Menu główne:
Dzieje duszpasterstwa
w parafii Świętej Rodziny
w Gdyni
w latach 1931 -
Tczew 1995
SPIS TREŚCI
WYKAZ SKRÓTÓW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
WYKAZ ŹRÓDEŁ I OPRACOWAŃ. . . . . . . . . . . 5
WSTĘP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
ROZDZIAł PIERWSZY
Zarys dziejów Gdyni. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
ROZDZIAŁ DRUGI
Organizacja parafii Świętej Rodziny w Gdyni
2.1. Czas i okoliczności powstania . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.2. Terytorium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.3. Ludność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
ROZDZIAŁ TRZECI
Miejsce kultu -
3.1. Budowa kościoła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.2. Powojenna rozbudowa i obecny wygląd kościoła. 48
ROZDZIAł CZWARTY
Duchowieństwo, powołania kapłańskie i zgromadzenia
zakonne
4.1. Proboszczowie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
4.2. Wikariusze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.3. Powołania kapłańskie i zakonne. . . . . . . . . . . . . 82
4.4. Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego
Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. . . . . . . . . . . . . . 88
ROZDZIAł PIĄTY
Duszpasterstwo i przejawy życia religijnego
5.1. Służba Boża i życie sakramentalne. . . . . . . . . . . 95
5.1.1. Sakrament Eucharystii. . . . . . . . . . . . . . . 97
5.1.2. Sakrament Chrztu św. . . . . . . . . . . . . . . . 106
5.1.3. Sakrament Bierzmowania. . . . . . . . . . . . . 110
5.1.4. Sakrament Pokuty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
5.1.5. Sakrament Namaszczenia Chorych. . . . . . 114
5.1.6. Sakrament Kapłaństwa. . . . . . . . . . . . . . . 117
5.1.7. Sakrament Małżeństwa. . . . . . . . . . . . . . . 119
5.2. Nabożeństwa i pielgrzymki. . . . . . . . . . . . . . . . . 123
5.3. Rekolekcje i misje. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
5.4. Katechizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
ROZDZIAł SZÓSTY
Rola laikatu w życiu parafii
6.1. Rada Parafialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
6.2. Służba kościelna i pracownicy parafialni. . . . . . . . 137
6.3. Bractwa i stowarzyszenia religijne. . . . . . . . . . . . 140
6.4. Działalność charytatywna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
ZAKOŃCZENIE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
SPIS FOTOGRAFII. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
SPIS TABEL. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
ZAłĄCZNIKI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
WYKAZ SKRÓTÓW
ADP -
AKB -
APR -
APJ -
AZNP -
AHM -
EDC -
MDCh -
ODCh -
MDP -
MAG -
WYKAZ ŹRÓDEŁ I OPRACOWAŃ
I ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
1. Archiwum Diecezjalne w Pelplinie (ADP)
Protokoły wizytacyjne dekanatu Gdynia -
Roczne sprawozdania duszpasterskie (1946 -
2. Archiwum Kurii Biskupiej w Pelplinie (AKB)
Akta personalne zmarłych kapłanów. Ks. Tadeusz Danielewicz.
3. Archiwum Parafii Świętej Rodziny w Gdyni (APR)
Akta Parafii Grabówek -
Protokoły wizytacyjne (1935 -
Korespondencja (1954 -
Ogłoszenia parafialne (1960 -
Kronika Parafialna (1931 -
Liber baptizatorum (1931 -
Liber neocommunicantium (1945 -
Liber confitmatorum (1933 -
Liber copulatorum (1931 -
Liber mortuorum (1931 -
4. Archiwum Parafii św. Józefa w Gdyni (APJ)
Akta dekanatu Gdynia -
5. Archiwum Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni (AZNP)
Dekrety nominacyjne (1968 -
Dekret o ustanowieniu kaplicy św. Józefa (1969).
Kronika Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (1924 -
6. Archiwum ks. Henryka Mrossa w Pelplinie (AHM)
Materiały do biografii kapłanów diecezji Chełmińskiej.
II ŹRÓDŁA DRUKOWANE
Perlbach M.:Pommerellisches Urkundenbuch. Bearb. Bd.1. Danzig 1881.
Joannes Paulus II: Totus tuus Poloniale populus. Romae 1992. Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej 1: 1992 nr 2 s. 3 -
III DIECEZJALNE WYDAWNICTWA URZĘDOWE
Elenchus omnium ecclesiarum necnon universi cleri Dioecesis Culmensis (1932 -
Personal -
Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej 3: 1931 -
Orędownik Diecezji Chełmińskiej 8: 1957 -
Miesięcznik Diecezji Pelplińskiej 1: 1992 -
Miesięcznik Archidiecezji Gdańskiej 36: 1992 -
Spis Kościołów i duchowieństwa diecezji chełmińskiej. Pelplin 1947 -
Schematyzm Archidiecezji Gdańskiej. Gdańsk 1993.
Rocznik diecezji pelplińskiej. Pelplin 1992.
Rocznik diecezji toruńskiej. Toruń 1993.
IV RELACJE
Hasse Eugeniusz relacja z dnia 20 lipca 1995 roku.
Hinc Jarosław relacja z dnia 3 sierpnia 1995 roku.
Jasienicz Anna relacja z dnia 3 sierpnia 1995 roku.
Joskowska Władysława relacja z dnia 9 sierpnia 1995 roku.
Kardas Henryk relacja z dnia 9 sierpnia 1995 roku.
Lisewski Henryk relacja z dnia 10 lipiec 1994 roku.
Popielarski Andrzej relacja z dnia 3 sierpnia 1995 roku.
Ruszkowska Krystyna relacja z dnia 18 sierpnia 1995 roku.
S. Wierzbowska Mieczysława relacja z dnia 9 lipca 1995 roku.
Ks. Topolewski Piotr relacja z dnia 15 lipca 1994 roku.
V CZASOPISMA
Dziennik Gdyński 1932 rok.
Gazeta Gdyńska 1931 rok.
L’Osservatore Romano numer specjalny z 8 -
Pielgrzym 1933 nr 72, 1994 nr 21.
VI OPRACOWANIA
Balicki A., Makać W.: Gdynia w liczbach 1926 -
Być chrześcianinem dziś. Teologia dla szkół średnich. Praca zbiorowa pod redakcją M. Ruseckiego. Lublin 1992.
Czaplewski P.: Kartuzja Kaszubska. Gdańsk 1966.
Czerwińska W.: Narodziny portu. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980 s. 23 -
Drozdowski M.: Eugeniusz Kwiatkowski. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 44 -
Dzieje Gdyni. Praca zbiorowa pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980.
Frąckowiak W.: Szkolnictwo ogólnokształcącego i oświata poza szkolna w Gdyni okresu międzywojennego 1918 -
Gach Z., Kitowski S.: Gdynia. Wyd. 2. Gdańsk 1994.
Gdacz J. L.: Surman Wojciech. W: Słownik polskich kapucynów. T. 2. Wrocław 1986 s. 324 -
Gdynia. W: Encyklopedia powszechna. PWN. Wyd. 2. Warszawa 1984 s. 32.
Gdynia. Praca zbiorowa pod redakcją A. Bukowskiego. Gdańsk 1979.
Jacewicz W., Woś J.: Martylogium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939 -
Jarmakowski A. J., Rybicki A.: 1949 -
Kasyna W.: Gdynia. W: Encyklopedia Katolicka. T.5. Lublin 1989 s. 921 -
Kościół katolicki w Polsce 1918 -
Małkowski K.: Daty z dziejów Gdyni. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 14 -
Małkowski K.: Szosa Gdańska. Rocznik Gdyński 1991 nr 10 s. 136 -
Małkowski K., Podgórczyk S.: Przewodnik po Trójmieście. Gdańsk, Sopot, Gdynia. Gdańsk 1974.
Mross H.: Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821 -
Nadolny A.: Granice diecezji chełmińskiej. Studia Pelplińskie 16: 1985 s. 15 -
Odyniec W.: Przeszłość. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980 s. 11 -
Odyniec W.: Przeszłość Gdyni (do 1920 roku). Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 30 -
Olszonowicz B.: Parafia Świętej Rodziny Gdynia -
Ostrowski B.: Gdyńskie dzielnice. Grabówek. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 137 -
Sołtysik M.: Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1993.
Szarkowski J.: Nowe placówki duszpasterskie (1928 -
Szpetnar St.: Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Toruń 1933.
Szurowski R.: Kamienna Góra. Rocznik Gdyński 1983 nr 4 s. 57 -
Walkusz J.: Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918 -
Widernik M.: Główne problemy gospodarczo -
Widernik M.: Oświata. W: Dzieje Gdyni. Pod redakcją R. Wapińskiego. Wrocław 1980 s. 148 -
Widernik M.: Z dziejów miasta 1926 -
Widernik M.: Ludność Gdyni w okresie międzywojennym. Rocznik Gdyński 1988 nr 7 s. 56 -
Więckowiak J.: Dar Pomorza i jego kapelani. Gdynia 1990.
Więckowiak J.: Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku. Rocznik Gdyński 1991 nr 10 s. 196 -
Zelewski A.: Kościół katolicki w powiecie gdyńskim w okresie II wojny światowej. Pelplin 1989 (maszynopis w Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie).
Wstęp
P
arafia Świętej Rodziny w Gdyni jest obecnie jedną z dwudziestu siedmiu parafii istniejących na terenie miasta, ale jednocześnie jedną z pierwszych i nielicznych powstałych w latach trzydziestych. Okres ten dla nowo powstającego i rozwijającego się miasta był bardzo ważny. Z małej wioski rybackiej Gdynia stawała się coraz piękniejszym, nowocześniejszym miastem i portem, mającym znaczenie nie tylko w kraju, ale i za granicą. Rozwojowi miasta towarzyszył rozkwit budownictwa, w tym także sakralnego, którego przykładem jest kościół Świętej Rodziny.
Fakt, że parafia powstała w 1931 roku i nie doczekała się jeszcze żadnego systematycznego opracowania, stał się powodem powstania niniejszej pracy. Do podjęcia tego tematu w pewnym stopniu inspiruje również nazwa parafii -
Kolejnym impulsem do napisania niniejszej pracy były zbliżające się obchody siedemdziesięciolecia miasta Gdyni, w historii którego bezpośrednio uczestniczy parafia Świętej Rodziny. A zatem czas zbierania materiałów i opracowania niniejszej monografii zawarty jest w okresie między obchodami Roku Rodziny a rozpoczęciem Jubileuszu Gdyni.
Opracowanie to stawia sobie za zadanie, w oparciu o dostępne źródła archiwalne i literaturę, ukazanie dziejów parafii Świętej Rodziny i historię duszpasterstwa tej parafii. Zakres chronologiczny obejmuje lata 1931 -
Podstawę do omówienia początków osady Gdynia stanowi dokument Pommerellisches Urkundenbuch[1]. Dla przedstawienia zagadnień dotyczących historii tego miasta posłużyły opracowania: M. Sołtysik Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego[2], praca zbiorowa pod redakcją R. Wapińskiego Dzieje Gdyni[3] oraz M. Widernika Główne problemy gospodarczo -
Przechodząc do omówienia opracowań na tematy ściśle związane z kościołem Świętej Rodziny, na pierwszym miejscu należy wymienić pozycję ks. St. Szpetnara Ks. Wojciech Surman, pierwszy proboszcz parafii Najświętszej Rodziny w Gdyni. Została ona wydana w 1933 roku w Toruniu i zawiera bardzo bogaty materiał dotyczący dziejów kościoła, jego budowę oraz historię życia pierwszego proboszcza tej parafii. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie ks. J. Więckowiaka Kościół i parafia Świętej Rodziny na Grabówku[7]. które było pomocne przy opracowywaniu rozdziału trzeciego i częściowo rozdziału czwartego. Autor w swym artykule skoncentrował się głównie na budowie kościoła i biografii niektórych duszpasterzy, pominął natomiast najbardziej nas interesujący problem duszpasterstwa. Cenną pozycję stanowi praca ks. A. Zelewskiego, ponieważ jest podstawą do opracowania losów kościoła i życia parafialnego Świętej Rodziny w czasie okupacji hitlerowskiej[8].
