska. W lutym 1959 roku w tutejszej parafii rozpoczął pracę katechetyczną ks. Roman Tadrowski, były kapelan Szpitala Miejskiego w Gdyni i kontynuował ją do czerwca 1964 roku[300].

Po pewnych ograniczeniach podejmowanych szczególnie w szkołach średnich , 15 lipca 1961 roku po raz kolejny usunięto religię ze szkół. Od tej pory katechizowano dzieci w salce katechetycznej, do której w 90% uczęszczały dzieci szkół podstawowych i w 60% młodzież licealna[301].

Plac, na którym znajdowała się salka parafialna, nie był własnością parafii, w związku z tym, w 1974 roku rozebrano barak i na tym miejscu Wyższa Szkoła Morska wybudowała Dom Studencki. W zamian za to władze wojewódzkie udzieliły pozwolenia na budowę obiektu katechetycznego przy kościele. Tak więc w latach 1974-1979, do mo­mentu wybudowania salek katechetycznych, lekcje religii odbywały się w kościele. Było to sporym utrudnieniem w pracy katechetycznej, ponieważ warunki kościelne nie pozwalały swobodnie prowadzić takich zajęć[302]. W latach siedemdziesiątych parafia nie zatrudniała katechetów świeckich, a księżom pracującym w parafii służyła pomocą w katechizacji siostra zakonna ze Zgromadzenia Służebniczek Maryi. Dzieci przedszkolne uczęszczały na swoje pogadanki od 4-go  roku życia do rozpoczęcia nauki w szkole. Przychodziło około 40 dzieci i nauczano je w dwóch grupach. Zarówno dzieci jak i młodzież uczęszczała na katechizację raz w tygodniu. Na dwie godziny katechezy w tygodniu przychodziły dzieci przygotowujące się do I Komunii św. W 1976 roku w 23 grupach uczestniczyło w lekcjach religii 786 dzieci, natomiast ze szkół średnich w 7 grupach 314 osób. Frekwencja uczęszczających na katechezy dzieci szkół podstawowych do klas IV włącznie wynosiła 90%, w przedziale od klas V do VIII - około 70%, natomiast młodzieży licealnej i szkół zawodowych - około 55%.

3 sierpnia 1990 roku na mocy Instrukcji Ministerstwa Edukacji Narodowej religia powróciła do państwowych placówek oświatowych. Od tego czasu katechizacja dzieci i młodzieży odbywa się w szkole[303]. Na terenie parafii istnieją obecnie dwie szkoły podstawowe (nr 17 i szkoła społeczna), w których dzieci uczęszczają na katechizację po dwie godziny w tygodniu. Dzieci przedszkolne, w liczbie 45, są kate­chizowane, w dwóch przedszkolach przez katechetkę świecką mgr Ewę Plichtę. Dzieci klas 0 są katechizowane w szkole przez siostrę zakonną Służebniczkę Maryi Albertę Kapa. Klasy drugie komunijne mają dodatkową jedną katechezę przy kościele. Ponadto w szkołach podstawowych katechizują dwie katechetki: Renata Reszelewska i Ewa Tanaś[304].

Na terenie parafii usytuowanych jest większość gdyńskich szkół ponadpodstawowych, w których uczy się około 5 tysięcy młodzieży. Są to cztery zespoły szkół ponadpodstawowych - łącznie 15 szkół średnich. Do tych szkół uczęszcza przede wszystkim młodzież spoza parafii Świętej Rodziny. Księża pracujący w parafii nie są w stanie sprostać zapotrzebowaniu na katechizację tej młodzieży, dlatego pomocą w nauczaniu prawd wiary służą księża sąsiednich parafii. W tych zespołach szkół średnich uczy aż dwunastu księży, a katechezy odbywają się w wymiarze jednej godziny tygodniowo[305].

Na terenie parafii znajduje się Wyższa Szkoła Morska oraz domy akademickie, w których mieszka około 50 rodzin pracowników naukowych. Włączają się oni we wspólnotę Świętej Rodziny i żyją życiem sakramentalnym parafii. Gorzej jest ze stosunkiem studentów do spraw wiary; bardzo często są obojętni religijnie. Tylko mała grupa studentów ma kontakt z parafią i uczestniczy we mszy św. niedzielnej. Kilku zaledwie studentów jest zaangażowanych w służbę ołtarza[306].

Ksiądz proboszcz i księża pracujący w parafii starają się ukazywać podstawowe treści katechizmowe wszystkim wiernym swojej parafii w posłudze słowa Bożego i przy każdej nadarzającej się okazji. Czynią starania, aby katechizacja była powiązana z życiem religijnym rodziny i praktykami sakramentalnymi w parafii.



Rozdział szósty



Rola laikatu w życiu parafii

W



e współczesnym świecie coraz bardziej skomplikowanym i wymagającym większej specjalizacji, kapłan nie jest w stanie dotrzeć do wszystkich środowisk i zająć się wszystkimi sprawami. Rośnie więc rola świeckich , czyli chrześcijan, którzy są uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego urzędu Chrystusa. Dzieje parafii Świętej Rodziny są przykładem współodpowiedzialności świeckich za sprawy Kościoła i parafii. Bez ich aktywnej pomocy i zaangażowania parafia nie mogłaby powstać i istnieć do chwili obecnej.



6.1. Rada Parafialna

K



ronika Parafialna i inne dokumenty odnotowują wiele nazwisk osób zaangażowanych w budowę Kościoła i życie parafii. Zaledwie kilka dni po erygowaniu parafii, 6 stycznia 1931 roku, wybrano Tymczasowy Komitet Budowy Kościoła Świętej Rodziny, a 20 paź­dziernika 931 roku powstało Stowarzyszenie Budowy Kościoła[307]. w skład obu organizacji wchodzili ludzie, których później ks. proboszcz przedstawił ks. biskupowi jako kandydatów na radnych parafii. Pierwsza wzmianka dotycząca Rady Parafialnej widnieje w dokumentach pod datą 5 kwietnia 1933 roku i podaje dwa nazwiska: Stanisław Sułkowski i Augustyn Bach[308]. Nie byli to jedyni parafianie włączający się czynnie w życie parafii. Pod ich kierownictwem angażowało się wielu chętnych do pracy. 1 marca 1934 roku do tej grupy dołączył i został oficjalnie zatwierdzony kolejny parafianin Stanisław Welsand[309].

Rada Parafialna była i jest do dziś organem doradczym, świadczącym pomoc ks. proboszczowi w administrowaniu parafią, a także organem pomagającym w ożywianiu działalności duszpasterskiej. Działa w sposób zorganizowany i zaangażowany we wszystkich dziedzinach życia parafii. Jej przewodniczącym jest zawsze ksiądz proboszcz.

Po wojnie, 19 września 1946 roku, została zatwierdzona przez ks. biskupa nowa Rada Parafialna w składzie: Józef Bukowski, Andrzej Cytlak i Franciszek Dampc[310]. Podczas kolejnej wizytacji biskupiej w 1956 roku ks. proboszcz E. Jankowski wysunął dalsze kandydatury na radnych parafialnych i zostały one zatwierdzone. Od tej pory do istniejącej już rady weszli Maksymilian Meger i Antoni Szulc[311].

8 sierpnia 1957 roku w składzie Rady Parafialnej nastąpiły dalsze zmiany. Na wniosek ks. proboszcza rada została odnowiona i należeli do niej: Henryk Lisewski, Andrzej Cytlak, Jan Szulc, Antoni Szulc, Józef Bartkowiak i Bernard Danielewicz[312]. W takim składzie Rada Parafialna działała przez wiele lat. Współpraca z ks. proboszczem układała się w sposób zadawalający.

Kolejne zmiany nastąpiły w październiku 1971 roku. Do długoletnich radnych Henryka Lisewskiego, Antoniego Szulca i Bernarda Danielewicza dołączyli, otrzymując nominację Kurii Biskupiej, Józef Langer, Paweł Stangel i Stanisław Węgrzyn. W 1972 roku Rada Parafialna została rozszerzona o sekcję liturgiczną, jednak w dokumentach parafialnych z tego okresu nie wymienia się składu osobowego tej sekcji[313].

W 1985 roku po zmianie księdza proboszcza nastąpiły  także zmiany w Radzie Parafialnej. Spośród najbardziej oddanych parafian wywodzących się z oazowego Ruchu Rodzin Domowego Kościoła nowy ks. proboszcz, Piotr Topolewski powołał Parafialną Radę Duszpasterską. Jest to dwudziestoosobowa grupa synodalna, założona dla realizacji wspólnotowego modelu parafii posoborowej[314].Koncepcja parafii, jako wspólnoty wspólnot, realizowana jest w praktyce przez podział na dziesięć rejonów duszpasterskich. W każdym z nich głównym animatorem jest jedna z par małżeńskich z Ruchu Rodzin, której działanie wspiera kilkudziesięciu wolontariuszy. Zadaniem rady jest doradcze wspomaganie duszpasterzy w zakresie prowadzenia określonych prac inwestycyjnych na rzecz parafii, a także tworzenie atmosfery wspólnotowej wokół centralnego miejsca modlitwy, jakim jest świątynia. Do tak podjętej działalności wspólnotowej w pewnym stopniu inspiruje nazwa parafii - Święta Rodzina. Poniżej przedstawiono skład Parafialnej Rady Duszpasterskiej, powołanej w 1987 roku:

1. Ludmiła i Henryk Lisewscy

2. Helena i Zbigniew Nurkowscy

3. Iwona i Eugeniusz Witbrodtowie

4. Danuta i Longin Raczyńscy

5. Teresa i Edmund Komosińscy

6. Janina i Bogdan Mierzejewscy

7. Stefania i Eugeniusz Hasse

8. Barbara i Ludwik Hincowie

9. Jrena i Piotr Hincowie

10. Elżbieta i Józef Szadachowie[315]

Odpowiedzialnym za tę grupę jest ks. proboszcz Piotr Topolewski i długoletni radny parafialny Henryk Lisewski wraz z małżonką. Grupa ta bezpośrednio współpracuje z duszpasterzami parafii i stara się w swoim rejonie dotrzeć do wszystkich mieszkańców, również do niewierzących i obojętnych religijnie, którzy często potrzebują pomocy materialnej, bądź wsparcia duchowego czy innej posługi. Osoby należące do Parafialnej Rady Duszpasterskiej dbają o swoją formację duchowo - apostolską[316].



6.2. Służba kościelna i współpracownicy parafialni

P



arafia przez cały czas swego istnienia zatrudniała osoby niezbędne do jej prawidłowego funkcjonowania. Wszyscy pracownicy byli przywiązani do swojego kościoła i duszpasterzy, a swoją pracą ułatwiali im ich podstawowe zadania. Zawsze starali się w życiu kierować miłością chrześcijańską i służyli innym dobrym przykładem. Pamiętali również o rozwoju własnego życia religijnego, przystępując często do sakramentów św.[317].