Wypada wspomnieć również urzędowe wydawnictwa diecezjalne: Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej (1931 -
Ponieważ dziejami duszpasterstwa parafii Świętej Rodziny dotąd nie zajmowano się, względnie temat poruszano bardzo skrótowo (Więckowiak, Zelewski), dlatego niniejszą pracę oparto przede wszystkim na źródłach archiwalnych. W pierwszym rzędzie należy wymienić pozycje z Archiwum Parafialnego w Gdyni -
W opracowaniu wykorzystano również prywatne zbiory ks. Henryka Mrossa z Pelplina. Z materiału uzyskanego z relacji na uwagę zasługują wiadomości przekazane przez Henryka Lisewskiego, związanego z parafią jeszcze przed wojną, który z ogromnym zainteresowaniem śledził tok pracy i rozwiązywał, w miarę swoich możliwości, rodzące się wątpliwości.
Niniejsza praca składa się w swej zasadniczej części z sześciu rozdziałów i licznych podrozdziałów. Taka stosunkowo szczegółowa konstrukcja podyktowana jest szerokim zakresem omawianych zagadnień.
Pierwszy rozdział zawiera skrótowe ujęcie dziejów osady i miasta Gdyni oraz ogólną charakterystykę miejscowości. Omawiając historię Gdyni wspomniano również, chociaż pokrótce, o innych parafiach powstających na jej terenie, ponieważ dzieje te są ściśle związane z całą historią miasta.
Drugi rozdział wskazuje na czas i okoliczności powstania parafii oraz zmiany terytorium spowodowane ustanawianiem nowych parafii na tym terenie. Ponadto uwzględniono również problem ludności, przedstawiony najpierw na tle całego miasta, a później w ramach parafii.
Kolejny rozdział poświęcono kościołowi parafialnemu. W pierwszy rzędzie omówiono budowę, architekturę i wnętrze kościoła z 1931 roku, następnie losy powojenne, rozbudowę i obecny wygląd oraz wystrój świątyni.
Treścią czwartego rozdziału są informacje dotyczące duchowieństwa parafialnego oraz działalności Sióstr Służebniczek Maryi. Informuje on również o powołaniach kapłańskich i zakonnych.
Przedostatni rozdział ukazuje działalność duszpasterską i przejawy życia religijnego w parafii. Najpierw analizie poddane zostało życie sakramentalne i służba Boża, a następnie dopełnieniem tego rozdziału są informacje o przeprowadzonych rekolekcjach, misjach, pielgrzymkach i katechizacji.
Pracę kończy rozdział przedstawiający rolę laikatu i jego zaangażowanie w życiu parafii. Zapoznaje nas z działalnością Rady Parafialnej, współpracownikami, którzy czynie wspomagają duszpasterzy w trudnej i odpowiedzialnej pracy duszpasterskiej. Ponadto zostaje ukazana działalność bractw i stowarzyszeń religijnych oraz ich uczestnictwo w życiu parafii.
Praca została wzbogacona fotografiami ukazującymi kościół wraz z ważniejszymi elementami jego wystroju. Zawiera także zdjęcia proboszczów i niektóre wydarzenia z życia parafii oraz mapę z uwzględnieniem dawnych i obecnych granic.
Niniejsze opracowanie powstało na seminarium Historii Kościoła na wydziale Teologicznym w Punkcie Konsultacyjnym Akademii Teologii Katolickiej w Tczewie pod kierunkiem doktora Anastazego Nadolnego, któremu serdecznie dziękuję za okazaną pomoc i cenne wskazówki w czasie zbierania materiałów i pisania pracy.
Wyrazy wdzięczności kieruje także pod adresem tych, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do powstania tej pracy.
Rozdział pierwszy
G
dynia jest miastem portowym, prężnym ośrodkiem handlu morskiego i wielką aglomeracją handlową. Miasto leży w województwie gdańskim nad Zatoką Gdańską. Port i centrum miasta znajdują się w dolinie polodowcowej, której granice wyznacza od północy Kępa Oksywska, a od południa Kępa Redłowska. Kolejne dzielnice mieszkaniowe zajmują wyżej leżące tereny kęp i skraje Pojezierza Kaszubskiego[9].W roku 1993 Gdynia zajmowała powierzchnię 136 km2 i liczyła ponad ćwierć miliona mieszkańców (250866 mieszkających na stałe). Gdynia powstała i rozwijała się na przestrzeni 69 lat. Jest miastem młodym, które nie posiada żadnych murów obronnych ani starych, wąskich uliczek. Wyróżnia się rozmachem w rozplanowaniu urbanistycznym, ma wiele budowli powstałych już w okresie międzywojennym, jak i w ostatnich latach. Do dzisiaj żyją jeszcze dawni budowniczowie tego miasta.
Gdynia jest nazwą topograficzną. Pierwiastek gd -
Historyczne początki Gdyni okryte są jak dotąd mgiełką tajemnicy. Nie jest nam znana data założenia osady; wiemy jedynie, że istniała już w 1253 roku, gdyż z tego roku pochodzi najstarsza wzmianka źródłowa o Gdyni. Jest to dokument sporządzony przez biskupa włocławskiego Wolimira, potwierdzający przynależność Gdyni do parafii w Oksywiu[11].
W XIV wieku, w okresie rządów krzyżackich, Gdynia była własnością rycerską i należała do panów z Różęcina[12]. W 1362 roku rycerz Jan z Różęcina osadził Gdynię jako wieś na prawie chełmińskim, a 20 lat później podarował ją ufundowanemu przez siebie klasztorowi Kartuzów wraz z innymi wsiami, Kiełpino i Czaple [13]. Kartuzi przez cztery wieki nie pozbywali się Gdyni traktując ją jako spiżarnię. Ryby były głównym pożywieniem mnichów. Krzyżacy otaczali kartuzów szczególną opieką, nie odbierali im Gdyni, a nawet ułatwili nabycie Grabówka, który na mocy przywileju z 1429 roku został włączony w skład Gdyni. Po wojnie 13-
W czasie I rozbioru, w roku 1772, Prusacy dokonali konfiskaty wszystkich dóbr zakonnych, więc Gdynia wraz z Grabówkiem została poddana zwierzchnictwu urzędnika pruskiego w Mostach[15]. Zaczęli pojawiać się nowi osadnicy-
W latach dwudziestych XIX wieku nastąpiło ożywienie gospodarcze. Przyczyniła się do tego budowa bitego traktu z Gdańska, przez Gdynię, Wejherowo, Lębork aż na Pomorze Zachodnie w latach 1820-
Na początku XX wieku mała wioska rybacka zaczęła nabierać charakteru miejscowości kuracyjno-
Przełomowym wydarzeniem dla Gdyni było zakończenie I wojny światowej i wejście w życie Traktatu Wersalskiego w dniu 10 stycznia 1920 roku[19]. Ustalono nową strukturę terytorialną Europy. Gdynia powróciła do Polski, a Gdańsk uczyniono Wolnym Miastem. Przyznano Polsce dostęp do morza, ale bez własnego, niezależnego portu. Ówczesne władze i światłe umysły odrodzonej Polski zrozumiały konieczność utworzenia takiego właśnie portu, który byłby oknem na świat i do którego mogłyby zawijać pełnomorskie jednostki.
W maju 1920 roku, z polecenia kontradmirała Kazimierza Porębskiego, szefa departamentu morskiego w Ministerstwie Spraw Wojskowych, przybył nad morze inż. Tadeusz Wenda, który opowiedział się za lokalizacją portu w Gdyni, między Kamienną Górą a Oksywiem. 30 sierpnia 1920 roku rząd Rzeczpospolitej zatwierdził propozycję i wstępny projekt inż. Wendy. Wiosną 1921 roku rozpoczęto w Gdyni budowę portu, chociaż władze w dalszym ciągu zwlekały z przygotowaniem specjalnej uchwały. Dopiero 23 września 1922 roku Sejm uchwalił ustawę o budowie portu w Gdyni[20]. Prace przy budowie posuwały się naprzód i w kwietniu 1923 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie oraz otwarcie portu w Gdyni. W sierpniu tego samego roku do prowizorycznego jeszcze nabrzeża przybił statek Kentucky bandery francuskiej [21].
Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 30 grudnia 1925 roku przyłączono do Gdyni gminę Oksywie, która do tej pory należała do powiatu puckiego. Dzięki temu wydarzeniu wszystkie tereny portowe stanowiły terytorium administracyjne. 10 lutego 1926 roku Gdynia otrzymała prawa miejskie i awansowała do rangi miasta. Miasto należało do województwa pomorskiego i od 20 października 1926 roku było siedzibą powiatu morskiego, obejmującego tereny byłego powiatu wejherowskiego i puckiego[22].
Budowa portu spowodowała szybki napływ ludności do miasta. Ówczesna prasa bardzo często przejaskrawiała opisy budowy portu i miasta, rozpalając ludzką wyobraźnię i pobudzając nadzieję na znalezienie pracy w Gdyni. Niektóre pisma pomorskie nawoływały pewne grupy fachowców do osiedlenia się w mieście. Bezrobotni z całego kraju, z nadzieją znalezienia zatrudnienia, przyjeżdżali do Gdyni i tutaj się osiedlali. Byli to przeważnie ludzie młodzi, a młody wiek sprzyja zakładaniu rodzin. Na przestrzeni lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku przyrost naturalny w Gdyni był większy niż innych miastach w Polsce. W ciągu 17 lat (od 1921 roku do 1938 roku) liczba ludności wzrosła od 1,3 tysiąca osób do 122 tysięcy[23].
W tym czasie Gdynia była najszybciej rozwijającym się miastem II Rzeczypospolitej. Do roku 1925 rozwijała się bez konkretnego planu, w oparciu o fragmentaryczne plany parcelacji. Pierwszy plan urbanistyczny został opracowany w roku 1926, ale ze względu na potrzeby ciągle rozwijającego się portu sporządzono nowy plan w 1931 roku. Zakładał on, że miasto docelowo będzie liczyło 150 tysięcy mieszkańców, a główna oś będzie przebiegać wzdłuż ulicy 10 lutego[24].
Napływ ludności do Gdyni oraz duży przyrost naturalny spowodowały wzrost liczby dzieci w wieku szkolnym. Gdynia jako wioska rybacka posiadała od 1836 roku własną szkołę powszechną, do której w 1925 roku uczęszczało około 170 dzieci[25]. Szkoła ta jednak nie była w stanie zaspokoić istniejących potrzeb powstającego miasta. Koniecznością stała się budowa nowych szkół powszechnych i tworzenia od podstaw szkolnictwa średniego oraz wyższego. W okresie międzywojennym wybudowano w Gdyni 13 nowych szkół powszechnych publicznych, ponadto powstały także szkoły powszechne prywatne. W 1938 roku Gdynia posiadała 20 szkół powszechnych (publicznych i prywatnych)[26]. Dojazd młodzieży do szkół średnich w Gdańsku i w Wejherowie był kosztowny i uciążliwy, dlatego pomyślano, aby wybudować szkoły średnie w Gdyni. W 1927 roku powstała pierwsza szkoła średnia -
Na szybki wzrost liczby mieszkańców miał także wpływ rozwój terytorialny miasta. Stopniowe włączanie w granice administracyjne Gdyni terenów leżących w jej pobliżu powiększało obszar miasta, a jednocześnie liczbę jego mieszkańców. 11 stycznia 1929 roku został utworzony samodzielny powiat Gdynia (powiat grodzki)[28]. W latach 1929 -
Powiększenie obszaru miasta, szybki jego rozwój i stały przypływ ludności spowodował konieczność utworzenia nowych parafii, w związku z tym potrzebę wybudowania nowych kościołów. Do 1926 roku, przez blisko siedem wieków, Gdynia należała do parafii św. Michała Archanioła w Oksywiu, w dekanacie puckim[30]. W roku 1923 z inicjatywy sołtysa Jana Radtke wybudowano kościół, który był konsekrowany w 1924 roku, a w dwa lata później, 26 czerwca 1926 roku, utworzono przy nim parafię Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Nowa Parafia została włączona do dekanatu wejherowskiego[31]. Parafia Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski została sfinansowana ze składek społecznych. Z czasem i ona nie była w stanie sprostać potrzebom duszpasterskim i zatroszczyć się o życie religijne mieszkańców, ciągle rozwijającego się miasta[32]. Zrodziła się myśl zbudowania Bazyliki Morskiej, wielkiego, monumentalnego kościoła, który pomieściłby w swoich murach większe rzesze wiernych i który byłby ozdobą Gdyni, najmłodszego z wielkich miast II Rzeczypospolitej.
W styczniu 1931 roku biskup Stanisław Wojciech Okoniewski, ordynariusz chełmiński wydał dekret w sprawie utworzenia nowych parafii w obrębie miasta i portu Gdyni. Erygował cztery nowe parafie: parafię portową Najświętszej Maryi Panny Gwiazdy Morza, parafię Świętej Rodziny w dzielnicy Grabówek, parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa i parafię Bazyliki Morskiej[33]. Z wielkim zapałem przystąpiono do realizacji planów i budowy kościołów. W 1932 roku powstało Towarzystwo Budowy Bazyliki Morskiej. Zajmowało się ono zbiórką funduszy na budowę i organizowaniem konkursów na projekty architektoniczne. Różne były koncepcje usytuowania Bazyliki. Początkowo przewidywano, że stanie ona na szczycie Kamiennej Góry, aby była widoczna z wielkiej odległości od strony morza. W 1934 roku odbyło się nawet uroczyste położenie kamienia węgielnego z udziałem prezydenta Polski. Jednakże wstępne prace wykazały, że podłoże Kamiennej Góry nie zapewni tej monumentalnej budowli stabilnej podstawy. Zrezygnowano więc z tego pomysłu i ostatecznie powstał plan budowy Bazyliki u podnóża Kamiennej Góry od strony morza[34]. Do realizacji tego projektu jednak nie doszło, ponieważ wybuchła wojna i Niemcy okupowali miasto. Po wojnie trudności gospodarcze i ogromne zniszczenia nie pozwoliły na budowę tak wielkiego kościoła. Pomysł wybudowania Bazyliki Morskiej upadł. Pamiątką po niezrealizowanym zamierzeniu był krzyż, umieszczony na szczycie Kamiennej Góry[35]. W latach 60-
Rok 1933 przyniósł dalsze zmiany dla Kościoła. Powstały trzy kolejne parafie: parafia Podwyższenia Krzyża Świętego na Witominie, parafia Chrystusa Króla w dzielnicy Mały Kack i św. Józefa w dzielnicy Orłowo Morskie -
Lata II wojny światowej zahamowały rozwój Gdyni i związany z tym rozwój parafii. W tym czasie Kościół katolicki w Polsce, a szczególnie w diecezji chełmińskiej, do której należała Gdynia, poniósł ogromne straty. Wielu księży wymordowano w obozach zagłady, niektóre kościoły uległy zniszczeniu, a znaczną część ludności wysiedlono sprowadzając na ich miejsce osadników niemieckich[38].
Po wyzwoleniu przystąpiono do usunięcia zniszczeń, odbudowywania kościołów i budowania nowych. Mimo przeszkód ze strony władz państwowych, ale w trosce o duchowe dobro mieszańców powstawały dalsze parafie. Były to: w 1945 roku parafia Matki Boskiej Bolesnej w Orłowie na miejsce zburzonego kościoła św. Józefa, w 1948 roku parafia św. Antoniego z Padwy i parafia św. Stanisława Kostki oraz w 1957 roku parafia św. Józefa w dzielnicy Leszczynki[39].
Powstała także potrzeba utworzenia nowego dekanatu, ponieważ jedyny, jaki był w Gdyni tak bardzo się powiększył, że administracja jego stała się utrudnioną. W roku 1959 ks. biskup K. J. Kowalski, ordynariusz chełmiński, erygował drugi dekanat. W roku 1985 dekanat I liczył trzynaście parafii a dekanat II dziewięć[40].
Na przestrzeni wieków różnie kształtowała się przynależność kościelna Gdyni. Do 1918 roku Gdynia należała do diecezji włocławskiej, w latach 1818-
W latach 1985-
Dnia 25 marca 1992 roku, w Uroczystość Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, papież Jan Paweł II, w pasterskiej trosce o dobro Kościoła, dokonał reorganizacji diecezji i prowincji kościelnych w Polsce. To wydarzenie okazało się bardzo ważne dla gdyńskiego Kościoła. Mocą bulli Totus tuus Poloniae populus Jana Pawła II Gdynia weszła w skład archidiecezji gdańskiej, którą duszpasterską opieką otoczył ks. arcybiskup Tadeusz Gocłowski, metropolita gdański[43]. W tym samym czasie w miejsce dotychczasowych dwóch dekanatów erygowano cztery. Są to: dekanat Gdynia -
Warto podkreślić, że bardzo ważną datą w dziejach Gdyni był 11 czerwca 1987 roku, gdy na Skwerze Kościuszki Ojciec Święty Jan Paweł II spotkał się z mieszkańcami miasta i terenu, błogosławił im w radościach i smutkach dnia codziennego oraz w ich pracy i odpoczynku[45].
Rozdział drugi
Organizacja parafii Świętej Rodziny w Gdyni
1.2. Czas i okoliczności powstania
P
o I wojnie światowej Gdynia, mała wieś kaszubska, stała się miejscem marzeń dla wielu ludzi. Decyzja wybudowania w Gdyni portu morskiego była bardzo śmiałym, a zarazem ambitnym przedsięwzięciem. Jak podano w rozdziale pierwszym, w krótkim czasie z całej Polski przybyło do Gdyni wielu ludzi chętnych do pracy. W 1926 roku Gdynia liczyła -
Żywiołowy napływ ludności, szczególnie po roku 1927, zaczął wyprzedzać rozwój miasta i portu. Nie było ono w stanie zaspokoić potrzeb ludności w zakresie warunków lokalowych. Budownictwo nie nadążało za potrzebami, a mieszkania w willach i kamienicach w śródmieściu były niedostępne dla większości napływających ludzi. Zaczęto odczuwać deficyt tanich mieszkań. Najliczniejszą warstwą społeczną nowo powstałego miasta byli robotnicy i rzemieślnicy z niskim uposażeniem, a nawet często bezrobotni. Szukali oni schronienia w miejscach znacznie oddalonych od centrum, ponieważ tam właśnie znajdowali tanie mieszkania. Osiedlali się przeważnie wzdłuż arterii komunikacyjnej biegnącej z Sopotu do Wejherowa. Powstawały w ten sposób osady, które w szybkim tempie zaczęły się rozwijać, tworząc nowe dzielnice Gdyni. Największymi skupiskami ludności robotniczej były dzielnice: Grabówek, Mały Kack, Chylonia i Obłuże. Tam cena parceli budowlanych i mieszkań była stosunkowa niska, a komunikacja ze Śródmieściem ułatwiona[47].
W roku 1927 na Grabówku powstała kolonia robotnicza[48]. Zaczęto budować pierwsze bloki mieszkalne z małymi, tanimi lokalami. Jednocześnie rozwijało się tzw. dzikie budownictwo, gdzie naprędce zbijano z najprzeróżniejszych materiałów odpadowych budy mieszkalne. Kolonia robotnicza Grabówka rozwijała się w szybkim tempie; nastąpił duży wzrost liczby mieszkańców, co spowodowało zwiększenie liczby wiernych. Ci ludzie nie tylko pracowali, myśląc o zaspokojeniu potrzeb materialnych, ale także pragnęli zadbać o swoje potrzeby duchowe. Potrzebowali świątyń, gdzie mogliby pomodlić się i czerpać nowe siły do pracy.
Jesienią 1930 roku Gdynia liczyła przeszło 30 tysięcy katolików, którzy należeli do trzech parafii w obrębie miasta. Były to: parafia oksywska, parafia chylońska i parafia Gdynia -
Dnia 1 stycznia 1931 roku biskup chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski, zatroskany problemami duszpasterskimi miasta Gdyni, erygował cztery nowe, samodzielne parafie w obrębie miasta i portu Gdynia. Ks. biskup wystawił dwa dekrety. Pierwszy dokument wytyczył granice nowych parafii, między innymi granice parafii Świętej Rodziny na Grabówku[51] (patrz załącznik 1). W drugim dekrecie wyznaczył proboszcza tej nowej parafii -
2.2. Terytorium
D
okładne granice parafii Świętej Rodziny zostały określone na mocy dekretu z dnia 1 stycznia 1931 roku o utworzeniu czterech, nowych parafii w obrębie miasta i portu Gdynia. Granicę między Grabówką a Chylonią tworzy rów, który prowadzi od tzw. Goryńca (rów graniczny między terenami Obłuża i Chylonii) aż do szosy Gdańskiej, tak że Elektrownia Gródek pozostanie po stronie Grabówki. Stąd biegnie środkiem szosy Gdańskiej aż do drogi, która wiedzie do wybudowania p. Helenda na Bernordzie, potem środkiem tej drogi, względnie ulicy, która tu w miejsce tej drogi powstanie, aż do lasów państwowych, tak że gospodarstwo p. Helenda tymczasowo pozostaje przy parafii Chylonia. Granice od portu stanowią tory kolei Gdynia -
Obszar nowej parafii został wydzielony z części parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni i z części parafii Św. Mikołaja w Gdyni -
Parafia Świętej Rodziny graniczyła z parafią Najświętszego Serca Pana Jezusa, erygowaną również 1 stycznia 1931 roku. Według dekretu ks. biskupa Stanisława Wojciecha Okoniewskiego granica między tymi jednostkami kościelnymi biegła od lasów państwowych środkiem ulicy Leśnej do Szosy Gdańskiej[55]. Natomiast granica z parafią Świętego Mikołaja w Gdyni -
W roku 1954 mieszkańcy numerów parzystych ulicy Wolności i ulicy Kołobrzeskiej zwrócili się z prośbą do ks. biskupa chełmińskiego Kazimierza Józefa Kowalskiego o przyłączenie ich do parafii św. Stanisława Kostki[57]. Ulica Wolności na skutek podziału Gdyni na parafie parokrotnie zmieniała swą przynależność. W 1949 roku przeprowadzono granicę środkiem ulicy Wolności wyłączając numery parzyste z parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i włączając je do parafii Świętej Rodziny. Taki stan nie był korzystny dla mieszkańców tej ulicy, ponieważ od kościoła Świętej Rodziny dzielił ich dość wysoki grzbiet wzgórza. Dojście do tej świątyni pozornie bliskiej, w rzeczywistości jednak zajmowało przeszło pół godziny. Tymczasem odległość do kościoła Ojców Jezuitów można było pokonać w ciągu 10 -
Ks. biskup Kazimierz Józef Kowalski uwzględniając prośbę mieszkańców posesji przy ulicy Wolności i ulicy Kołobrzeskiej oraz po wysłuchaniu zdania Kapituły Katedralnej Chełmińskiej wydał 22 października 1956 roku dekret w sprawie wyłączenia tych mieszkańców z obrębu parafii Świętej Rodziny a przyłączenia ich do parafii św. Stanisława Kostki w Gdyni. Dekret wszedł w życie z dniem 1 listopada 1956 roku i następujące posesje wyłączono z parafii Świętej Rodziny: Z ulicy Wolności nr 14, 16, 20a, 22, 22a, 22b, 24 24a, 24b, 26, 26a, 26b, 28, 30, 32, 34, 38, 40, 42, 44, 46, 50, 54, 56, 58, 60, 62 oraz z ulicy Kołobrzeskiej nr 3, 5, 7, 9, 13[59].