Poniżej przedstawiono zestawienie pracowników parafialnych według kolejności zatrudnienia . Nie zawsze udało się ustalić dokładne daty rozpoczęcia i zakończenia pracy w parafii poszczególnych osób, gdyż w dokumentach parafialnych nie było odnośnych danych. Warto podkreślić, że wiele funkcji spełniają parafianie społecznie nie pobierając wynagrodzenia za swoją pracę.

1.Roman Kożlinka, zatrudniony w parafii od 1936 roku jako organista i kościelny. 1 czerwca 1955 roku do 1985 roku do Rumi także w charakterze organisty[318].

2. Jan Łapun, urodzony 13 marca 1921 roku. Zatrudniony od 1955 roku do 1985 roku jako organista i kościelny. Ukończył kurs organistowski w Pelplinie i złożył egzamin I klasy. Uczył śpiewu dzieci przystępujące do I Komunii św.[319]

3. Felicja Gutkowska, zatrudniona w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych jako katechetka[320].

4.Zofia Kielman, zatrudniona w latach pięćdziesiątych jako praczka bielizny[321].

5. Agnieszka Czapska, zatrudniona w latach pięćdziesiątych jako sprzątaczka[322].

6. Agata Błaszk, zatrudniona w latach pięćdziesiątych jako dekoratorka ołtarzy[323].

7. Monika Przystawska, urodzona w 1914 roku. Zatrudniona do 1985 roku jako gospodyni[324].

8. Henryk Mania, urodzony w 1046 roku. Zatrudniony od 1985 roku do chwili obecnej jako organista. Ukończył wyższe studia muzyczne. Obecnie jest emerytem. Bierze udział w konferencjach rejonowych[325].

9. Krystyna Kędzia, urodzona w 1926 roku. Zatrudniona od 1985 roku do chwili obecnej jako gospodyni. Bierze udział w pielgrzymkach i oazach[326].

Oprócz wyżej wymienionych pracowników, w parafii zaanga­żowanych jest wiele innych osób, spełniających swe funkcje całkowicie społecznie. Należy do nich grono parafian sprzątających kościół. Ponadto od 1985 roku służą parafii w charakterze kościelnych Ignacy Krause, Bolesław Dolecki i Benedykt Gawron, uzupełniając się nawzajem w codziennych obowiązkach[327].

Na przestrzeni wielu lat w parafii Świętej Rodziny zatrudniano także katechetki. Były to siostry zakonne należące do Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego poczęcia Najświętszej Maryi Panny, znajdującego się na terenie parafii. Od 1979 roku kolejno katechizowały: s. Juliana Majorek, s. Bonavenuta Sołtysiak, s. Krzysztofora Sobucka, s. Jana Wierzbowska i s. Alberta Kapa[328].

Obecnie dodatkowo katechetkami w przedszkolu i w szkołach podstawowych, leżących na terenie parafii, są osoby świeckie: Od roku 1991 - Ewa Plichta, od roku 1993 - Renata Reszelewska i od 1994 roku - Ewa Tanaś[329].

6.3. Bractwa i stowarzyszenia religijne

B



ractwa i stowarzyszenia religijne odgrywają znaczną rolę w budzeniu świadomości religijnej. Ich działalność otwiera przed ludźmi świeckimi możliwość aktywnego włączenia się w życie parafii i pogłębienia życia duchowego swoich członków. Jak wynika z relacji ludności i zapisków Kroniki Parafialnej, w parafii Świętej Rodziny przed wojną istniały i działały stowarzyszenia religijne. Niestety żadnych dokładniejszych danych dotyczących liczby członków parafia nie posiada.

Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo zostało założone na początku lat trzydziestych przez ks. Wojciecha Surmana. Miało na celu uświęcanie się członków, poznanie i pogłębienie zasad miłosierdzia chrześcijańskiego, pełnienie uczynków miłosiernych, a przede wszystkim troskę o ubogich, chorych i samotnych, których nie brakowało w tym czasie w parafii. Do stowarzyszenia należały panie powyżej 18 - tego roku życia, które aby osiągnąć zamierzony cel, odwiedzały ubogich i chorych w ich mieszkaniach, wspólnie uczestniczyły w nabożeństwach i rekolekcjach, spotykały się na zebraniach organizacyjnych i formacyjnych[330].

Dokładniejsza działalność tego stowarzyszenia zostanie omówiona w następnym paragrafie o działalności charytatywnej parafii.

Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej zostało założone w 1933 roku przez ks. A. Marcinkowskiego. Celem stowarzyszenia było przygotowanie swych członków na światłych, dzielnych i uczciwych obywateli kraju oraz dobrych synów kościoła. Istniało w parafii stowarzyszenie żeńskie i męskie. Każdego roku uroczyście obchodzono Święto Młodzieży przypadające w dzień św. Stanisława Kostki i uczest­niczono w trzydniowych rekolekcjach poprzedzających ten dzień. Organizowano wycieczki w celu poznania regionu oraz różnego rodzaju zawody sportowe. Uczono młodzież aktywnego spędzania wolnego czasu przy zachowaniu zasad chrześcijańskich. Żeńskie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej przygotowywało przedstawienia i akademie z okazji świąt kościelnych. Uczestniczki tego bractwa współpracowały w pracy charytaty­wnej ze Stowarzyszeniem Pań Miłosierdzia. Oba oddziały stowarzyszenia istniały do wybuchu II wojny światowej[331].

Stowarzyszenie Dzieciątka Jezus powstało z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. A. Marcinkowskiego w 1933 roku. Początkowo liczyło kilkanaście dzieci w wieku szkolnym. Z biegiem lat grupa to rozwijała swoją działalność i wzrastała liczba dzieci. Na comiesięcznych spotkaniach dzieci były zaznajamiane z przeżywanymi okresami roku kościelnego i z postaciami świętych, godnymi naśladowania. Działalność stowarzyszenia została przerwana w chwili wybuchu wojny[332].

Obok wyżej wymienionych trzech stowarzyszeń, w gimnazjum na terenie parafii istniała przed wojną organizacja religijna - Sodalicja Mariańska (patrz załącznik 12). Sodalicja była zrzeszeniem o charak­terze patronackim, tzn. decydującą rolę w kierowaniu całością prac i ustalaniu programu posiadał mianowany przez biskupa ordynariusza moderator, którym zazwyczaj był prefekt gimnazjalny. W Gimnazjum i Liceum Morskim w Gdyni - Grabówku moderatorem sodalicji był także ksiądz prefekt. Sodalicja Mariańska zalecała swoim członkom cześć dla Najświętszej Maryi Panny i naśladowanie jej cnót, czyli spełnianie jak najlepiej i najsumienniej obowiązków katolickich wobec ojczyzny, dobrego członka rodziny, wzorowego ucznia i kolegi. Pomocą w formowaniu życia duchowego członków i wytrwaniu w założeniach organizacji było częste przystępowanie do sakramentu spowiedzi i Komunii św.[333]

Kolejnym stowarzyszeniem działającym w parafii od 1931 roku do dzisiaj jest Żywy Różaniec zwany także Unią Żywego Różańca. Członkowie tworzą 15 - osobowe grupy zwane Różami , zobowiązujące się codziennie odmawiać cząstkę Różańca św. odpowiadającą tajemnicy jaka przypadła im w udziale. Głównym celem Żywego Różańca jest szerzenie nabożeństwa różańcowego, modlitwa do Matki Bożej, uwielbienie i naśladowanie jej cnót. Przez codzienną zbiorową modlitwę różańcową członkowie pragną zapewnić sobie i bliźnim łaskę oraz Miłosierdzie Boże, aby w ten sposób chronić siebie i innych od złego, a także, aby wytrwać w dobrym. Po II wojnie światowej  stowarzyszenie wznowiło działalność. Spotkania odbywały się w pierwszą niedzielę miesiąca po mszy św. o 730,na której uczestniczyli ze swoim sztandarem. Zwyczaj ten przetrwał do dzisiaj i wszystkie Róże gromadzą się na wspólną modlitwę, mszę św. i nabożeństwo okolicznościowe. W 1959 roku działało 17 Róż matek i 2 Róże ojców, w 1990 roku 10 Róż, a obecnie 12 Róż obejmujących 180 osób dorosłych i dzieci. Członkowie Żywego Różańca włączają się bardzo aktywnie w życie parafii i w pracę charytatywną[334].

Stowarzyszenie Dzieci Maryi powstało w parafii z inicjatywy pierwszego proboszcza ks. W. Surmana. W archiwum parafii o działalności tej grupy w okresie przedwojennym istnieje tylko jedna wzmianka[335]. Po wojnie stowarzyszenie wznowiło działalność, zrzeszając w swoich szeregach dziewczęta pragnące żyć według ideałów Maryjnych. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych do tej grupy należały dziewczęta w wieku od 12 do 18 lat. Spotkania odbywały się w każdą sobotę na mszy św. wieczornej i nabożeństwie do Matki Bożej Królowej Polski. Były one połączone z nauką specjalną, formującą życie duchowe dziewcząt. Od roku 1968 roku opiekunką tej grupy była siostra zakonna Służebniczka Maryi z domu zakonnego położonego na terenie parafii. Dziewczęta zbierały się na modlitwę, śpiewy i nauki. Często pomagały w parafii, angażując się w pracę charytatywną i brały udział w pielgrzymkach, a także rekolekcjach u sióstr zakonnych Służebniczek Maryi. W roku 1986 nastąpiły zmiany w tej grupie. Stała się ona miejscem wzrostu duchowego młodszych dzieci, chodzących do szkoły podstawowej. Formacja trwa nie tylko w czasie roku szkolnego podczas cotygodniowych spotkań ale także podczas wspólnie spędzanych wakacji. Dzieci Maryi czynnie uczestniczą w nie­dzielnej mszy św. wypełniając wiele funkcji liturgicznych. Grupa ta ożywia życie w parafii i zachęca dzieci do pracy nad sobą[336].

Apostolstwo Modlitwy powstało w parafii w latach powojennych. Comiesięczne spotkania odbywały się w połączeniu na modlitwie z grupą Żywego Różańca. W każdą pierwszą niedzielę miesiąca członkowie obu stowarzyszeń uczestniczyli wspólnie na mszy św. z błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem. W 1954 roku grupa liczyła 46 członków. W archi­wum parafii nie ma informacji jak kształtowała się liczba członków w późniejszych latach i kiedy grupa ta przestała istnieć[337].

Trzeci Zakon św. Franciszka stanowił w parafii w latach sześćdziesiątych pomocniczy trzon akcji duchowej, a szczególnie pomocy chorym, samotnym i opuszczonym. Tej grupie ludzi zawsze były bliskie idee franciszkańskie. Św. Franciszek założył Trzeci Zakon w 1221 z myślą o ludziach świeckich żyjących w rodzinie i pragnących realizować w życiu jego zalecenia. W parafii Świętej Rodziny nie istniała samodzielna grupa czcicieli św. Franciszka ale od początku była związana z parafią Ojców Franciszkanów w Gdyni i zawsze miała na względzie dobro parafii oraz jej mieszkańców[338].

Wspólnota Krwi Chrystusa. Misjonarze Krwi Chrystusa działali w Polsce od 1980 roku i działalność ta stanowiła podstawę powstania ruchu dla świeckich - Wspólnota Krwi Chrystusa. Założeniem tego ruchu jest odnowa Kościoła poprzez życie według Ewangelii, a szczególnie przez formację duchową dla wszystkich ludzi przez służbę charytatywną. W parafii Świętej Rodziny wspólnota ta istnieje od 1986 roku i należy do niej około stu osób. W ramach wspólnoty dorosłych istnieje także młodzieżowa Wspólnota Krwi Chrystusa. Członkowie tej grupy spotykają się na porannej mszy św. niedzielnej i na nabożeństwie ku czci Przenajdroższej Krwi Chrystusa. Przy ich udziale odbywa się każdego miesiąca adoracja Najświętszego Sakra­mentu. Członkowie odbywają cotygodniowe spotkania w małych grupach, wspólny różaniec i czuwanie modlitewne pod opieką księdza. Obok modlitwy, uczestnicy tej grupy , w programie swego działania mają pracę apostolską w rodzinach wojskowych, tak często nie włączających się we wspólnotę parafii. Ponadto angażują swoich członków w życie parafii[339].

Ruch Rodzin Kościoła domowego zaczął tworzyć się w parafii na przełomie lat 1985/1986 i obejmuje około dwudziestu rodzin, pragnących układać swoje życie według zasad Ewangelii. Bazuje na charyzmacie i duchowości ruchu oazowego Światło - Życie. Rodziny należące do ruchu dążą do tego, aby stawać się prawdziwą wspólnotą z Jezusem - Domowym Kościołem. W ramach rocznej pracy raz w miesiącu odbywają się spotkania par małżeńskich podzielonych na grupy zwane kręgami. W każ­dym kręgu jest od czterech do sześciu małżeństw i w parafii istnieją cztery takie kręgi. Spotkania odbywają się w domach w obecności pary pełniącej funkcje animatorów i księdza opiekuna - moderatora. Są to spotkania biblijno - modlitewne, w których jest miejsce na rozważanie Słowa Bożego, modlitwę część formacyjną, dzielenie się swoimi troskami, kłopotami i radościami a także postępami w realizowaniu zobowiązań ruchu, czyli osobistymi postępami w doskonaleniu wewnętrzym. Rodziny te mają raz w miesiącu, w pierwszy poniedziałek każdego miesiąca, dzień skupienia pod kierunkiem księdza proboszcza Piotra Topolewskiego, który jest archidiecezjalnym referentem do spraw duszpasterstwa rodzin. Członkowie tego ruchu mają możliwość raz na kwartał uczestniczyć w tzw. Rejonowym Dniu Wspólnoty, czyli Eucharystii z nauką formacyjną, zakończoną agapą rodzin z kręgów z okolicznych parafii. Ponadto wiele rodzin tego ruchu uczestniczy w okresie letnim razem z dziećmi w piętnastodniowych rekolekcjach zwanych potocznie oazami. Rodziny oazowe są ewangelicznym zaczynem w dziele uświęcenia świata i próbą ewangelizacji rodziny przez rodzinę oraz współczesną formą apostolstwa świeckich[340].

W ramach tej wspólnoty istniała przez wiele lat eksperymentalna grupa małżeństw niesakramentalnych animowana przez małżeństwo Ludmiłę i Henryka Lisewskich. Ze względu na stan zdrowia animatara H. Lisewskiego w roku 1991 zaprzestano spotkań tej grupy. Cele zostały jednak zrealizowane, ponieważ uczestnicy tych spotkań aktywniej zaczęli włączać się w życie parafii[341].

Grono doradców Poradnictwa Rodzinnego jest bardzo liczną grupą, która w swoich szeregach gromadzi 15 osób. Działa przy Diecezjalnym Studium Życia Rodzinnego, istniejącym od 1989 roku w parafii Świętej Rodziny i jest wspólnotą na miarę czasów współczesnych. Próbuje pozytywie odpowiedzieć na trudne pytania jakie stają przed młodymi ludźmi i chrześciańska rodziną. Osoby te ustawicznie pogłębiając kwalifikacje doradctwa w dziedzinie życia rodzinnego, są nauczycielami naturalnego planowania rodziny: w szkole przychodniach zdrowia, punktach parafialnych i domach osób zainteresowanych tą sprawą. Członkowie tego grona mają w drugi poniedziałek miesiąca wieczorem dzień skupienia. Duchową opiekę nad nimi sprawuje ks. Piotr Topolewski, który jest także dyrektorem Diecezjalnego Studium Życia Rodzinnego[342].

Ruch Eucharystyczny Czcicieli Najświętszego Sakramentu jest to grupa licząca około 70 osób, którzy mają swoje stałe godziny modlitwy osobistej i wspólnotowej w kościele Świętej Rodziny[343].

Schola Młodzieżowa istnieje w parafii od 1986 roku i często jest nazywana Młodzieżową Wspólnoty Dzieci Maryi. Liczy około sześciu osób. Grupa ta przyczynia się do uświet­nienia liturgii mszy św. niedzielnej a także różnych uroczystości w parafii Świętej Rodziny. Swoim śpiewem i aktywnością działania formacyjego ozywia życie w parafii[344].

Zespół Liturgiczny Kaszubskie Dzwoneczki istnieje w parafii od 1985 roku. Twórcą i jego opiekunem jest ks. Piotr Topolewski. Zespół swoim śpiewem ubogaca niedzielne msze św. dla dzieci. Na przestrzeni lat odniósł spore sukcesy, jest znany w całym kraju. Ukazało się wiele kaset magnetofonowych z piosenkami tego zespołu. Ewangelizuje młodych radiosłuchczy Wybrzeża przez coniedzielne audycje w Radio Plus. Ponadto występuje w programie Radia Maryja pt. Świętować w domowym kościele popularyzując piosenki religijne. Obecnie liczy około 15 dzieci[345].

Grupa Pielgrzymkowa jest to zalążek Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży. Liczy 15 osób. Członkowie tej grupy biorą udział w pieszych pielgrzymkach: na uroczystość Świętej Trójcy do Wejherowa, we wrześniu do Swarzewa i w lipcu na Jasną Górę. Ponadto są bardzo zaangażowani w sprawy Kościoła ożywiając w ten sposób życie w pzrafii. Czynnie uczestniczą w niedzielnej mszy św. Pogłębiają swoją formację duchową na spotkaniach z kapłanem[346].

Kółko Ministrantów. Jak w każdej parafii tak i przy kościele Świętej Rodziny istniało od samego początku grono ministrantów, chłopców, którzy stoją najbliżej ołtarza i usługują w czasie nabożeństw. Ich liczba zwiększała się w miarę upływu lat. Początkowo było ich kilku a przed samą wojną około dwudziestu. W archiwum parafii nie ma informacji jak kształtowała się liczba ministrantów w czasie wojny i w okresie po wojennym. W 1960 roku grono ministrantów liczyło 84 chłopców. W 1975 grupę ministrantów podzielono na dwie grupy: młodszych i starszych. Uczestniczyli w cotygodniowych spotkaniach formacyjnych. Ksiądz opiekun organizował dla nich wycieczki krajoznawcze i pielgrzymki do sanktuariów Maryjnych. Rokrocznie pewna grupa brała udział w pielgrzymce na Jasną Górę. Ponadto wspólnie przeżywano Święta Bożego Narodzenia dzieląc się opłatkiem, dni skupienia, a także rekolekcje. W 1975 roku ministranci uczestniczyli w oazie mnistranckiej w Rywałdzie. Obecnie jest przeszło 40 mini­strantów starszych i młodszych oraz 10 lektorów, którzy poprzez służbę w liturgii ubogacają msze św. niedzielne, a swoim zaangażowaniem w sprawy Kościoła ożywiają życie parafii[347]

W parafii istnieje także grupa starszych ministrantów. Jest to 12 mężczyzn spełniających funkcje liturgiczne w Zgromadzeniu Eucharystyczym. Grupę założył ks. proboszcz Piotr Topolewski w 1987 roku. Wykonuje ona rozliczne i bardzo użyteczne prace służebne w parafii oraz dba o porządek podczas uroczystości kościelnych takich jak Boże Ciało, Uroczysta Komunia św. , bierzmowanie, pielgrzymki[348].

W parafii istnieje także Parafialny Zespół Charytatywny, którego działalność zostanie omówiona w następnym paragrafie.



T

6.4. Działalność charytatywna

roska o ubogich, wynikająca z przykazania miłości jest jednym z głównych zadań Kościoła katolickiego. Dzieło miłosierdzia chrześcijańskiego w parafii Świętej Rodziny zapoczątkował ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii, który zawsze troszczył się i opiekował biednymi oraz potrzebującymi. Bardzo często czynił starania o uzyskanie pracy dla bezrobotnych. Był członkiem Zarządu Komitetu Opieki nad Pracownikami Umysłowymi i Fizycznymi w Gdyni oraz członkiem Zarządu Komitetu Społecznego Niesienia Pomocy Bezrobotnym[349].

W latach 1931 - 1939 o ubogich i samotych w parafii Świętej Rodziny troszcyły się członkinie Stowarzyszenia Pań Miłosierdzia . Tworzyły one dwie grupy: wspierające oraz czynne. Obie grupy dzieliły się swoimi obowiązkami, współpracując ze sobą.

Bardzo ważną formą pomocy ubogim była opieka nad dziećmi przystępującymi do Uroczystej I Komunii św. Każdego roku grupa najbiedniejszych dzieci była zaopatrywana w odzież. Stowarzyszenie także czyniło starania o uzyskanie pracy dla bezrobotnych. Członkinie wspólpracowały z miejscowym duszpasterzem. Organizowały apotkania w celu pogłębienia wśród ubogich poczucia wzajemnej łączności. Odbywały się one najczęściej z okazji świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy, a także z okazji uroczystości potrona ubogich - św. Wincentego.

Środki na wspieranie ubogich pochodziły z różnych źródeł. Stałym i regularnym źródłem dochodów były składki członkowskie. Kasę stowarzyszenia wspierały różne towarzystwa i bractwa kościelne. Pomoc stanowiły także dochody z kwest domowych i rozmaitych imprez organizowanych przez członkinie[350].

Udzielanie pomocy materialnej nie było jedynym zadaniem stowarzyszenia. Bardzo często pomoc materialna była środkiem do osiągnięcia celu, gdy chodziło o nawrócenie się osób o chwiejnej wierze. Członkinie pamiętały również o rozwoju własnego życia religijnego. Każdego roku odbywały rekolekcje. Tradycją było przystępowanie do Komunii św. wraz ze swymi podopiecznymi[351].