W roku 1957, z chwila utworzenia nowej samodzielnej parafii św. Józefa, oddzielono od parafii Świętej Rodziny niektóre ulice i włączono je do nowej placówki kościelnej. Według dekretu z 17 maja 1957 roku granica przebiegała następująco: Na południe: dotychczasową granicą między Chylonią a Witominem oraz Grabówkiem a Witominem. Na wschodzie: dolną skarpą ulicy Sambora przecinając Komandorska do ulicy Kniewskiego poprzez tory kolejowe Gdynia -
W latach sześćdziesiątych mieszkańcy niektórych ulic parafii Świętej Rodziny wystąpili z petycją o przyłączenie ich do parafii św. Józefa. Prośbę swą motywowali nieproporcjonalną odległością między swoim kościołem parafialnym, a kościołem św. Józefa. Odległość do kościoła Świętej Rodziny wynosiła 1,5 -
12 lipca 1965 roku, po dokonaniu wizji lokalnej przez delegata Kurii Biskupiej ks. kanonika St. Trzcińskiego, administratorów parafii Świętej Rodziny ks. Edwarda Jankowskiego i parafii św. Józefa ks. kanonika Józefa Rottę, zaproponowano nową granicę między obu parafiami[62]. Ks. biskup Kazimierz Józef Kowalski dekretem z dnia 30 września 1965 roku zatwierdził skorygowanie granic. Dekret wszedł w życie z dniem 15 października 1965 roku. Na mocy tego dekretu z obrębu parafii Świętej Rodziny wyłączone zostały: blok mieszkalny przy ulicy Okrzei 11 -
Do parafii Świętej Rodziny należały odtąd następujące ulice: Admiralska, Beniowskiego, Czerwonych Kosynierów, numery nieparzyste 13 -
W latach dziewięćdziesiątych nastąpiły zmiany nazw niektórych ulic w większości powracając do nazw sprzed roku 1939. Ostatecznie według aktualnych nazw ulic do parafii Świętej Rodziny w Gdyni -
2.3. Ludność
W
1931 roku, czyli w roku erygowania parafii Świętej Rodziny, Gdynia liczyła 33,5 tysięcy mieszkańców. Byli to przeważnie ludzie młodzi o różnej mentalności, kulturze i wykształceniu. W tym czasie 66% mieszkańców Gdyni nie przekroczyło trzydziestego roku życia. Większość umiała pisać i czytać. Gdynię przeważnie zamieszkiwali Polacy. Niemców było zaledwie 300 osób a innych narodowości 270 osób. Struktura wyznaniowa w Gdyni w roku 1931 przedstawiała się następująco: 98%, katolicy, 1,5% ewangelicy i 1,5% inne wyznania[66].
Wraz z napływem ludności szczególnie szybko postępowała rozbudowa miasta. W latach 1928 -
27 stycznia 1931 roku, po odbyciu przez ks. W. Surmana pierwszej kolędy w nowo utworzonej parafii, duszpasterz pisał: stwierdziłem, że dzielnicę zamieszkują prawie wyłącznie pracownicy utrzymujący się tylko z pracy rąk -
Po tej lustracji stan osobowy parafii wynosił 1937 wiernych, najczęściej słabo uposażonych lub nawet bezrobotnych. Ks. Surman widząc niedostatek i biedę parafian wystąpił do ks. biskupa chełmińskiego z prośbą o zabranie wikariusza, którego nie był w stanie utrzymać[70].
W latach trzydziestych, wraz z pogłębiającym się kryzysem ekonomicznym, zwiększyła się znacznie migracja zarobkowa na terenie całego kraju. Gdynia w dalszym ciągu była ośrodkiem przyciągającym całe rzesze osób poszukujących zatrudnienia. Znaczna część przybywających do Gdyni nie posiadała dostatecznych środków finansowych, aby we własnym zakresie zdobyć dla siebie mieszkanie[71]. Tak więc dzikie zabudowy, szczególnie na Grabówku, rozwijały się coraz bardziej i w związku z tym przybywało coraz więcej wiernych w parafii Świętej Rodziny. W 1934 roku parafię na Grabówku zamieszkiwało 3893 wiernych, a w trzy lata później, w 1937 roku już 5370[72].
Dalszy wzrost liczby ludności na Grabówku nastąpił po 1937 roku, gdy zaczęto budować nowe zespoły bloków mieszkalnych. Pierwszy z nich, zbudowany w latach 1934 -
W wyniku II wojny światowej nastąpiły znaczne zmiany w stanie ludności. Już od 12 września, z chwilą wkroczenia Niemców na obrzeża Gdyni, zaczęły się aresztowania, wysyłanie do Stutthofu, a od października ewakuacja ludności z kolejnych dzielnic Gdyni. Niektórzy mieszkańcy, aby uniknąć przymusowej ewakuacji, na wieść o jej planowaniu, sami opuszczali swoje dzielnice. Zasiedlanie Gdyni obywatelami III Rzeszy zmieniło w pewnym stopniu charakter duszpasterstwa. Praca kapłanów była trudna, ponieważ znaczną część ich wiernych stanowili Niemcy, co skłaniało do większej ostrożności. Ogólny bilans strat ludności, jakie poniosło społeczeństwo powiatu gdyńskiego, w tym dzielnica Grabówek, jest trudny do ustalenia z powodu nieścisłości i braku wielu źródeł[75]
W roku 1945 zaczęto odbudowywać miasto zniszczone wskutek działań wojennych. Do wyzwolonej Gdyni niejednokrotnie powracali wysiedlani mieszkańcy, a także poszukujący zatrudnienia. W 1946 roku parafię Świętej Rodziny zamieszkiwało już 6500 wiernych[76].
Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych nastąpił dostrzegalny wzrost liczby mieszkańców, a w roku 1951 przekroczył 7 tysięcy[77].
W roku 1957, po skorygowaniu granic parafii Świętej Rodziny z parafią św. Staniaława Kostki i po określeniu granic między parafią Świętej Rodziny a wydzieloną z jej części parafią św. Józefa, liczba wiernych spadła z 7456 na 5231[78]. Ten stan osobowy utrzymywał się przez kolejnych dziewięć lat. Ponadto w tym czasie parafię zamieszkiwało 18 -
W roku 1965, z chwilą skorygowania granicy z parafią św. Józefa, ubyło z parafii Świętej Rodziny 1050 osób. W międzyczasie na terenie parafii Gdynia -
W roku 1971 liczba katolików wynosiła 6109 osób, w tym 1062 rodziny katolickie. Parafię zamieszkiwały także osoby innych wyznań chrześcijańskich i niechrześcijańskich w liczbie 240 osób, natomiast bezwyznaniowych było 320 osób[81].
W następnych pięciu latach liczba wiernych parafii Świętej Rodziny zaczęła spadać i w 1976 roku wynosiła 5884. Od dziesięciu lat Gdynia rozbudowała się, szczególnie w takich dzielnicach jak: Witomino, Leszczynki, Chylonia, Wzgórze Nowotki (obecnie Wzgórze Świętego Maksymiliana), gdzie powstały nowe osiedla. W parafii Świętej Rodziny od ośmiu lat nie wybudowano żadnego domu ani bloku mieszkalnego. Młode małżeństwa, w poszukiwaniu nowych mieszkań, zaczęły opuszczać rodzinną parafię. Pozostała na Grabówku ludność w wieku średnim, z przewagą ludzi starzejących się. W niektórych mieszkaniach pozostawali jedynie rodzice w wieku emerytalnym[82]
Około 2/3 parafian było mniej lub bardziej związanych z życiem Kościoła. Wiele było rodzin, które charakteryzowały się dużym przywiązaniem do Kościoła. Brały one liczny udział w nabożeństwie i służyły sobie nawzajem pomocą. Była jednak grupa parafian, którą charakteryzowała bierność, słabe poczucie odpowiedzialności za Kościół oraz luźne przywiązanie do Kościoła. Proces ateizacji odciągał od Kościoła jednostki słabe duchowo. Innym wielkim problemem parafii i jej duszpasterzy było nadużywanie przez niektórych wiernych alkoholu. Od początku w tej parafii, zamieszkiwanej w większości przez robotników, była spora grupa ludzi nadużywająca alkohol[83].
Obecnie w obrębie parafii Świętej Rodziny liczba mieszkańców wynosi około 8 tysięcy. Stałych parafian jest 6440, pozostali to studenci Wyższej Szkoły Morskiej i żołnierze dwóch jednostek wojskowych. W parafii jest także 2 greko -
Tabela 1. Liczba katolików w parafii Świętej Rodziny w latach 1931-
Rok
Liczba katolików
Rok
Liczba katolików
1931
1937
1952
7384
1932
2700
1955
7454
1933
2820
1957
5231
1934
3893
1959
5642
1935
3998
1963
5682
1936
4473
1965
5600
1937
5370
1970
6109
1938
5920
1975
5828
1939
6000
1982
5868
1946
6500
1987
5632
1949
6300
1994
6440
Tabela 1 ilustruje liczbę katolików w parafii Świętej Rodziny w latach 1931 -
W parafii są reprezentowane różne zawody, ale szczególnie robotników portowych, kolejarzy, stoczniowców, pracowników umysłowych i grupa inteligencji. Także i w tej parafii, podobnie jak w innych parafiach gdyńskich, można dostrzec wzmożone tendencje do posiadania wartości materialnych. Coraz częściej widać w rodzinach różnego typu zagrożenia z tym związane, co powoduje, że nie spełniają one należycie swego powołania do przekazywania życia i miłości. Laicyzacja życia zatacza coraz szersze kręgi, a to powoduje obojętność religijną. Poważnym problemem jest w dalszym ciągu alkoholizm. W parafii jest 92 nałogowych alkoholików. Generalnie jednak w parafii jest wiele rodzin, które kształtują swe życie w duchu chrześcijańskim. Parafianie w przeważającej większości są ludźmi otwartymi na wartości wiary, doceniając potrzebę modlitwy i udziału w życiu Kościoła. Wierni przez ostatnie lata włączali się ofiarnie w prace remontowo -
Parafia zajmuje określone w swych granicach terytorium i ilość parafian w najbliższych latach raczej nie będzie się zmieniać.
Rozdział trzeci
Miejsce kultu -
3.1. Budowa kościoła
W
momencie erygowania parafii Świętej Rodziny w Gdyni -
W tym czasie w Gdyni przebywał minister przemysłu i handlu A. Prystor, u którego ks. Surman uzyskał zezwolenie na korzystanie z auli i kaplicy Państwowej Szkoły Morskiej dla celów duszpasterskich[87].
6 stycznia 1931 roku z inicjatywy proboszcza parafii Grabówek odbyło się ogólne zebranie obywatelskie w gmachu Instytutu Handlu Morskiego i Techniki Portowej w sprawie organizacji nowo utworzonej parafii[88]. 19 stycznia 1931 roku ks. Surman poinformował parafian o czynnym biurze parafialnym w domu Anny Kobieli na pierwszym piętrze przy Szosie Gdańskiej (obecnie ulicy Morskiej) i o tym, że nabożeństwa będą odprawiane w kaplicy Szkoły Morskiej dopiero w lutym. Ponieważ dotychczas w tej kaplicy nie odprawiano żadnych nabożeństw, ks. Surman musiał zatroszczyć się o zakup, względnie wypożyczenie, wszelkich przedmiotów niezbędnych do odprawiana nabożeństw. 22 lutego odprawiono pierwszą Mszę Świętą[89].
Pierwszym darem na budowę nowego kościoła było 15 tysięcy sztuk palonej cegły od Pierwszego Polskiego Towarzystwa Kąpieli Morskich. Ten dar był wielką radością zarówno dla ks. proboszcza, jak i parafian. Kolejnym cennym darem na początku lutego 1931 roku była parcela budowlana o powierzchni 1250 m2 od Anny Konkel. Działka ta znajdowała się między ulicami: Szosą Gdańską (ulicą Morską), ulicą Kołłątaja i nową ulicą Biskupa St. W. Okoniewskiego. Teren darowany parafii idealnie nadawał się pod budowę projektowanego kościoła wraz z plebanią[90].