Po wojnie działalność charytatywna w parafii została wznowiona. Prowadzona była przez osoby starsze pod kierownictwem i przy współudziale miejscowych duszpasterzy. Szczególnie wiele czasu i zaangażowania poświęcono chorym i samotnym. Udzielano pomocy, sprzatając im mieszkania, organizując pranie, zakup żywności i lekarstw, a także czuwając przy chorych. Dla pobudzenia ducha miłosierdzia głoszono kazania o potrzebie pomagania bliżnim. Zebrane ofiary od parafian i ze skarbonki św. Antoniego przeznaczono na zakup żywności dla najbardziej potrzebujących i dla rodzin wielodzietnych. Co miesiąc organizowano dla wielu z nich paczki. W latach pięćdziesiątych działała w parafii zorganizowana grupa charytatywna. Podzielono parafię na rejony, z których każdy otrzymał swojego opiekuna troszczącego się o ubogich i chorych. W latach 1951 - 1952 wspólnie z lekarzem i higienistką odwiedzano zaniedbane i chore dzieci, poddając je badaniomi i wyposażając je w potrzebne lekarstwa[352].

W 1957 roku 38 osób zostało objętych stałą pomocą charytatywną. Co osiem tygodni podopieczni otrzymywali paczki żywnościowe, odzież i lekarstwa. Przed świętami Bożego Narodzenia liczba rodzin wspomaganych przez grupę charytatywną zwiększała się aż do 52 osób. Udzielano także pomocy osobom dotkniętym wypadkami losowymi. W akcję dobroczynną włączali się również członkowie innych stowarzyszeń oraz Dzieci Maryi.[353]

Każdego roku organizowano Tydzień Miłosierdzia i Dar Ołtarza w okresie Adwentu i Wielkiego Postu. Do kosza wystawionego w kościele wierni składali różnego typu dary, jak odzież, żywność, zabawki i artykuły szkolne dla dzieci. Następnie te dary zostały rozdzielone między potrzebujących.

Rozwój działalności charytatywnej, chociaż w innym zakresie, nastąpił na początku lat osiemdziesiątych. W 1981 roku rozpoczęła się akcja charytatywna darów pochodzących z zagranicy. Wielu podopiecznych parafian otrzymało wsparcie żywnościowe i używanej odzieży pochodzącej z krajów Europy Zachodniej. Ilość darów napływających z zagranicy z upływem lat malała, a po 1985 roku ustała zupełnie[354].

Obecnie, celem usprawnienia działalności dobroczynnej, parafię podzielono na 10 rejonów. W każdym rejonie samopomoc sąsiedzką animuje odpowiedzialna pora małżeńska i 10 osób wspierających, reprezentujących poszczególne bloki lub klatki schodowe w rejonie. Parafialny Zespół Charytatywny, który powstał w 1986 roku w myśl instrukcji Episkopatu Polski, rozrósł się dynamicznie i obecnie wynosi około stu osób, w tym 10 par animatorskich. Zasadnicza formacja Zespołu Charytatywnego odbywa się w środy pod kierownictwem księdza proboszcza. Wiele spraw jest załatwianych indywidualnie i na bieżąco w biurze parafialnym lub w domu osoby potrzebującej. Członkowie tej grupy korzystają z dni skupienia, czuwań modlitewnych, wspólnej mszy św., modlitwy różańcowej, pielgrzymek i rekolekcji diecezjalnych. W działalności Parafialnego Zespołu Charytatywnego uczestniczy i współdziała młodzież. Działalnością dobroczynną jest objętych 80 chorych, 18 ubogich, 20 rodzin wielodzietnych, 6 samotnych matek wychowujących dzieci, 3 głuchoniemych i 2 niewidomych[355].

Nikt z podopiecznych i potrzebujących w parafii nie pozostaje samotny i opuszczony. Zawsze może liczyć na pomoc Parafialnego Zespołu Charytatywnego.

W parafii Świętej Rodziny, podobnie jak w wielu parafiach naszego kraju, ważnym problemem jest alkoholizm. Jest powodem tragedii osobistych, małżeńskich, rodzinnych i społecznych. Jedni piją z dobrobytu, inni z pustki wewnętrznej, jeszcze inni z rozczarowania życiowego. Wielu nie potrafi prowadzić życia towarzyskiego bez nadużywania alkoholu. Duszpasterze usiłują ratować parafię od tego nałogu ustawiczną modlitwą, w intencji osób uzależnionych i ich rodzin, w każdy piątek a także w Tygodniu Trzeźwości. W okresie Adwentu, Wielkiego Postu i w sierpniu głosi się serię kazań problemowych oraz gorąco zachęca się do zachowania całkowitej abstynencji, do bezalkoholowych uroczystości domowych. W czasie katechez prowadzi się specjalne nauki dla dzieci i młodzieży poświęcone tym problemom. W parafii zdarza się kierować alkoholików do Klubu Anonimowych Alkoholików, kontaktować ich z lekarzami specjalistami i wspólnotami zatroskanymi o braci i siostry trwające w nałogu[356]. Parafialny Zespół Charytatywny nie pozostaje obojętny na problemy alkoholizmu i wraz ze wspólnotą Domowego Kościoła w sposób konkretny okazuje pomoc osobom uzależnionym i ich rodzinom

.



Zakończenie

Z



ałożeniem niniejszego opracowania było przedstawienie możliwie spójnych dziejów duszpasterstwa parafii Świętej Rodziny w Gdyni. Praca ta stanowi pewien chronologiczny zapis historii tej parafii, od momentu erygowania, aż po dzień dzisiejszy. Wiadomym jest, że każdy kościół istnieje w pewnym określonym środowisku mającym swoją przeszłość. Omówiono więc historię osady, początki miasta i międzywojenny okres rozbudowy Gdyni, w obrębie której znajduje się parafia Świętej Rodziny. Materiał ten jest przygotowaniem a jednocześnie wprowadzeniem w następne rozdziały poświęcone zagadnieniom związanym z historią duszpasterstwa interesującej nas parafii.

Opracowanie przedstawia początki parafii i ofiarność pierwszego księdza proboszcza oraz wielu wiernych, dzięki którym w ciągu pół roku wybudowano kościół. Ukazano sylwetki sześciu proboszczów kierujących pracą duszpasterską parafii i mających decydujący wpływ na życie parafian. Wspomniano także wszystkich kapłanów pracujących wtej parafii i pochodzących z niej. Informacje te przedstawiono skrótowo, aby nie rozbudowywać nadmiernie rozdziału. Obszernie zaś omówiono służbę Bożą i życie sakramentalne, ponieważ w ten sposób przedstawiono obraz życia religijnego parafian. Istotną kartę w dziejach duszpasterstwa stanowi laikat, który w parafii Świętej Rodziny jest przykładem współodpowiedzialności świeckich za sprawy Kościoła i parafii. Ukazano działalność bractw i grup apostolskich oraz cały łańcuch ludzi zaangażowanych w życiu parafii.

Tak więc przedstawiono bogaty dorobek parafii Świętej Rodziny w zakresie duszpasterstwa. Działalność ta rozwijała się od początku istnienia parafii, ale dopiero w ostatnich latach rozwój jej jest szczególnie widoczny.

Podsumowując, należy stwierdzić, że dzieje duszpasterstwa parafii Świętej Rodziny były tematem godnym szerokiego opracowania. W oparciu o zebrany materiał, szczególnie archiwalny, starano się ukazać możliwie pełny obraz interesującego nas zagadnienia



SPIS FOTOGRAFII



Fot.1 Fragment budowy kościoła w Gdyni - Grabówku. . . .             41

Fot.2 Plan kościoła wraz z plebanią wg oryginalnego

projektu J Müllera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .          42

Fot.3 Poświęcenie kamienia węgielnego 17 maja 1931 roku                43

Fot.4 Licznie zgromadzeni parafianie podczas uroczystości

poświęcenia kamienia węgielnego. . . . . . . . . . . . . . . .           44

Fot.5 Wmurowanie aktu erekcyjnego podczas uroczystości

poświęcenia kamienia węgielnego. . . . . . . . . . . . . . . .            44

Fot.6 Ks. proboszcz W. Surman wśród dzieci z ochronki

na Grabówku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                 46

Fot.7 Uroczystość poświęcenia nowo wybudowanego

kościoła Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku. . . . . .           46

Fot.8 Widok ogólny kościoła Świętej Rodziny z plebanią. . .             47

Fot.9 Obraz Świętej Rodziny z 1931 roku w nowej ozdobnej

ramie wraz z krzyżem rzeźbionym w drzewie, umieszczone

w ścianie ołtarzowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .           53

Fot.10 Ambona. W tle kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej

umieszczona po lewej stronie ołtarza. . . . . . . . . . . .              54

Fot.11 Tabernakulum. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .            55

Fot.12 Widok ogólny na prezbiterium i ścianę ołtarzową. . .              56

Fot.13 Chrzcielnica. Ponad chrzcielnicą stacja Drogi

Krzyżowej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .          57

Fot.14 Figura Matki Bożej umieszczona na filarze podtrzymującym

balkon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .           58

Fot.15 Polowy ołtarz, pochodzący z kaplicy Szkoły Morskiej

- obecnie umieszczony w kaplicy. Ponad ołtarzem obraz

przedstawiający Pana Jezusa w ogrodzie Oliwnym. . .             59

Fot.16 Figura Pana Jezusa umieszczona w kaplicy . . . . . . . .            60

Fot.17 Wnętrze kościoła Świętej Rodziny

w Gdyni - Grabówku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .              61

Fot.18 Widok kościoła Świętej Rodziny od ulicy Morskiej                63

Fot.19 Pierwszy proboszcz parafii Świętej Rodziny

ks. Wojciech Surman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                64

Fot.20 Wyprowadzenie zwłok ś. p. proboszcza W. Surmana

z kościoła Świętej Rodziny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .           67

Fot.21 Fragment z pogrzebu ś. p. W. Surmana. Kondukt

pogrzebowy na Szosie Gdańskiej. . . . . . . . . . . . . . . .          68

Fot.22 Ks. Antoni Marcinkowski, proboszcz parafii

Świętej Rodziny w latach 1933 - 1936. . . . . . . . . . . .             69

Fot.23 Ks. Alfons Wysiecki, proboszcz parafii Świętej

Rodziny w latach 1936 - 1939. . . . . . . . . . . . . . . . . .             71

Fot.24 Ks. proboszcz Roman Wiśniewski, proboszcz parafii

Świętej Rodziny w latach 1940 - 1946. . . . . . . . . . . .             72

Fot.25 Ks. Edward Jankowski, proboszcz parafii Świętej

Rodziny w latach 1946 - 1985. . . . . . . . . . . . . . . . . . .           74

Fot.26 Ks. Piotr Topolewski, aktualny proboszcz parafii

Świętej Rodziny od 1985 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . .          75

Fot.27 Figurka Najświętszej Maryi Panny w ogrodzie

domu sióstr Służebniczek Maryi w Gdyni przy ulicy

Kapitańskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                  91

Fot.28 Ołtarz przygotowany przez siostry Służebniczki

Maryi na uroczystość Bożego Ciała w 1994 roku. . . .            92

Fot.29 Dom przy ulicy Kapitańskiej 6, w którym mieszkają

siostry Zgromadzenia Służebniczek Niepokalanego

Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. . . . . . . . . . . . . .             93



SPIS TABEL



Tab.1 Liczba katolików w parafii Świętej Rodziny

w latach 1931 - 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                  36

Tab.2. Liczba rozdzielanej Komunii św. w parafii

Świętej Rodziny w latach 1986 - 1993. . . . . .                99

Tab.3 Procentowy udział wiernych w nabożeństwach

niedzielnych w parafii Świętej Rodziny w latach

1968 - 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .            100

Tab.4 Liczba dzieci parafii Świętej Rodziny przystępu­

jących do wczesnej I Komunii św. w latach

1961 - 1971. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .                   102

Tab.5 Liczba dzieci przystępujących do Uroczystej

I Komunii św. w latach 1945 - 1993. . . . . . . .               103

Tab.6 Liczba udzielanych chrztów w parafii Świętej

Rodziny w latach 1931 - 1945. . . . . . . . . . . . .             107

Tab.7 Liczba udzielanych chrztów w parafii Świętej

Rodziny w latach 1946 - 1992. . . . . . . . . . . . .             109

Tab.8 Statystyka bierzmowanych w parafii Świętej

Rodziny w latach 1933 - 1994. . . . . . . . . . . . .             111

Tab.9 Statystyka zmarłych w parafii Świętej Rodziny

w latach 1931 - 1994. . . . . . . . . . . . . . . . . . .     . .      117

Tab.10 Statystyka małżeństw zawartych w parafii

Świętej Rodziny w latach 1931 - 1994. . . . . . .              120





Załączniki



SPIS ZAŁĄCZNIKÓW

Zał.1 Odpis dekretu erekcyjnego parafię Świętej Rodziny,

znajdujący się w Kronice Parafialnej. . . . . . . . . .           160/161

Zał.2 Granice parafii Świętej Rodziny w Gdyni. . . . . . .           162

Zał.3 Granice parafii Świętej Rodziny w obrębie Gdyni.           163

Zał.4 Dekret nominacyjny ks. Wojciecha Surmana. . . .            164

Zał.5 Artykuł ks. W. Surmana zamieszczony w Gazecie

Gdyńskiej z dn. 1 stycznia 1931 roku . . . . . . . . .          165

Zał.6 Fragmenty budowy kościoła Świętej Rodziny

z 1931 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .          166

Zał.7 Kopia zaproszenia na uroczystość poświęcenia

kościoła Świętej Rodziny. . . . . . . . . . . . . . . . .            167

Zał.8 Ks. bp St. W. Okoniewski w gronie zaproszonych

gości przed nowo wyświęconym kościołem . . . .          169

Zał.9 Ks. bp St. W. Okoniewski na spotkaniu z dziećmi

po poświęceniu ochronki na Grabówku. . . . . . . .           170

Zał.10 Klepsydry zawiadamiające o śmierci

i pogrzebie ś. p. ks. Wojciech Surmana. . . . . . . .           171/172

Zał.11 Ołtarz polowy przy kościele Świętej Rodziny. . .           173

Zał.12 Kopia dyplomu przyjęcia do Sodalicji

Mariańskiej z 1938 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .          174

Zał.13 Żłobek z okazji Bożego Narodzenia z 1991 roku.          175



ZAŁĄCZNIK 1. Odpis dekretu erekcyjnego parafii Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku.

Źródło: APR Kronika Parafialna 1931 - 1994.

ZAŁĄCZNIK 2. Granice Parafii Świętej Rodziny w Gdyni.

ZAŁĄCZNIK 3. Granice parafii Świętej Rodziny w obrębie Gdyni.

ZAŁĄCZNIK 4. Dekret nominacyjny ks. Wojciecha Surmana.

Źródło: APR Akta parafii Świętej Rodziny  - dekrety.

ZAŁĄCZNIK 5. Artykuł ks. Wojciecha Surmana w Gazecie Gdyńskiej z dnia 1 stycznia 1931 roku.

Źródło: APR Kronika Parafialna 1931 - 1994.

ZAŁĄCZNIK 6. Fragmenty budowy kościoła Świętej Rodziny

z 1931 roku.

ZAŁĄCZNIK 7. Kopia zaproszenia na uroczystość poświęcenia kościoła Świętej Rodziny.

Źródło: APR Kronika Parafialna 1931 - 1994.

ZAŁĄCZNIK 8. Ks. bp St. W. Okoniewski w gronie zaproszonych gości przed nowo wyświęconym kościołem Świętej Rodziny.

ZAŁĄCZNIK 9. Ks. bp St. W. Okoniewski na spotkaniu z dziećmi po poświęceniu ochronki na Grabówku.

ZAŁĄCZNIK 10. Klepsydry zawiadamiające o śmierci i pogrzebie ś.p. ks. Wojciecha Surmana.

Źródło: APR Kronika Parafialna 1931 - 1994.

ZAŁĄCZNIK 11. Ołtarz polowy przy kościele Świętej Rodziny.

ZAŁĄCZNIK 12. Kopia dyplomu przyjęcia do Sodalicji Mariańskiej z 1938 roku.

Źródło: Prywatne zbiory Henryka Lisewskiego z Gdyni.

ZAŁĄCZNIK 13. Żłobek z okazji Bożego Narodzenia z 1991 roku, umieszczony w kaplicy (fotografie). [1]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994; Sprawozdanie wizytacyjne z 24 paździer­nika 1993 roku.

[2]ADP Sprawozdania roczne 1949-1981.

[3]APR Kronika Parafialna.

[4]Tamże.

[5]Tamże; ADP Sprawozdania roczne 1960-1965.

[6]APR Kronika Parafialna.

[7]Tamże; APR Ogłoszenia parafialne 1988-1989.

[8]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994.





horizontal rule

[1] Bearb. M. Perlbach. Bd. 1. Danzig 1881 s. 132.

[2] Warszawa 1993.

[3] Wrocław 1980.

[4] Gdańsk 1970.

[5] 1983 nr 4, 1988 nr 7, 1991 nr 10.

[6] K. Małkowski, S. Podgórczyk: Przewodnik po Trójmieście. Gdańsk 1974.

[7] J. Więckowiak: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. „Rocznik Gdyński” 1991 nr 10 s. 196 - 203.

[8] A. Zelewski: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 (maszynopis w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie).

[9]Encyklopedia powszechna PWN. Wyd. 2.Warszawa 1984 s .32.

[10] Z. Gach, S. Kitowski: Gdynia. Wyd. 2. Gdańsk 1994 s. 3; K. Małkowski, S. Podgórczyk: Przewodnik po Trójmieście. Gdańsk, Sopot, Gdynia. Gdañsk 1974 s 161.

[11] Pommerellisches Urkundenbuch. Bearb. M. Perlbach. Bd. 1. Danzig 1881 s. 132.

[12] Różęcin - dzisiejszy Rusocin, leży ok. 3 km na południe od Pruszcza Gdańskiego.

[13]W. Odyniec: Przeszłość Gdyni (do 1920 r.). „ Rocznik Gdyński” 1988 nr 7 s. 13; K. Małkowski, S. Podgórczyk: Przewodnik po Trójmieście... s. 162; M. Sołtysik: Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1993 s. 24.

[14] P. Czaplewski: Kartuzja Kaszubska. Gdańsk 1966 s. 17,82-83.

[15] Z. Gach, S. Kitowski, dz. cyt. s. 4; W. Odyniec: Przeszłość... s. 17; M. Sołtysik, dz. cyt. s. 32.

[16] W. Odyniec: Przeszłość Gdyni... s. 38..

[17] Z. Gach, S. Kitowski, dz. cyt. s. 4; W. Odyniec: Przeszłość... s. 18; M. Sołtysik, dz. cyt. s. 35.

[18] K. Małkowski: Daty z dziejów Gdyni: „Rocznik Gdyński” 1988 nr 7 s. 15; W. Odyniec: Przeszłość Gdyni... s. 41; Z. Gach, S. Kitowski, dz. cyt. s. 4.

[19] W. Czerwińska: Narodziny portu. W: Dzieje Gdyni. Pod red. R. Wapińskiego. Wrocław 1980 s. 23.

[20] Z. Gach, Z. Kitowski, dz. cyt. s. 4-5; M. Sołtysik, dz. cyt. s. 56 - 58.

[21] K. Małkowski, S. Podgórczyk. Przewodnik po Trójmieście... s. 170.

[22] Tenże: Daty z dziejów Gdyni... s. 17; Z. Gach, S. Kitowski, dz. cyt. s. 6.

[23] M. Widernik: Główne problemy gospodarczo-społeczne miasta Gdyni w latach 1926-1936. Gdańsk 1970 s. 53.

[24] M. Drozdowski: Eugeniusz Kwiatkowski Gdynia. „Rocznik Gdyński” 1988 nr 5 s. 54.

[25] M. Widernik: Z dziejów miasta 1936-1939. „Pomorze Gdańskie” 1968 nr 5 s. 70.

[26] Tenże: Oświata. W: Dzieje Gdyni... s. 149-150.

[27] Tenże: Daty z dziejów Gdyni...s. 18-19; tenże: Oświata. W: Dzieje Gdyni... s. 151  -153; tenże: Z dziejów miasta...s. 76.

[28] K. Małkowski: Daty z dziejów Gdyni... s. 19.

[29] M. Widernik: Problemy społeczne. W: Dzieje Gdyni... s. 96; A. Balicki, W. Makać: Gdynia w liczbach. „Rocznik Gdański” 1988 nr 7 s. 81-82.

[30] W. Kasyna: Gdynia. W: Encyklopedia katolicka. T. 5. Lublin 1989 s. 921-922.

[31] Tamże.

[32] A. J. Jarmakowski, A. Rybicki: 1949-1979. 30 lat parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Gdynia 1979 s. 4.

[33] W. Kasyna, dz. cyt. s. 922; MDP 3: 1931 nr 2 s. 138-139.

[34] M. Widernik: Powstanie i rozwój miasta. W: Dzieje Gdyni... s. 76-77; R. Szurowski: Kamienna Góra. „Rocznik Gdyński” 1983 nr 4 s. 60; M. Sołtysik, dz. cyt. s. 367 - 370.

[35] R. Szurowski: Kamienna Góra... s. 60.

[36] Z. Gach, S. Kitowski, dz. cyt. s. 61

[37] W. Kasyna, dz. cyt. s. 922

[38] A. Zelewski: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 (maszynopis) s. 80-82; A. T. Jarmakowski, A. Rybicki. 30 lat parafii... s. 5.

[39] W. Kasyna, dz, cyt. s. 922.

[40] Tamże.

[41] A. Nadolny: Granice diecezji chełmińskiej. „Studia Pelplińskie” 16: 1985 s. 21.

[42] W. Kasyna, dz. cyt. s. 922.

[43] Joannes Paulus: Bulla „Totus tuus Poloniae populus”. Romae, 25 marca 1992roku. „Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej” 1; 1992 nr 2 s. 9.

[44] Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej. Gdañsk 1993 s. 141-165.

[45] „L`Osservatore Romano”. Numer specjalny z 8-14 czerwca 1987.