Ks. Surman po pierwszych odwiedzinach duszpasterskich i po lustracji terenu swojej parafii doszedł do wniosku, że nie może budować masywnego dużego kościoła, co było pierwotnym jego założeniem, ale jego starania muszą być skierowane na to, aby wybudować prowizoryczny kościółek wraz z plebanią. W tym czasie parafię zamieszkiwali ludzie biedni, utrzymujący się z pracy swoich rąk, robotnicy, a nawet wiele rodzin bezrobotnych[91].
27 lutego ks. proboszcz zwołał do auli Państwowej Szkoły Morskiej zebranie organizacyjne. Na zebraniu wybrano zarząd Komitetu Budowy Kościoła Świętej Rodziny w składzie: przewodniczący zarządu -
W tym czasie ks. Surman wysłał do Kurii Biskupiej w Pelplinie projekt kościoła wykonany przez inż. J. Romualda Müllera. Rozpoczęcie budowy poprzedzono odezwami i rozprowadzeniem cegiełek o różnych nominałach, które wykonano w drukarni wojskowej w Toruniu, czym zajmował się brat proboszcza -
Wielu ofiarnych ludzi wsparło wysiłek ks. proboszcza. Rodzina Jana i Czesławy Grubbów z synem ofiarowała żwir i piasek oraz 1000zł, rodzina Augustyna i Anny Grubbów -
30 marca 1931 roku komisja konserwatorsko -
Fot.1. Fragment budowy kościoła na Grabówku
Przy budowie kościoła wdrażano nowoczesne technologie budownictwa. Rezonował bardzo silnie nowoczesny trend techniki żelbetonowej. Oto opis architektoniczny: Kościół Świętej Rodziny wzniesiony został na rzucie prostokąta. Płaszczyzny ścian stanowią połacie z cegły licowej, starannie wyfugowanej i płaszczyzny otynkowane. Bryłę kościoła z bezpośrednim połączeniem z plebanią pokrywa dwuspadowy dach o bardzo łagodnych spadach. Wieża jest wtopiona w bryłę kościoła i wznosi się na rzucie prostokąta. Na skutek spadu terenu w kierunku ulicy Morskiej, kościół na Grabówku ma bardzo wysoką linię cokołu. Wnętrze rozpina się na czterech przęsłach żelbetonowych i jest jednym z najmniejszych wnętrz kościelnych w Gdyni. Wnętrze stanowi jedną halę, otwartą po wzdłużnych stronach trzema prostokątnymi otworami okiennymi. Prezbiterium i chór muzyczny zamknięte są ścianą prostą[96] (Fot.2.).
Pod względem stylowym budowla ta miała stanowić kwintesencję purystycznej odmiany funkcjonalizmu[97].
Fot.2. Plan kościoła wraz z plebanią wg oryginalnego projektu J. Müllera z 1931 roku.
17 maja 1931 roku o godz. 1100 odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego. Mszę św. plenerową celebrował ks. dziekan Edmund Roszczynialski z Wejherowa i to on w asyście licznego duchowieństwa poświęcił kamień węgielny (Fot.3.). Kazanie okolicznościowe wygłosił ks. Wojciech Surman. W uroczystości uczestniczyli proboszczowie sąsiednich parafii, Komisarz Rządu, liczni przedstawiciele miejscowych władz, instytucji, a także tłumnie zgromadzeni parafianie (Fot.4.). W czasie uroczystości wmurowano akt erekcyjny, który sporządził architekt Adolf Berezowski (Fot.5.). Cała uroczystość zakończyła się odśpiewaniem pieśni Boże coś Polskę. Po Mszy św. wystawiono Księgę Pamiątkową, w której zapisywali się ofiarodawcy. Ogółem zebrano tego dnia 2349 zł oraz dary w postaci materiałów budowlanych[98].
Fot.3. Poświęcenie kamienia węgielnego 17 maja 1931 roku
23 czerwca 1931 roku dokończono elewację frontową, a 27 czerwca mur od strony wschodniej do dachu. Równocześnie pracowali murarze tynkując kościół, stolarze wykonując okna i drzwi, elektromonterzy zakładając instalację elektryczną. Członkowie Stowarzyszenia Rezerwistów i Byłych Wojskowych Koło Gdynia ze swym prezesem porucznikiem Majewskim, przybyli na plac budowy i zabrali się do planowania terenu przed świątynią oraz do budowania dostępu do wrót kościelnych. Artysta malarz -
Fot.4. (u góry) Licznie zgromadzeni parafianie podczas uroczystości poświecenia kamienia węgielnego
Fot.5. (u dołu) Wmurowanie aktu erekcyjnego podczas uroczystości poświęcenia kamienia węgielnego.
Nadzorując budowę kościoła ks. Surman jednocześnie starał się o otwarcie ochronki dla dzieci z rodzin słabo uposażonych na terenie swojej parafii. Jeszcze w lutym 1931 roku wystąpił do władz miejskich w tej sprawie. Rada Miejska, z ówczesnym prezesem Bolesławem Nowackim na czele, przyznała pomoc na utworzenie ochronki, tak bardzo potrzebnej w dzielnicy robotniczej na Grabówku. Komisarz Biały przeznaczył w budującej się magistrackiej kolonii robotniczej odpowiedni lokal, w którym ks. Surman swoją własną pracą i zapobiegliwością urządził ochronkę, według wszelkich higienicznych i pedagogicznych wymogów. W tym przedszkolu znalazło wzorową opiekę i wychowanie, pod okiem jednej z sióstr Miłosierdzia Zakładu Św. Wincentego w Gdyni i przy pomocy jednej świeckiej osoby, 160 dzieci na dwie zmiany[100] (Fot.6.).
Fot.6. Ks. proboszcz W. Surman wśród dzieci z ochronki na Grabówku.
24 września 1931 roku ks. biskub chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski zawiadomił ks. Surmana, że przybędzie na Grabówek 11 pażdziernika o godz.1000, aby poświęcić nową placówkę. W związku z tą informacją przyspieszono prace wykończeniowe w kościele, a ostatnią noc przepracowano całą, zakładając żyrandole, ustawiając i ubierając ołtarz, montując balustradę wokoło ołtarza, ustawiając ławki, konfesjonał urządzając plebanię, dekorując kościół oraz przygotowując bramy tryumfalne. Prace te wykonywano pod nadzorem parafianina pana Bacha. W tym miejscu należy wskazać na ogromne zaangażowanie ze strony parafian. Wspierali budowę kościoła i plebanii nie tylko finansowo, ale czynnie włączając się do pracy. Traktowali to jako swój obowiązek wobec parafii.
Fot.7. Uroczystość poświęcenia nowo wybudowanego kościoła Świętej Rodziny w Gdyni -
Uroczystości poświęcenia rozpoczęły się zgodnie z programem 11 października o godz. 1000 (Fot.7; załącznik 7). Aktu poświęcenia dokonał osobiście ordynariusz Diecezji Chełmińskiej ks. biskup Stanisław Wojciech Okoniewski w towarzystwie wikariusza generalnego, ks. prałata Z. Rogali. Po uroczystej Mszy św. ks. biskup poświęcił także plebanię i ochronkę dla dzieci z rodzin robotniczych Grabówka[101] (Patrz załącznik 8 i 9). Plebania była jednopiętrowa, wybudowana jednocześnie z kościołem, z którym tworzyła jeden obiekt.
Po uroczystości poświęcenia ks. proboszcz zamieszkał w plebanii, gdzie urządził kancelarię parafialną i skromne mieszkanie dla siebie oraz zaczął odprawiać msze św. i nabożeństwa w nowo wybudowanym kościele (Fot.8.).
Fot.8. Widok ogólny kościoła Świętej Rodziny wraz z plebania.
Prace wykończeniowe stolarskie, malarskie i porządkowe trwały jeszcze wiele miesięcy, ale parafianie wraz z ks. proboszczem cieszyli się, ponieważ mieli swoją własną świątynię.
3.2. Powojenna rozbudowa i obecny wygląd kościoła.
P
o przedwczesnej śmierci ks. proboszcza Surmana następni proboszczowie parafii Świętej Rodziny kontynuowali prace wykończeniowe i wyposażeniowe w kościele. Niestety wybuch II wojny światowej spowodował przerwanie wszystkich inwestycji.
Podczas działań wojennych i po przejściu frontu w 1945 roku, ustawiony nieco na uboczu kościół nie uległ zniszczeniu[102]. Mimo to świątynia wymagała odnowienia i renowacji. Ks. Edward Jankowski, kolejny proboszcz parafii Świętej Rodziny, zaczął gromadzić fundusze potrzebne na wykonanie podstawowych prac remontowych. Czerpał je z kolekt niedzielnych, dobrowolnych datków i ofiar z kolęd.
Pod koniec lat czterdziestych otynkowano i odnowiono świątynię, wyremontowano dach na kościele i plebanii, wmurowano trzy kamienne kropielnice oraz zakupiono nowy dywan i białą kapę. Ponadto odnowiono instalację elektryczną[103].
Kościół zbudowany na planie prostokąta (patrz Fot.5.) miał jedną nawę, w której ustawiono ławki w dwóch rzędach. Ławek stałych było 23, a bocznych dostawnych 6. W prezbiterium był ołtarz główny, w którym znajdował się obraz olejny z 1931 roku wykonany przez artystę malarza z Poznania -
Dotychczasowy chór został wzmocniony i umieszczono tam nowe, pneumatyczne organy firmy Schwarz z Kartuz o dwóch manuałach i dwudziestu głosach[106]. Zakup organów był wielkim wysiłkiem dla parafii składającej się przeważnie z robotników, pracowników kolejowych i pocztowych. Tak więc uroczystość poświęcenia organów była ważnym wydarzeniem dla parafii i odbyła się 8 stycznia 1950 roku[107].
W 1952 roku grono parafian przygotowało budowę nowego wejścia do kościoła. Inż. Henryk Lisewski zaprojektował kamienne ogrodzenie dziedzińca przykościelnego wraz ze schodami do kościoła i dekoracyjnym oświetleniem w kształcie inicjałów SR. Po otrzymaniu zezwolenia władz miejskich przystąpiono do zbierania materiału. Kamień potrzebny na fundamenty i ogrodzenie przywożono aż spod Kościerzyny. Wykopy pod schody i boczne ściany ogrodzenia parafianie wykonywali pod nadzorem wspomnianego wyżej inż. Henryka Lisewskiego[108]. Poza tym zrobiono trawniki, ogródki skalne, posadzono zielone alpinarium i wiele drzew. Od ulicy Pstrowskiego (obecnie Biskupa Okoniewskiego) posadzono topole, od ulicy Czerwonych Kosynierów (obecnie Morskiej) lipy i od strony zachodniej, na granicy terenu przykościelnego z posesją mieszkalną, brzozy. Placyk górny położony bezpośrednio przy schodach samego kościoła został wylany betonem. Uporządkowano także teren przed plebanią, tworząc ogródek otoczony drucianym płotem pomalowanym na zielono[109].
Nagrzewanie kościoła odbywało się systemem nawiewnym na olej napędowy. Aparatura grzewcza została umieszczona w wieży, a zbiornik z olejem na zewnątrz kościoła[110]. W okresie letnim 1955 roku założono wentylację pod sufitem z prawej strony kościoła, a także instalację nagłośnieniową, doprowadzoną również na zewnątrz do górnego pilastru ogrodzenia kamiennego, na którym można było zawiesić głośnik[111].
W października 1947 roku Rada Parafialna zakupiła drewniany barak mieszczący się na prywatnym gruncie Władysława Dullka, przy ulicy Beniowskiego 15 i przeznaczyła go na salkę parafialną. Salka ta służyła przede wszystkim chórowi kościelnemu, caritasowi, ministrantom na spotkania i dzieciom do nauki religii. Uroczyste poświęcenie salki odbyło się 11 stycznia 1949 roku[112].
W latach siedemdziesiątych, za zgodą Kurii Biskupiej w Pelplinie, rozebrano salkę parafialną. Na tym terenie Wyższa Szkoła Morska wybudowała Dom Studencki i w zamian za to władze wojewódzkie udzieliły pozwolenia na budowę obiektu katechetycznego bezpośrednio przy kościele[113].