[46] M. Widernik: Główne problemy gospodarczo - społeczne miasta Gdyni w latach 1926 - 1939. Gdańsk 1970 s. 53 - 55.

[47] Tenże: Problemy społeczne. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980  s. 96-97.

[48] M. Sołtysik: Gdynia - miasto dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1993 s. 160 -162.

[49] Dekret w sprawie utworzenia czterech nowych parafii w obrębie miasta i portu Gdynia. MDCh R. 3: 1931 nr 2 s. 138.

[50] A. T. Jarmakowski, A. Rybicki: 1949 - 1979. 30 lat parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Gdynia 1979 s. 4 - 5.

[51] Dekret w sprawie utworzenia czterech nowych parafii... s. 138.

[52] APR Dekret nominacyjny L. dz. 912/30.

[53]Dekret w sprawie utworzenia czterech nowych parafii... s. 138-139.

[54] APR Sprawozdanie duszpasterskie za 1931 r; relacja Henryka Lisewskiego z Gdyni.

[55] Dekret o utworzeniu czterech nowych parafii... s. 139.

[56] K. Małkowski: Szosa Gdańska. „Rocznik Gdyński” 1991 nr 10 s. 153.

[57] APR Korespondencja.  Pismo mieszkańców do ks. biskupa K. J. Kowalskiego z dn. 16 czerwca 1954 roku.

[58] Tamże.

[59]APR Dekret w sprawie wyłączenia niektórych mieszkańców mających swe posesje przy  ulicy Wolności i ulicy Kołobrzeskiej z parafii Gdynia - Grabówek dnia 22 paż­dziernika 1954 roku  L. dz. 4391/56.

[60] Dekret w sprawie określenia granic parafii Gdynia - Leszczynki z dnia 17 maja 1957 roku. ODCH  R.  8: 1957 nr 7 - 8 s. 266.-

[61] APJ Pismo do Kurii Biskupiej Chełmińskiej z dnia 18 czerwca 1965 roku L. dz. 2452/65/VIII Pelplin.

[62] APJ Pismo do ks. biskupa K. J. Kowalskiego z dnia lipca 1965 roku.

[63] Dekret w sprawie skorygowania granic między parafiami Świętej Rodziny w Gdyni - Grabówku i św. Józefa w Gdyni - Leszczynki z dnia 30 września  L. dz. 4172/65/I; ODCh R. 16:1965 nr 9 - 10 s. 256.

[64] Spis kościołów i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin  1975 s. 109.

[65] Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej. Gdańsk 1993 s 159.

[66] M. Widernik: Ludność Gdyni w okresie międzywojennym. „Rocznik Gdyński” 1988 nr 7 s. 56 - 58.

[67] M. Sołtysik, dz. cyt. s. 152 - 153. .

[68] B. Ostrowski: Gdyńskie dzielnice. Grabówek. „Rocznik Gdyński” 1988 nr 7 s. 138 - 139.

[69] APR Kronika Parafialna 1931 - 1994.

[70] J. Więckowiak: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. „Rocznik Gdyński” 1991 nr 10 s. 196 - 197.

[71] M. Sołtysik, dz. cyt. s. 203.

[72] EDC 1935 s. 54, 1938 s. 55.

[73] M. Sołtysik, dz. cyt. s. 359.

[74] J. Szarkowski: Nowe placówki duszpasterskie (1928 - 1958). Dekanat gdyński. ODCh R. 9: 1958 s. 359 - 360.

[75] A. Zelewski : Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 s. 82 - 83, 99 - 100.

[76] APR Kwestionariusz dla wizytatora z dn. 19 września 1946 roku. .

[77] APR Kwestionariusz dla wizytatora z dn. 16 maja 1951 roku.

[78] ADP Sprawozdanie roczne 1955 - 1957.

[79] Tamże.

[80] APR Korespondencja. Pismo ks. proboszcza do Kurii Biskupiej z dn. 15 paź­dziernika 1965 roku.

[81] APR Sprawozdania roczne 1970 - 1972.

[82] APR Sprawozdanie wizytacyjne z 26 - 27 września 1976 roku.

[83] Tamże.

[84] APR Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku .

[85] APR Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[86] W. Surman: Wesołą nowinę bracia słuchajcie. „Gazeta Gdyńska” z dn. 1 stycznia 1931 roku s. 2.

[87] APR Kronika Parafialna 1931 - 1994.

[88] APR Kronika Parafialna;  St. Szpetnar: Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Toruń 1933 s. 36.  

[89] APR Kronika Parafialna; St. Szpetnar, dz. cyt. s. 36; J. Więckowiak: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. „Rocznik Gdyński” 1991 nr 10 s. 196.

[90] APR Kronika Parafialna; J. Więckowiak: Kościół... s. 196 - 197.

[91] Tamże.



[92]APR Kronika Parafialna; J Więckowiak: Kościół... s. 196 - 197.

[93]J. Więckowiak: Kościół... s. 197.  

[94] APR Kronika parafialna.

[95] J. Więckowiak: Kościół... s. 198 - 199.

[96] Tamże.

[97] M. Sołtysik: Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1993 s. 365.

[98] J. Więckowiak: Kościół... s. 199: APR Kronika Parafialna; Wielka uroczystość w Gdyni „Gazeta Gdyńska” nr 114 s. 3.

[99] St. Szpetnar, dz. cyt. s. 44 - 46.

[100] Tamże.

[101] St. Szpetnar, dz. cyt. s. 46; APR Kronika Parafialna; J. Więckowiak: Kościół... s. 199.

[102] B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny Gdynia - Grabówek. „Gwiazda Morza”  1994 nr 26 (291) s. 26.

[103] APR Kronika Parafialna.

[104] Tamże.

[105] APR Kronika Parafialna.

[106] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 22 maja 1956 roku.

[107] APR Ogłoszenia parafialne 1951 rok

[108] Relacja H. Lisewskiego z Gdyni.

[109] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 10 - 11 pażdziernika 1971 roku.

[110] Tamże.

[111] APR Kronika Parafialna.

[112] APR Ogłoszenia parafialne 1948 - 1949.

[113] APR  Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 26 - 27 września 1976 roku.

[114] J. Więckowiak: Kościół ... s. 199.

[115] APR Kronika Parafialna.

[116] J. Więckowiak: Kościół ...s. 203.

[117] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 23 - 24 listopada 1987 roku.

[118] J. Więckowiak: ... s. 199.

[119] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[120] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 23 - 24 listopada 1987 roku.

[121] APR Kronika Parafialna.

[122] Tamże.

[123] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 pażdziernika 1993 roku; Ogłoszenia parafialne 1987.

[124] Relacja inż. Henryka Lisewskiego.

[125] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 23 - 24 listopada 1987 roku.

[126] APR Kronika Parafialna.

[127] Tamże.

[128] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[129] J. Więckowiak: Dar Pomorza i jego kapelani. Gdynia 1990 s. 13.

[130] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 23 - 24 listopada 1987.

[131] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[132]Tamże.

[133] APR Kronika Parafialna; Ogłoszenia parafialne 1988 roku.

[134] Tamże.

[135] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[136] Tamże.

[137] J. Więckowiak: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. „Rocznik Gdyński” 1991 nr 10 s. 169-200; Jan L. Bogacz: Słownik polskich kapucynów. T. 2. Wrocław 1986 s. 324; APR Kronika Parafialna 1931-1994; St. Szpetnar: Ks. W. Surman. Pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Toruń 1933; H. Mross: Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821-1920. Pelplin 1995 s. 318; Pomorscy patroni ulic. „Pielgrzym” 1933 nr 72 s. 283-289.

[138] Urodzony 21 października 1907 roku w Grudziądzu, w 1933 roku kapelan Szkoły morskiej w Gdyni, od 1948 roku profesor katechetyki i pedagogiki w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie, od 1949 roku radca Kurii Biskupiej i wicedyrektor Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie, promotor sprawiedliwości przy Biskupim Sądzie Duchownym w Pelplinie. Zmarł w 1954 roku. /J. Więckowiak: Dar Pomorza i jego kapelani. Gdynia 1990 s. 8 ; MDCh R. 4: 1932 nr 8-9 s. 467,R. 5: 1933 nr 11-12 s. 467; AHM; APR Kronika Parafialna 1931-1994/.  

[139] J. Więckowiak: Kościół ... s. 200 - 201; W. Jacewicz, J. Woś: Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939 - 1945. Z. 2. Warszawa 1977 s. 113; APR Kronika Parafialna; MDCh R. 5: 1933 nr 7 - 8 s. 512.

[140] J. Więckowiak: Kościół ... s. 201 - 202; APR Kronika Parafialna.

[141] Urodzony w 1908 roku . Święcenia kapłańskie przyjął 19 grudnia  1931 roku w Pelplinie, od 1938 roku był prefektem w Szkole Handlowej, 23 października 1939 roku aresztowany i wywieziony do Stutthofu, prawdopodobnie zamordowany w Piaśnicy. /APR Kronika Parafialna; EDC 1939 s. 107./

[142] Urodzony 27 października 1904 roku w Osieku /pow. Starogard Gdański/. 20 maja 1926 roku  ukończył Gimnazjum Humanistyczne w Wilnie. Święcenia kapłańskie przyjął 20 grudnia 1930 roku. Był wikariuszem w Biskupicach, Więcborku, Fordonie, a później w Gdyni  Oksywiu, a od 1 października 1939 roku do końca wojny administratorem parafii Gdynia - Cisowa. /EDC 1939 s. 55; AKB Akta personalne zmarłych kapłanów. Ks. T. Danielewicz, APR Kronika Parafialna. /

[143] APR Kronika Parafialna; A. Zelewski: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 s. 17 - 19 (maszynopis).

[144] J. Więckowiak: Kościół ... s. 202; Tenże: Gdynia. Mały Kack. Gdynia 1990 s. 21 - 24; APR Kronika Parafialna.

[145] J. Więckowiak: Kościół ... s. 202; APR Kronika Parafialna; B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny Gdynia - Grabówek. „Gwiazda Morza” 1994 nr 26 (291) s. 26.

[146] B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny ... s. 26; Relacja ks. proboszcza Piotra Topolewskiego i inż. Henryka Lisewskiego z Gdyni; Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej. Gdańsk 1993 s. 159; APJ Akta dekanalne Gdynia - Chylonia; APJ Protokół wizytacyjny z dn. 11 kwietnia 1994 roku; APR Dekrety. Nominacja na kanonika. Znak akt: VI L 5 -7/95; ODCh R. 42: 1991 nr 3 - 12 s. 372.

[147] Prefekt w Świeciu, aresztowany jesienią 1939 roku i uwięziony w Górnej Grupie, potem w Gdańsku, w obozach koncentracyjnych: Stutthof, Grenzdorf, Sachsenhausen od 10. 04. 1940 roku, gdzie zmarł 25. 07.1940 roku /W. Jacewicz, J. Woś: Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatplickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939 - 1945. Z.2. Warszawa 1977 s. 113; MDCh R. 3: 1931 nr 1 s. 17; AHM/.

[148]Aresztowany w 1939 roku, osadzony w obozie koncentracyjnym Dachau, wyzwolony w 1945 roku. Odznaczony Orderem 1000 - lecia Państwa Polskiego i zasłużony dla Ziemi Gdańskiej. Zmarł 5 grudnia 1986 roku, pochowany w Gdyni - Wielki Kack /APR Dekret nominacyjny B. Ch. L. dz. 1963/34. O.; AHM/.

[149] Kuratus parafii Gdynia - Cisowa od 1936 roku. Aresztowany 2 listopada 1939 ro­ku w Gdyni. Zamordowany 14 listopada 1939 roku w Piaśnicy Wielkiej k/Wejherowa /EDC 1939 s. 54; AHM; W. Jacewicz, J. Woś, dz. cyt. s. 45/.

[150] W czasie wojny był proboszczem w Fordonie. Zmarł w Lubawie 29 maja 1973 roku, będąc proboszczem i dziekanem dekanatu lubawskiego /APR  Dekret nominacyjny B. Ch. L. dz. 3688/36.O.; MDCh R. 8: 1936 nr 10 s. 720; AHM ODCh R. 24:1973 nr 3 - 5 s. 166/.

[151] Był proboszczem  parafii Topólno pow. świecki od 1938 roku. Aresztowany 23września 1939 roku i osadzony w więzieniu w Świeciu, zamordowany w Świeciu 6 listopada 1939 roku /ODCh R. 8: 1957 nr 5 - 6 s. 394; W. Jacewicz, J. Woś, dz. cyt. s. 81; AHM/.

[152] W czasie wybuchu wojny byl wikariuszem w parafii Wrocki pow. brodnicki. Aresztowany wiosną 1940 roku, osadzony w obozie koncentracyjnym Sachenhausen od 14 grudnia 1940 roku w Dachau. Zmarł 16 czerwca 1942 roku /W. Jacewicz, J. Woś: dz. cyt. s. 81; APR Kronika Parafialna; AHM; MDCh R. 5: 1933 nr 3 s. 146 /.

[153] Aresztowany jako zakładnik w parafii Gdynia - Grabówek 13 września. Zwolniony 23 października 1939 roku i ponownie aresztowany 2 listopada 1939 roku.    Uwięziony w Nowym Porcie w Gdańsku 20 listopada 1939 roku, od 18 stycznia 1940 roku w obozie koncetracyjnym Stutthof. Zastrzelony 8 lutego 1940 roku na terenie obozu w obronie czystości. W 1994 roku otwarto proces beatyfikacyjny /W. Jacewicz, J. Woś dz. cyt. s. 77; A. Żur: Żywoty znaczone krwią „Pielgrzym” 1994 nr 21 s. 16; APR Kronika Parafialna; MDCh R. 11: 1939 nr 3 s. 146; EDC 1939 s. 62; AHM /.

[154] Zmarł 14 marca 1979 roku w Gdyni - Orłowie /APR Kronika Parafialna; A. Zele­wski: kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 s. 119 (maszynopis); EDC 1939 s. 55; AHM /.

[155] Zmarł 29 maja 1968 roku / APR Kronika Parafialna; AHM; Spis kościołów i duchowieństwa Diecezji Chełmińskiej. Pelplin 1969 s. 186 /.

[156] ODCh R. 5: 1949 nr 5 - 6 s. 185, nr 9 - 10 s. 339.

[157] ODCh R. 7: 1951 roku nr 1 s. 35; APR Dekret nominacyjny KBCh 5805/ 50/ II; ODCh R. 8: 1957 nr 9 - 10 s. 371.

[158] APR Dekret nominacyjny KBCh 4648 /64 /I; Dekret odwołujący KBCh 5868 /64 /I.

[159] APR Dekret nominacyjny KBCh 5867 /64 /I ,Dekret odwołujący KBCh 2451 /67 /I.

[160] Proboszcz parafii Najświętszej Maryi Panny w Gdyni od 1975 roku. Kapelan honorowy Jego Świątobliwości od 1987 roku, wicedziekan dekanatu Gdynia - Śródmieście od 19 października 1992 roku, rejonowy wizytator religii. Archidiecezjalny duszpasterz rzemieślników na terenie Gdyni /Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej. Gdańsk 1993 s. 143; ODCh R. 8: 1957 nr 5 - 6 s. 211; APR Dekret odwołujący KBCh 2479 /75 / I.

[161] APR dekret nominacyjny KBCh 2561 /67 /I; Dekret odwołujący BCh 209 /85 /Ord; ODCh R. 36:1985 nr 3 - 4 s. 141.

[162] Studia specjalistyczne z zakresu teologii katolickiej na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie w latach 1970 - 1975. Tytuł doktora historii sztuki 1980 rok. Autor m. in. prac Kalwaria Wejherowska, dzieje, sztuka i architektura (Wejherowo 1982),Kapelani na Darze  Pomorza ( Gdynia 1990 ), Gdynia. Mały Kack (Gdynia 1990), wiele publikacji w „Roczniku Gdyńskim”. Proboszcz parafii św.  Jakuba w Toruniu od 1 lipca 1983 roku. Proboszcz parafii Chrystusa Króla w Gdyni Mały Kack od 1 grudnia 1988 roku, członek Archidiecezjalnej Komisji d/s Sztuki  Sakralnej i Budownictwa Kościelnego. Rejonowy wizytator religii /Schematyzm ... s. 152; APR Dekret nominacyjny KBCh 2412 / 75/ I; Dekret odwołujący Bch 1886 / 83 Ord; ODCh  R. 26: 1975 nr 5 - 6 s. 197; ODCh R. 34: 1983 nr 7 - 8 s. 283/.

[163] APR Dekret nominacyjny KBCh  2189 / 83/ I; Dekret odwołujący KBCh L. dz. 3036  /85 I; ODCh R. 34 : 1983 nr 7 - 8 s. 284; ODCh R. 36: 1985 nr 11 - 12 s. 433.

[164] APR Dekret odwołujący KBCh L. dz. 872 /88/ I; ODCh R. 36: 1985 nr 3 - 4 s. 142.

[165] APR Dekret nominacyjny KBCh L. dz. 873 / 88 / I; Dekret odwołujący KBCh L. dz. 2332 /88 I; ODCh  R. 39 :  1988 nr 1-12 s. 153.

[166] APR Dekret nominacyjny KBCh L. dz. 2331 / 88 / I; ODCh R. 39: 1988 nr 1 - 12  ODCh R. 42: 1991.

[167] APR Dekret odwołujący KMG znak. akt. XIIIA 4 - 296 /93; Schematyzm ... s. 131; MAG R. 36: 1992 nr 4 - 6 s. 219.

[168] APR Dekret nominacyjny KBCh L. dz. 2494 / 91 /I; Schematyzm ... s. 159.

[169] APR Dekret nominacyjny KMG znak. akt. XIIIA 4 - 276 / 93.

[170] APR Kronika Parafialna.

[171] Spis kościołów i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1958 s. 136, 1975 s. 70; AHM; ODCh R. 8: 1957 nr 1 - 2 s. 37, nr 7 - 8 s. 277.

[172]. Schematyzm ... s. 39, 41 - 32, 49, 67, 95, 98.

[173]Spis parafii i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1969 s. 133, 1983 s. 55, 1987 s. 33, 42 70 - 71; Spis parafii i duchowieństwa diecezji toruńskiej. Toruń 1993 s. 92; ODCh R. 41: 1990 nr 10 - 12 s. 352; APR Kronika Parafialna.

[174]Spis parafii i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1992 s. 36 - 37, 55 - 57, 60, 63; ODCh  R. 36: 1985 nr 1 - 2 s. 71.

[175]Spis kościołów  i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1987 s. 51, 139; ODCh R. 39: 1988 nr 1 - 12 s. 156.

[176]Schematyzm Archidiecezji  ... s. 153; ODCh R. 36: 1985 nr 7 - 8 s. 286

[177] MAG R. 36: 1992 nr 4 - 6 s. 216; ODCh R. 34: 1983 nr 7 - 8 s. 285; R. 37: 1986 nr 7- 8 s. 281

[178] Schematyzm ... s. 139; ODCh R. 39: 1988 nr 1 - 12 s. 158; R. 41: 1990 nr 4 - 6

[179] Spis Parafii i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1991 s. 144, 322; relacja Henryka Kardasa z Gdyni.

[180] Spis parafii i duchowieństwa diecezji toruńskiej. Toruń 1993 s. 45, 161; ODCh R. 41: 1990 nr 7 - 8 s. 252.

[181] MAG R. 36: 1992 nr 4 - 6 s. 217; relacja Eugeniusza Hasse z Gdyni.

[182] APR Kartoteka parafialna; relacja Jarosława Hinca z Gdyni.

[183] Tamże; relacja Andrzeja Popielarskiego z Gdyni.

[184] Tamże; relacja Anny Jasienicz.

[185] Relacja siostry Mieczysławy Wierzbowskiej ze Zgromadzenia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni.

[186] Tamże.

[187] AZNP Kronika Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni 1924 - 1994.

[188] AZNP Dekret nominacyjny L. dz. 151 / 68.

[189] AZNP Kronika Zgromadzenia Sióstr ...

[190] Tamże; APR Ogłoszenia parafialne.

[191] Relacja siostry Mieczysławy Wierzbowskiej.

[192] AZNP Dekret o ustanowieniu kaplicy półpublicznej z dn. 24 lutego 1969 roku.

[193] Relacja siostry Mieczysławy Wierzbowskiej.

[194] AZNP Kronika Zgromadzenia Sióstr ...

[195] AZNP Dekret nominacyjny L. dz. 60 /77.

[196] AZNP Dekret nominacyjny L. dz. 137 /86.

[197] AZNP Kronika Zgromadzenia Sióstr...; relacja siostry Mieczysławy Wierzbowskiej.

[198] Tamże.

[199] Tamże.

[200] APR Kronika Parafialna 1931 - 1994; J. Więckowiak: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. „Rocznik Gdyński” 1991 nr 10 s. 197 - 199.

[201] Tamże.

[202] Tamże s. 201.

[203] Relacja Henryka Lisewskiego z Gdyni.

[204] A. Zelewski: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 s. 17 - 18 (maszynopis).

[205] Tamże.

[206] Tamże.

[207] Relacja Władysławy Joskowskiej i Henryka Lisewskiego z Gdyni.

[208] ADP Sprawozdania roczne 1946 - 1960.

[209].Tamże.

[210]ADP Sprawozdanie roczne 1964 - 1975

[211] APR Protokoły wizytacyjne.  Sprawozdanie wizytacyjne z 10 - 11 października 1971 roku, z 26 - 27 września 1976 roku.

[212] Tamże.

[213]APR Sprawozdania wizytacyjne z dn. 23-24 listopada 1987 roku oraz z dnia 24 października 1993 roku.

[214]APR Sprawozdania wizytacyjne z lat 1951-1993.

[215]APR Kronika Parafialna.

[216]A.Zelewski, dz. cyt. s. 44-45.

[217]Sprawozdania roczne 1950-1975.