Ks. Edward Jankowski w latach 1977 -
Do osiągnięć budowlanych tego okresu można zaliczyć także laskowanie okien kościelnych oraz tynkowanie całego kompleksu zabudowań[116].
Kolejny okres rozbudowy kościoła Świętej Rodziny obejmuje rok 1986 i lata późniejsze. gdy proboszczem tej parafii został ks. Piotr Topolewski. Obecny proboszcz rozpoczął renowację kościoła od dachu. Zostało usuniętych kilka warstw wieloletniej papy i pokryto go blachą ocynkowaną. Położono nowe, cynkowe rynny[117].
Dzięki przęsłowej konstrukcji przebito ścianę z kościoła do dolnej salki i w ten sposób uzyskano nawę boczną -
Obecnie kościół parafii Świętej Rodziny ma 27,96 m długości, 17,18 m szerokości i 8,60 m wysokości. Całkowita powierzchnia świątyni z powiększonym chórem wynosi 630 m2 i może pomieścić około jednego tysiąca wiernych[119].
Odnowiono wnętrze Kościoła. Całość pokryto tynkiem i odmalowano kościół oraz kaplicę białą farbą emulsyjną. Wnętrze świątyni pokryto drewnianą boazerią na wysokość 1,3 m, a ścianę po prawej stronie kaplicy pokryto drewnem. Po obu stronach nawy głównej wmontowano w boazerię boczne ławki. Wstawiono nowe okna z dekoracyjnymi elementami krzyża i z kolorowymi szybami. W kościele są trzy duże okna na lewej ścianie, a w kaplicy cztery mniejsze na prawej ścianie. Wzmocniono i powiększono balkon, który znajduje się w tylnej części kościoła i dodatkowo przedłużono go na ścianie łączącej się z kaplicą. Posiada on kształt litery L. Filary podtrzymujące i wspierające balkon są obłożone płytami drewnianymi[120]. Na chórze umieszczono organy wyremontowane w styczniu 1991 roku przez organomistrzów z Kartuz[121].
Podwieszono nowy drewniano -
Ściana ołtarzowa została całkowicie przebudowana. Wykonano ją z drzewa. Centralne miejsce zajmuje obraz Świętej Rodziny z 1931 roku w nowej ozdobnej ramie (Fot.9.). Nad obrazem powieszono krucyfiks rzeźbiony w drzewie, odchylony od ściany w kierunku wiernych. Krzyż ten został poświęcony przez Ojca Świętego 11 czerwca 1987 roku na Skwerze Kościuszki[123] (Fot.9.). Na ścianie ołtarzowej po lewej stronie umieszczono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w szerokiej ozdobnej ramie, podświetlony od dołu (Fot.10.).
Po prawej stronie ołtarza wmurowano tabernakulum. Jest ozdobione pozłacaną metaloplastyką z wizerunkiem dwóch klęczących aniołów.
Tot.9. Obraz Świętej Rodziny z 1931 roku w nowej ozdobnej ramie wraz z krzyżem rzeźbionym w drzewie, umieszczone w ścianie ołtarzowej.
Wieczna lampka znajduje się nad tabernakulum. Ponadto dekoracją tego miejsca jest metalowa nastawa z misternymi, koronkowymi rzeźbieniami. W tym miejscu w czasie adoracji wystawia się Najświętszy Sakrament. Po bokach znajdują się Orły z koroną, wykonane z tego samego metalu i tym samym stylu co nastawa. (Fot.11.). Ściana ołtarzowa jest podświetlona. Oświetlenie uwzględnia kolory liturgiczne dnia[124]. Światło jest dyskretne, nie utrudniające skupienia, a jednocześnie stwarzające nastrój do modlitwy.
Fot.10. Ambona. W tle kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej umieszczona po lewej stronie ołtarza.
Ołtarz dla sprawowania liturgii jest wykonany z drzewa i ustawiony twarzą do ludu, zgodnie z reformą liturgiczną Soboru Watykańskiego II. Ołtarz do tej pory nie jest konsekrowany[125]. Z prawej strony ołtarza stoi duży dwumetrowy krzyż i dwa mosiężne lichtarze. Prezbiterium jest podwyższone o dwa betonowe stopnie pokryte lastrykiem. Sedilia i miejsce przewodniczenia liturgii znajduje się w centralnej części prezbiterium za ołtarzem, pod obrazem Świętej Rodziny. Po lewej stronie ołtarza ustawiono ambonę projektu inż. Bogumiła Oświęcimskiego, wykonaną przez stolarza z Wejherowa[126].
Elementem dekoracyjnym ambony są tablice, na których znajdują się numery przykazań. W prezbiterium ustawiono nową, stylową, drewnianą balustradę do Komunii św. projektu inż. H Lisewskiego[127].
Fot.11. Tabernakulum.
Elementy podtrzymujące balustradę przedstawiają fale, na których płyną łodzie z krzyżem zamiast masztu. (Fot.12.).
Na ścianie łączącej kościół z kaplicą umieszczono nową drewnianą chrzcielnicę imitującą fale. Na falach znajduje się muszla -
Fot.12. Widok ogólny na prezbiterium i ścianę ołtarzową
W kościele, w kaplicy i na chórze, umieszczono nowe, drewniane ławki. W kaplicy jest dziesięć ławek, a w kościele w dwóch rzędach po jedenaście.Na ścianach bocznych wiszą odnowione stacje Drogi Krzyżowej. Są to gipsowe płaskorzeźby pomalowane na kolorowo i umieszczone w drewnianej ramce. Pod stacjami Drogi Krzyżowej znajdują się elektryczne kinkiety, dodatkowo oświetlające świątynię. Na filarze podtrzymującym balkon ustawiono figurę Matki Bożej, która przed rokiem 1976 była w bocznym ołtarzu (Fot.14).
Do kościoła od ulicy Morskiej prowadzą dwa wejścia: jedno główne mające stylowe, dębowe, przeszklone drzwi i boczne mniejsze, jednoskrzydłowe o drewnianych drzwiach. Prowadzą do nich szerokie schody dostosowane do użytku osób niepełnosprawnych i matek z dziećmi w wózkach. Przy wejściach umieszczono kropielnice wbudowane w boazerię. Są jeszcze inne boczne wejścia do kościoła -
Fot.13. Chrzcielnica. Ponad stacja Drogi Krzyżowej.
W przedsionku kościoła znajduje się otwarte pomieszczenie oddzielone od całości kościoła. W nim przechowywane są trzy feretrony i dziewięć sztandarów. Na ścianie tego pomieszczenia znajduje się krzyż z ciemnego drzewa z gipsową figurą Pana Jezusa, a także dwie gablotki i tablica ogłoszeń.
Fot.14. Figura Matki Bożej umieszczona na filarze podtrzymującym balkon.
W wystrój kaplicy wkomponowano stary, polowy ołtarz, pochodzący z kaplicy Szkoły Morskiej w Gdyni[128] (Fot.15.). Ołtarz ten na czas okupacji hitlerowskiej został zdeponowany na strychu szkolnym, a po wojnie był przechowywany w parafii Świętej Rodziny. Ponieważ parafia nie dysponowała odpowiednim pomieszczeniem na przechowywanie ołtarza, zaopiekował się nim Leon Tuszyński, który eksponował go w czasie procesji Bożego Ciała, budując czwarty ołtarz. Dopiero po przebudowie kościoła ks. Piotr Topolewski znalazł dla ołtarza godne miejsce w bocznej kaplicy.
Fot.15. Polowy ołtarz, pochodzący z kaplicy Szkoły Morskiej -
Cały wykonany jest z drzewa mahoniowego i utrzymany w głębokiej fakturze kolorystycznej. Składa się z mensy z wykrojem na portal i ścianki stałej pod mensą z emblematem IHS. Ołtarz posiada nadstawę, trójosiowe retabulum, której głównym akcentem jest krucyfiks z Chrystusem rzeźbionym w jasnym drzewie. Na lewym skrzydle widoczne są dwa symbole: wyżej płasko rzeźbiony znak godłowy -
Nad tym ołtarzem znajduje się obraz przedstawiający Pana Jezusa w ogrodzie Oliwnym. Oprawiony jest on w ramę z ciemnego drzewa projektu inż. Henryka Lisewskiego (Fot.15.).
Fot.16. Figura Pana Jezusa umieszczona w kaplicy.
Ściana ołtarzowa w kaplicy jest oświetlona błękitnym światłem. Po lewej stronie ołtarza w kaplicy znajduje się ołtarz Serca Jezusowego, wysunięty około jednego metra w głąb pomieszczenia. Umieszczono w nim figurę Pana Jezusa, pochodzącą z bocznego ołtarza w kościele sprzed roku 1976 (Fot.16.). Za tym ołtarzem jest wejście łączące kaplicę z plebanią i zakrystią. Na tylnej ścianie wiszą gablotki, w których umieszcza się ciekawe artykuły z czasopism katolickich. Wiele z elementów wystroju kościoła i kaplicy zaprojektował inż. H. Lisewski -
Fot.17. Wnętrze kościoła Świętej Rodziny w Gdyni -
Do osiągnięć budowlanych ks. Piotra Topolewskiego można ponadto zaliczyć generalny remont i odnowienie zakrystii, salek przy kościele i plebanii. Obecnie plebania stała się funkcjonalna i przestronna z mieszkaniem księdza proboszcza oraz dwoma mieszkaniami dla wikariuszy, pokojem gościnnym i dwoma jadalniami. Stało się to możliwe, ponieważ dobudowano w 1986 roku od strony zachodniej kościoła piętrowe skrzydło z osobnym wejściem[130].
Ogół powierzchni użytkowej plebanii wynosi 246 m2, w tym 138 m2 powierzchni mieszkalnej[131]. Całość pokryto wykładziną drewnopodobną. W październiku 1988 roku wyremontowano wieżę kościelna, w której wygospodarowano trzecią salkę i inne pomieszczenia. W wieży zamontowano mechanizm dla dwóch małych dzwonów[132]
Ksiądz proboszcz zatroszczył się także o skompletowanie ksiąg liturgicznych, zakup nowych szat liturgicznych, alb, ornatów, kołnierzy dla ministrantów. Wspomniany wielokrotnie inż. Lisewski zaprojektował nowy baldachim, który wykonano ręcznym haftem w Wejherowie[133].
Ponadto całkowicie wymieniono instalację elektryczną i założono nową instalację nagłośnieniową[134]. Ogrzewanie kościoła odbywa się od 1986 roku systemem centralnego ogrzewania (OPEC) z bocznej kaplicy. W 1992 roku założono nową, dwubiegową wentylację kościoła[135].
Należy wspomnieć także o terenie przykościelnym. Powierzchnia placu wynosi 1250 m2 i jest on otoczony kamiennym ogrodzeniem, wykonanym w latach 1952 -
Na frontowej ścianie kościoła od ulicy Morskiej umieszczono czarny, metalowy krzyż i napis Święta Rodzino módl się za nami.
Fot.18. Widok kościoła Świętej Rodziny od strony ulicy Morskiej.
Na zakończenie należy stwierdzić, że wystrój kościoła Świętej Rodziny jest charakterystyczny dla regionu, w którym się znajduje. Można zauważyć elementy dekoracyjne, morskie nadające odpowiedni klimat wnętrzu i wskazujące na bliski związek z morzem. Kościół Świętej Rodziny nie jest zabytkiem i nie posiada żadnych dzieł sztuki sakralnej. Jest jednak piękny w swej prostocie, funkcjonalny, a zarazem stwarzający modlitewy nastrój. Jest wspaniałym pomnikiem wiary kilku pokoleń. Od początku na terenie parafii na skutek miejskiej zabudowy nie stawiano żadnych krzyży i kapliczek. Parafia także nigdy nie posiadała własnego cmentarza.
Rozdział czwarty
Duchowieństwo, zgromadzenia zakonne i powołania kapłańskie
4.1. Proboszczowie
P
Fot.19. Pierwszy proboszcz parafii Świętej Rodziny ks. Wojciech Surman.
ierwszym proboszczem parafii Świętej Rodziny w charakterze kuratusa był ksiądz Wojciech Surman. Urodził się w Sędziszowie Małopolskim 3 kwietnia 1892 roku z rodziców Szczepana i Magdaleny z Birów. Szkołę Powszechną ukończył w Sędziszowie. Gimnazjum rozpoczął w Dębicy w 1902 roku, następnie uczęszczał do II Gimnazjum w Rzeszowie. Na lekcji gimnastyki w pierwszej klasie gimnazjalnej uległ wypadkowi, który groził kalectwem. Z relacji matki księdza Wojciecha Surmana wynika, że w czasie tej choroby polecił się opiece Matki Bożej i podjął decyzję wstąpienia do zakonu Ojców Kapucynów, którą zrealizował w 1906 roku. W Krakowie ukończył dwuletnie studium filozoficzno -
W marcu 1916 roku zmarł ojciec ks. Surmana. Umierając zlecił Wojciechowi, jako najstarszemu synowi, opiekę nad rodziną. Polecenie ojca było święte i opiekę nad rodziną wypełnił doskonale, ponieważ jego rady, interwencje, nadzwyczajna błyskawiczna orientacja -
W lutym 1917 roku, w trzecim roku kapłaństwa, został mianowany przełożonym klasztoru i równocześnie proboszczem parafii Kutkorz koło Lwowa. Ta samodzielna placówka korzystnie wpłynęła na rozwinięcie jego osobowości, zwłaszcza jego uzdolnień organizacyjnych. W czasie powstania Państwa Polskiego znalazł się w pierścieniu ukraińskim, który otoczył Lwów. Po płomiennym kazaniu noworocznym 1919 roku, został aresztowany pod zarzutem agitacji przeciw państwu ukraińskiemu i uwięziony w Złoczowie, gdzie przebywał aż do końca wojny polsko -
6 kwietnia 1921 roku został przeniesiony do Lwowa, do dzielnicy Zamarstynów, a 7 sierpnia 1922 roku do Krosna i tam 29 sierpnia 1924 roku mianowany gwardianem. W 1928 roku przeniósł się do Oleska. Jako były więzień otrzymał wyróżnienia. Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1927 roku został przyjęty do wojska Polskiego w stopniu kapelana rezerwy. Uhonorowany odznaką i dyplomem więźniów ideowych podany też został do odznaczenia Krzyżem Niepodległości.
W 1928 roku nastąpiła zmiana w życiu ojca Surmana. Po uprzednich staraniach w Kurii Rzymskiej, uzyskał zwolnienie od ślubów zakonnych, po czym opuścił zakon kapucynów i przeszedł do duszpasterstwa diecezjalnego. 15 listopada 1928 roku biskup chełmiński Stanisław Wojciech Okoniewski przyjął go do swej diecezji i mianował wikariuszem przy kościele Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni.
26 grudnia 1930 roku z ważnością od 1 stycznia 1931 roku, biskup St. W. Okoniewski mianował ks. Surmana proboszczem na Grabówku. Z zapałem zaczął budowę kościoła Świętej Rodziny. W ciągu dziesięciu miesięcy ks. Surman zorganizował nową jednostkę parafialną, wybudował kościół, zaopatrzył w potrzebne urządzenia i sprzęty kościelne, wybudował plebanię i urządził ochronkę. Już 11 października 1931 roku ks. biskup chełmiński poświęcił nowy kościół, plebanię i ochronkę.
W pierwszych dniach listopada 1932 roku ks. Surman zachorował na grypę. Odtąd już z trudem spełniał obowiązki kapłańskie. Najprawdopodobniej rozwinęło się ropne zapalenie stawu biodrowego (następstwo kontuzji z lat gimnazjalnych). 11 grudnia 1932 roku umieszczono go w Szpitalu Sióstr Miłosierdzia w Gdyni. 22 grudnia przewieziono go do Zakładu Ortopedycznego im. Gąsiorowskich w Poznaniu i tam przeprowadzono operację. W marcu chorobę pogłębiło zapalenie płuc, nastąpił wysięk do opłucnej i konieczna była ponowna operacja. Niestety 4 czerwca 1933 roku, w wieku 41 lat, ks. Surman zmarł. Eksportacja zwłok odbyła się 7 czerwca z kaplicy Sióstr Miłosierdzia do kościoła Świętej Rodziny. Następnego dnia odprawiono nabożeństwo pogrzebowe, którym przewodził dziekan gdyński ks. Teodor Turzyński. Pogrzeb ks. W. Surmana był żałobną manifestacją, w której brała udział ludność nie tylko z parafii Świętej Rodziny ale z całej Gdyni (Fot.20 , 21; załącznik 10).
Fot.20. Wyprowadzenie zwłok ś. p. ks. proboszcz W. Surmana z kościoła Świętej Rodziny w Gdyni.
Ks. Surman był wzorowym kapłanem, zawsze uśmiechnięty, pełen humoru, dla każdego miał zawsze dobre słowo. Był otwarty na każdego człowieka i wszechstronnie uzdolniony. Przede wszystkim pamiętał o swoich obowiązkach kapłańskich, z pobożnością odprawiał nabożeństwa i sprawował inne sakramenty. Prowadził w swojej parafii stowarzyszenia, był katechetą w szkole Przemysłowej, a także członkiem Zarządu Komitetu Opieki nad Pracownikami Umysłowymi i Fizycznymi w Gdyni oraz członkiem Zarządu Komitetu Społecznego Niesienia Pomocy Bezrobotnym. Należał do współzałożycieli Towarzystwa Rzemieślników Katolickich. Umiał być i członkiem swego kościoła i synem swego narodu. Spełniał całkowicie powinność dobrego syna i brata wobec rodziny, powinność człowieka wobec bliźniego, powinność kapłana, jako duszpasterza, oraz powinność syna i obywatela wobec swej Ojczyzny i Państwa.
Fot.21. Fragment z pogrzebu ś. p. ks. W. Surmana. Kondukt pogrzebowy na Szosie Gdańskiej w Gdyni.
Imię ks. W Surmana utrwaliły: kompleks zabudowań kościelno -
Po śmierci ks. Surmana parafią Świętej Rodziny przejściowo, do czasu mianowania kolejnego proboszcza, opiekował się ks. Leonard Rzóska, prefekt Gimnazjum i Liceum Męskiego w Gdyni, bezpośrednio związany z parafią[138].
Fot.22. Ks. Antoni Marcinkowski, proboszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1933 -
Drugim proboszczem parafii Świętej Rodziny został mianowany ksiądz Antoni Marcinkowski. Pierwszy jego wpis w księgę chrztów widnieje pod datą 6 lipca 1933 roku. Ks. Antoni Marcinkowski urodził się 27 października 1893 roku w Toruniu. Święcenia kapłańskie przyjął 17 czerwca 1923 roku w Pelplinie. Następnie był wikariuszem w Chełmnie. Od 1 października 1927 roku został administratorem parafii Jabłonowo. W 1930 roku ks. biskup Stanisław Wojciech Okoniewski udzielił ks. Marcinkowskiemu urlopu, posyłając go do Poznania w celu przeszkolenia do duszpasterskich działań w różnych stowarzyszeniach. Po śmierci ks. Surmana w 1933 roku został mianowany proboszczem tytularnym Świętej Rodziny w Gdyni -
Ks. proboszcz Marcinkowski wprowadził w parafii pięć stałych nabożeństw w niedzielę. Zorganizował Męskie i Żeńskie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej oraz Stowarzyszenie Dzieciątka Jezus i aktywnie włączył się w pracę Stowarzyszenia Pań Miłosierdzia.
W 1936 roku ks. Marcinkowski przeszedł na probostwo w Sarnowie w powiecie Chełmińskim, tutaj zastała go wojna. Został aresztowany przez Niemców i 1 listopada 1939 roku zamordowany na terenie diecezji przez Selbstchutz[139].
W połowie roku 1933 nastąpiła zmiana na stanowisku administratora parafii Świętej Rodziny. Został nim ks. Alfons Wysiecki, dotychczasowy wikariusz parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Gdyni.
Ks. Alfons Wysiecki urodził się 20 sierpnia 1905 roku w Bieszkowicach koło Wejherowa. Święcenia kapłańskie przyjął 20 grudnia 1930 roku w Pelplinie. Jako młody kapłan pracował w Więcborku. W 1932 roku ks. biskup Okoniewski przeniósł go na wikariat do parafii Najświętszej Maryi Panny w Gdyni. W połowie 1936 roku objął probostwo Świętej Rodziny jako administrator i proboszcz tytularny. Pierwszy podpis ks. Wysieckiego w księdze chrztów został złożony 28 maja 1936 roku. Trzeci proboszcz na Grabówku starał się o dalszą spłatę długów i jednocześnie zbierał fundusze na budowę salki parafialnej.
Fot. 23.Ks. Alfons Wysiecki, proboszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1936 -
14 września 1939 roku ksiądz Wysiecki został aresztowany przez Niemców wraz z ks. Józefem. Szarkowskim i wikariuszem ks. Janem Lesickim. Przebywał w obozach koncentracyjnych: Stutthof, Sachenhausen i Dachau. 31 maja 1941 roku został zwolniony i wyemigrował do Szwecji. W 1965 roku ekskardynowany dla Kościoła Norweskiego, zamieszkał w Stavanger otoczony szacunkiem tamtejszej Polonii i tam umarł[140].
Wskutek wybuchu II wojny światowej w parafii nastąpiło szereg zmian. 14 września zostali aresztowani ks. proboszcz A. Wysiecki, ks. prefekt J. Szarkowski i ks. wikary J. Lesiński. Przejściowo administrował parafią ks. Czesław Racki[141], który tu przybył z parafii św. Jakuba w Toruniu w charakterze prefekta Szkoły Handlowej w Gdyni. 23 października 1939 roku został również aresztowany przez Niemców. Kościół Świętej Rodziny został zamknięty. W grudniu 1939 roku ks. Tadeusz Danielewicz[142] z Gdyni -
Od 2 lutego 1940 roku do 6 sierpnia 1940 roku administratorem parafii był ks. Alfons Sieg, który przybył z Piekiełka /prałatura pilska/[143].
Fot.24. Ks. Roman Wiśniewski, proboszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1940 -
6 sierpnia 1940 roku biskup Carl Maria Splett mianował administratorem parafii księdza Romana Wiśniewskiego. Czwarty proboszcz parafii Świętej Rodziny ks. R. Wiśniewski urodził się 18 kwietnia 1902 roku w Pacółtowie w powiecie Nowe Miasto Lubawskie. Gimnazjum klasyczne ukończył w Chełmnie w 1922 roku. Studia filozoficzno -
Po rozebraniu przez Niemców kościoła w Kolibkach ks. biskup gdański Carl Maria Splett mianował go administratorem parafii na Grabówku. Pierwszy podpis w księdze chrztów Świętej Rodziny został złożony 11 sierpnia 1940 roku. Proboszczem tej placówki był przez sześć lat .17 czerwca 1946 roku został administratorem parafii Prątnica. Stamtąd dojeżdżał do Lubawy, gdzie w gimnazjum uczył matematyki i fizyki. Pragnął dokończyć studia w Toruniu i ks. biskup chełmiński ułatwił mu realizację tego zamiaru. Mianował go administratorem parafii Gronowo w pobliżu Torunia. Studia ukończył pozytywnie, ale bez tytułu magistra.
Od 1951 roku został nauczycielem matematyki, fizyki, chemii i astronomii w Collegium Marianum, a od 3 lutego 1953 roku sędzią prosynodalnym Biskupiego Sądu Duchownego w Pelplinie. 29 października 1955 roku otrzymał stanowisko Promotora Sprawiedliwości przy Trybunale w Pelplinie, a cztery lata później 28 lutego 1959 roku został mianowany Radcą Duchownym ad honores. Kolejnym dekretem ks. biskupa z dnia 1 września 1961 roku został powołany jako Penitencjarz Mniejszy przy kościele katedralnym w Pelplinie. Od 1965 roku zaczął zapadać na zdrowiu. Zmarł w szpitalu w Mławie 2 lipca 1981 roku[144].