[218]APR Sprawozdanie wizytacyjne z dnia 24 października 1993 roku.

[219]ADP Sprawozdania roczne 1950-1981.

[220]APR Sprawozdanie wizytacyjne z dn. 23-24 listopada 1987 roku oraz z dnia 24 października 1993 roku.

[221]APR Kronika Parafialna; ,,Dziennik Gdyński” z 30 maja 1932 s. 4.

[222]A. Zelewski, dz. cyt. s. 39-40.

[223]APR Kronika Parafialna.

[224]APR Ogłoszenia parafialne 1993-1944.

[225]APR Ogłoszenia parafialne 1994; Sprawozdanie wizytacyjne z dnia 24 października 1993 roku.

[226]APR Liber baptizatorum 1931-1939.

[227]ADP Sprawozdania roczne 1946-1960; Relacja W. Joskowskiej z Gdyni.

[228]Relacja W. Joskowskiej i H. Lisewskiego z Gdyni.

[229]A.Zelewski, dz. cyt. s. 18-19, 41-42.

[230]APR Sprawozdania wizytacyjne z lat 1971-1987; ADP Sprawozdania roczne 1960-1985.

[231]ADP Sprawozdania roczne 1960-1965.

[232]APR Sprawozdania wizytacyjne z dn. 23-24 listopada 1987 roku; Ogłoszenia parafialne 1986-1990.

[233]Tam¿e.

[234]APR Liber confirmatorum 1933-1961.

[235]Tamże.

[236]Tamże.

[237]ADP Sprawozdania roczne 1946-1985.

[238]APR Sprawozdanie wizytacyjne z dznia 24 października 1993 roku.

[239]Być chrześcijaninem dziś. Teologia dla szkół średnich. Pod red. ks. Mariana Ruseckiego. Lublin 1992 s. 451.

[240]Relacja W. Joskowskiej

[241]A. Zelewski, dz. cyt. s. 17-19, 44.

[242]Tamże. Relacja W. Joskowskiej.

[243]APR Sprawozdania wizytacyjne z lat 1971-1987.

[244]Tamże.

[245]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994.

[246]Tamże.

[247]Relacja W.Joskowskiej; ADP Sprawozdania roczne 1946-1950.

[248]APR Sprawozdania wizytacyjne z lat 1971-1976; ADP Sprawozdania roczne 1946-1976.

[249]ADP Sprawozdania roczne 1969-1981; relacja siostry M.Wierzbowskiej ze Zgromadzenia Służebniczek Niepokalanego Poczęcia NMP w Gdyni.

[250]ADP Sprawozdania roczne 1960-1986.

[251]APR Dekret odwołujący KBCh L. dz. 3036/85/I; ODCh R. 36: 1985 nr 11-12 s. 433.

[252]APR Sprawozdania wizytacyjne z dnia 24 października 1993 roku; Ogłoszenia  parafialne 1994.

[253]Relacja siostry M. Wierzbowskiej.

[254]APR Ogłoszenia parafialne 1992-1994.

[255]APR Sprawozdania wizytacyjne z lat 1971-1993; ADP Sprawozdania roczne z lat 1965-1981.

[256]APR Liber mortuorum 1931-1994.

[257]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994.

[258]APR Sprawozdania wizytacyjne z lat 1987-1993.

[259]APR Liber copulatorum 1031-1939.

[260]Relacja W. Joskowskiej z Gdyni.

[261]APR Liber copulatorum 1931-1939.

[262]A.Zelewski: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 s. 41 (maszynopis).

[263]APR Liber copulatorum 1946-1992.

[264]APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne 1971-1987; ADP Sprawozdania roczne 1951-1981.

[265]APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[266]Tamże.

[267]Tamże.

[268]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994.

[269]APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z dn. 23 i 24 listopada 1987 roku i z 24 października 1993 roku.

[270]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994; Sprawozdanie wizytacyjne z 24 paździer­nika 1993 roku.

[271]ADP Sprawozdania roczne 1949-1981.

[272]APR Kronika Parafialna.

[273]Tamże.

[274]Tamże; ADP Sprawozdania roczne 1960-1965.

[275]APR Kronika Parafialna.

[276]Tamże; APR Ogłoszenia parafialne 1988-1989.

[277]APR Ogłoszenia parafialne 1986-1994.

[278]APR Relacja H. Lisewskiego z Gdyni.

[279]APR Kronika Parafialna.

[280]Tamże.

[281]Tamże.

[282]ADP Sprawozdania roczne 1950-1981.; APR Kronika Parafialna.

[283]Tamże.

[284]Tamże.

[285]Tamże.

[286]ADP Sprawozdania roczne 1980-1981; APR Kronika Parafialna; Sprawozdanie wizytacyjne z 23 i 24 listopada 1987 roku.

[287]APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku; Ogłoszenia parafialne 1986-1994.

[288]ADP Sprawozdania roczne 1955-1981.

[289]APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[290]W. Frąckowiak: Szkolnictwo ogólnokształcące i oświata pozaszkolna w Gdyni okresu międzywojennego 1918 - 1939. W: Gdynia. Sylwetki ludzi, oświata i nauka, literatura i kultura. Pod red. A. Bukowskiego. Gdańsk 1979 s. 209.

[291]E. Jarmoch, K. Rosa: Religia w szkołach i katechizacja. W: Kościół katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik statystyczny. Warszawa 1991 s. 252.

[292]Relacja W. Joskowskiej z Gdyni.

[293] St. Szpetnar, dz. cyt. s. 58 - 59.

[294]APR Kronika Parafialna ; J. Walkusz: Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej w 1918 - 1939. Pelplin 1992 s. 80 - 81.

[295]Tamże.

[296] A. Zelewski, dz. cyt. s. 53 - 54.

[297]E. Jarmoch, K. Rosa: Religia w szkołach i katechizacja. W: Kościół kato­licki...s. 256.

[298]APR Kronika Parafialna; ADP Sprawozdania roczne 1946-1956.

[299]E. Jarmoch, K.  Rosa: Religia w szkołach i katechizacja. W: Kościół katolicki...s. 256-259.

[300]APR Kronika Parafialna; ADP Sprawozdania roczne 1956-1964.

[301]Tamże.

[302]ADP Sprawozdania roczne 1970-1981; APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdania wizytacyjne 1971-1976.

[303]E. Jarmoch, K. Rosa: Religia w szkołach i katechizacja. W: Kościół katolicki...s. 259.

[304]APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[305]Tamże ; B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny Gdynia - Grabówek. „Gwiazda Morza”.  1994 nr 26 (291) s. 26.

[306]Tamże.

[307] APR Kronika Parafialna 1931 - 1994; St. Szpetnar: Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Toruń 1933 s. 36.

[308] APR Protokoły wizytacyjne. Protokół wizytacji dekanalnej z 18 grudnia 1935 roku

[309] Tamże.

[310] APR Protokoły wizytacyjne. Protokół wizytacji biskupiej z 19 września 1946 roku.

[311] APR Protokoły wizytacyjne. Protokół wizytacji biskupiej z 21 maja 1956 roku.

[312] APR Protokoły wizytacyjne. Protokół wizytacji biskupiej z 10 maja 1961 roku.

[313] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 10 - 11 października 1971 roku; ADP Sprawozdania roczne 1970 - 1981.

[314] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku.

[315] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku; Ogłoszenia parafialne 1987 - 1994; relacja ks. proboszcza Piotra Topolewskiego; B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny Gdynia - Grabówek. „Gwiazda Morza” 1994 nr 26 (291) s. 26.

[316] Tamże.

[317] APR Kronika parafialna; Protokoły wizytacyjne. protokoły i sprawozdania wizytacyjne w latach 1946 - 1993; ADP Sprawozdania roczne 1956 - 1981.

[318] Tamże .

[319] APR Kronika Parafialna; APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdania wizytacyjne 1071 - 1982;  ADP Sprawozdania roczne 1955 - 1985.

[320] ADP Sprawozdania roczne 1955 - 1964; APR Kronika Parafialna.

[321] ADP Sprawozdanie roczne 1955 - 1959.

[322] Tamże.

[323] Tamże.

[324] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne 1071 - 1982.

[325] APR protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 23 - 24 listopada 1987 roku, z 24 października 1993 roku.

[326] Tamże.

[327] Tamże.

[328] AZNP Kronika Zgromadzenia Sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny  w Gdyni 1924 - 1994.

[329] Relacja ks. proboszcza parafii Świętej Rodziny Piotra Topolewskiego.

[330] APR Kronika Parafialna; St. Szpetnar: Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Toruń 1933 s. 58; MDCh R. 10: 1938 nr 10 s. 694 - 696, R. 4: 1932 nr 6 - 7 s. 340 - 343; relacja Krystyny Ruszkowskiej z Gdyni.

[331] APR Kronika Parafialna; relacja Henryka Lisewskiego z Gdyni.

[332] Tamże.

[333] Relacja Henryka Lisewskiego, byłego członka Sodalicji Mariańskiej; J. Walkusz: Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918 - 1939. Pelplin 1992 s. 280 - 283.

[334] MDCh R. 10: 1938 nr 6 - 7 s. 396 - 399; APR Kronika Parafialna; St. Szpetnar, dz. cyt. s. 58 - 59; APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne 1971 - 1993; ADP Sprawozdania roczne 1960 - 1981.

[335] APR Kronika parafialna.

[336] ADP Sprawozdania roczne 1946 - 1986; APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdania wizytacyjne 1971 - 1993, Ogłoszenia parafialne; AZNP Kronika Zgromadzenia Sióstr...; St. Szpetnar, dz. cyt. s. 58 - 59, 68.

[337] ADP Sprawozdania roczne 1946 - 1981.

[338] Tamże.

[339] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 pażdziernika; relacja ks. proboszcza Piotra Topolewskiego.

[340] Tamże; relacja Henryka i Ludmiły Lisewskich z Gdyni.

[341] Tamże.

[342] Tamże; Ogłoszenia parafialne 1986 - 1993.

[343] Tamże.

[344] Tamże.

[345] Tamże; relacja ks. proboszcza P. Topolewskiego; B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny ... s. 26.

[346] Tamże.

[347] Tamże.

[348] Tamże.

[349] St. Szpetnar, dz. cyt. s. 68 - 69.

[350] MDCh R. 10: 1938  nr 10 s. 694 - 696, R. 4: 1932 nr 6 - 7 s. 340 - 343; relacja Krystyny Ruszkowskiej z Gdyni.

[351] Tamże.

[352] ADP Sprawozdania roczne 1946 - 1955.

[353] ADP Sprawozdania roczne 1955 - 1970.

[354] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdania wizytacyjne 1071 - 1982; ADP Sprawozdania roczne 1970 - 1981.

[355] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 24 października 1993 roku, ogłoszenia parafialne 1986 - 1994; B. Olszonowicz: Parafia Świętej Rodziny...  s. 26.

[356] APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdanie wizytacyjne z 23 - 24 listopada 1987 roku, z 24 października 1993 roku.



 
Wróć do spisu treści | Wróć do menu głównego