Kolejnym proboszczem parafii Świętej Rodziny został ksiądz Edward Jankowski. Urodził się 2 listopada 1912 roku w Lubawie. Tam też ukończył progimnazjum, a do gimnazjum klasycznego uczęszczał w Brodnicy nad Drwęcą w 1930 roku. Studia teologiczne odbył w dwóch seminariach: w Pelplinie i w Krakowie.
Fot. 25. Ks. Edward Jankowski, proboszcz parafii Świętej Rodziny w latach 1946 -
Święcenia kapłańskie przyjął w Pelplinie 13 października 1935 roku z rąk biskupa Stanisława W. Okoniewskiego, którego zaraz po święceniach, w latach 1935 -
W latach 1936 -
W 1945 roku ks. Jankowski został administratorem w Lubawie, a od 1 lipca 1946 administratorem parafii Świętej Rodziny w Gdyni -
W 1985 ks. Jankowski przeszedł w stan spoczynku. Zmarł 12 maja 1989 roku w Gdańsku -
Fot.26. Ks. Piotr Topolewski, aktualny proboszcz parafii Świętej Rodziny
Dekretem z 6 grudnia 1985 roku kolejnym proboszczem parafii Świętej Rodziny w Gdyni został mianowany ksiądz Piotr Topolewski. Urodził się 26 listopada 1946 roku w Lidzbarku Welskim z rodziców Benigny i Kazimierza. Szkołę podstawową ukończył w Lidzbarku, a Liceum Ogólnokształcące w Działdowie w 1964 roku. Po zdaniu matury wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie. W latach 1965 -
Dekretem z 6 grudnia 1985 roku został mianowany proboszczem parafii Świętej Rodziny w Gdyni -
Dekretem z 25 kwietnia 1987 roku został mianowany Diecezjalnym Duszpasterzem Dzieci. Kontynuując pracę z dziećmi stworzył w swojej parafii, podobnie jak w poprzednich placówkach, parafialny dziecięcy zespół muzyczny. Zespół ten, występujący pod nazwą Kaszubskie Dzwoneczki, jest znany w całym kraju. Wydał sporo kaset magnetofonowych i można posłuchać nagrań tego zespołu w programach Radia Maryja i Radia Plus.
3 września 1988 roku ksiądz biskup chełmiński Marian Przykucki zlecił księdzu Piotrowi Topolewskiemu obowiązki diecezjalnego referenta Duszpasterstwa Rodzin. Obecnie jest członkiem Rady Duszpasterstwa Rodzin i zastępcą archidiecezjalnego referenta d/s Duszpasterstwa Rodzin. Na szczególną więc uwagę i uznanie zasługuje praca duszpasterska ks. Topolewskiego z rodzinami. Z duszpasterstwem rodzin wiąże się duszpasterstwo charytatywne i katechetyczne, bardzo rozwinięte w parafii. Ks. proboszcz w zakresie pracy katechetycznej objął swą troską nie tylko wspólnotę parafialną, ale także szkoły średnie położone na terenie parafii. Ks. Piotr Topolewski jest także członkiem Podkomisji d/s Śpiewu Kościelnego i Muzyki Sakralnej oraz członkiem Rady Duszpasterstwa Młodzieży. 24 lipca 1995 roku ks. arcybiskup Tadeusz Gocłowski mając na względzie zaangażowanie duszpasterskie ks. Topolewskiego, zarówno jego pracę w parafii jak i w duszpasterstwie rodzin w Archidiecezji Gdańskiej mianował proboszcza parafii Świętej Rodziny kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej Archidiecezji Gdańskiej[146].
4.2. Wikariusze
D
o parafii Świętej Rodziny ks. biskup obok ks. proboszcza przydzielał także innych duszpasterzy, wikariuszy. Ich zadaniem jest wspieranie ks. proboszcza we wszystkich akcjach duszpasterskich i sprawowaniu świętej liturgii. Ponadto księża wikariusze katechizują dzieci i młodzież oraz pełnią cały szereg zadań specjalnych. W ciągu sześćdziesięciu trzech lat istnienia parafii wielu wikariuszy pracowało na Grabówku. Poniżej przedstawiono pełną liczbę księży wikariuszy w parafii Świętej Rodziny w latach 1931 -
1. Ks. Brunon Szymański, urodzony 6 października 1905 roku w Tucholi, wyświęcony 20 grudnia 1930 roku, w parafii Świętej Rodziny kilka pierwszych miesięcy 1931 roku[147].
2. Ks. Tadeusz Jasiński, urodzony 14 sierpnia 1907 roku w Chełmży, wyświęcony 17 grudnia 1932 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1934 -
3. Ks. Anastazy Fierek, urodzony 18 marca 1904 roku w miejscowości Mosna parafia Czersk, wyświęcony 21 grudnia 1929 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1935 -
4. Alfons Sylka, urodzony 29 grudnia 1909 roku w Kolonii nad Renem, wyświęcony 17 grudnia 1932 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1936 -
5 Ks. Roman Makowski, urodzony 26 sierpnia 1907 roku w miejscowości Cekcyn koło Tucholi, wyświęcony 19 grudnia 1931 roku, w parafii Świętej Rodziny dwa miesiące w 1938 roku[151].
6. Ks. Konstanty Malinowski, urodzony 22 lutego 1900 roku w miejscowości Brzozie Lubawskie pow. lubawski, wyświęcony 28 czerwca 1925 roku, w parafii Świętej Rodziny kilka miesięcy w 1939 roku[152].
7. Ks. Jan Lesiński, urodzony 11 lipca 1908 roku w Słupie pow. grudziądzki, wyświęcony 15 czerwca 1935 roku, w parafii Świętej Rodziny kilka miesięcy w 1939 roku[153].
8. Ks. Stefan Kwiatkowski, urodzony 29 sierpnia 1912 roku w Kościelsku koło Inowrocławia, wyświęcony 11 czerwca 1938 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1941 -
9. Ks. Franciszek Gołombiewski, urodzony 2 października 1912 roku w Padeborn, wyświęcony 4 czerwca 1939 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1941 -
10. Ks. Witold Szymczukiewicz, urodzony 24 czerwca 1910 roku, wyświęcony 1939 roku w Diecezji Wileńskiej, w parafii Świętej Rodziny dwa miesiące w 1949 roku[156].
11. Ks. Bronisław Szymichowski, urodzony 29 kwietnia 1916 roku, wyświęcony 1 lutego 1948 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 stycznia 1951 roku do 1 lipca 1957 roku[157]
12. Ks. Stanisław Gzella, urodzony 24 kwietnia 1930 roku w Osiu, wyświęcony w 1955 roku, w parafii Świętej Rodziny od 9 października 1964 roku do 12 grudnia 1964 roku[158].
13. Ks. Janisław Jałyński, urodzony 7 kwietnia 1935 roku, wyświęcony w 1959 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1964 -
14. Ks. Edmund Wierzbowski, urodzony 13 lipca 1933 roku w Grudziądzu, wyświęcony 28 kwietnia 1957 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 lipca 1957 roku do 1 lipca 1975 roku[160].
15. Ks. Henryk Chylewski, urodzony 10 marca 1934 roku, wyświęcony 28 kwietnia 1957 roku, w parafii Świętej Rodziny w latach 1967 -
18. Ks. Jerzy Więckowiak, urodzony 19 września 1939 roku w Tczewie, wyświęcony 2 czerwca 1963 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 lipca 1975 do 1 lipca 1983[162]
19. Ks. Mirosław Owczarek, urodzony 27 lutego 1952 roku, wyświęcony 15 maja 1978 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 lipca 1983 roku do 15 grudnia 1985 roku[163].
20. Ks. Jan Pezara , urodzony 8 sierpnia 1956 roku, wyświęcony 30 maja 1982 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 marca 1985 roku do 6 kwietnia 1988 roku[164].
21. Ks. Tadeusz Lipski, urodzony 25 marca 1954 roku, wyświęcony 25 maja 1980 roku, w parafii Świętej Rodziny od 6 kwietnia 1988 roku do 30 sierpnia 1988 [165].
22. Ks. Jerzy Kąkol, urodzony 24 listopada 1951 roku, wyświęcony 23 maja 1979, w parafii Świętej Rodziny od 30 sierpnia 1988 roku do 16 sierpnia 1991[166].
23. Ks. Witold Olszewski, urodzony 24 stycznia 1954 roku, wyświęcony 18 stycznia 1981 roku, w parafii Świętej Rodziny od 1 sierpnia 1992 roku do 1 lipca 1993 [167].
24. Ks. Grzegorz Jamrowski, urodzony 18 września 1962 roku, wyświęcony 2 lutego 1987 roku, w parafii Świętej Rodziny od 16 sierpnia 1991 do dnia obecnego[168].
25. Ks. Marek Jóskowski, urodzony 25 października 1960 roku, wyświęcony 3 lutego 1985 roku, w parafii Świętej Rodziny od 16 sierpnia 1991 roku do dnia obecnego[169]
4.3. Powołania kapłańskie
W
ynikiem gorliwej pracy duszpasterskiej oraz modlitw parafian są powołania kapłańskie i zakonne. W parafii Świętej Rodziny w Gdyni -
Ks. Edwin Biernat urodził się 1 maja 1926 roku. Po zdaniu matury wstąpił do Seminarium Duchownego w Pelplinie i 27 maja 1954 roku przyjął święcenia kapłańskie. Pracował kolejno jako wikariusz w parafii Subkowy, w Unisławiu i w parafii Chrystusa Króla w Toruniu -
Ks. Bogdan Napierała urodził się 20 grudnia 1926 roku Teologię studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Święcenia kapłańskie przyjął 28 kwietnia 1957 roku w Gdańsku -
Ks. Tadeusz Nowicki urodził się 27 października 1934 roku. Był długoletnim ministrantem w parafii Świętej Rodziny w Gdyni. Studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie i przyjął święcenia kapłańskie 18 stycznia 1959 roku. Po święceniach pracował jako wikariusz w parafii Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu, następnie od 1964 roku w parafii św. Jakuba Apostoła w Toruniu i w 1976 roku w Papowie. Uzyskał stopień magistra teologii. W 1977 roku został proboszczem w parafii św. Mikołaja w Grudziądzu. Pięć lat później, w 1982 roku, został mianowany wicedziekanem dekanatu grudziądzkiego, a od 1992 roku dziekanem tego dekanatu i dziekanem rejonowym. Jest członkiem Rady Ekonomicznej. Wiele sił i serca poświęcił pracy w duszpasterstwie rodzin. W 1987 roku mianowano go kapelanem honorowym Jego Świątobliwości, a w 1992 roku prepozytem Kapituły Kolegiackiej Grudziądzkiej. Od 1990 roku jest dyrektorem Studium Katechetycznego w Grudziądzu[173].
Ks. Wojciech Kasyna urodził się 20 października 1947 roku. Studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie i święcenia kapłańskie przyjął 21 maja 1972 roku w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Tego samego dnia wieczorem odprawił mszę prymicyjną, w kościele Świętej Rodziny w Gdyni. Po święceniach pracował przez dwa lata w parafii katedralnej w Pelplinie jako wikariusz. W 1974 roku został mianowany sekretarzem i kapelanem ks. biskupa ordynariusza chełmińskiego Bernarda Czaplińskiego. W 1985 roku został kustoszem Archiwum Diecezji Chełmińskiej, a w rok później, w 1986 roku, kanclerzem Kurii Biskupiej w Pelplinie. W 1989 roku mianowano go kapelanem honorowym Jego Świątobliwości. Od 1992 roku jest kanonikiem gremialnym i prepozytem Kapituły Kolegiackiej w Kartuzach. Jest członkiem Rady Kapłańskiej z nominacji, redaktorem pisma urzędowego Kurii Biskupiej w Pelplinie Kurenda i członkiem Rady Kurialnej w zespole do spraw gospodarczych[174].
Ks. Stefan Maliszewski urodził się 21 sierpnia 1950 roku. Studiował w Seminarium Duchownym w Pelplinie i święcenia kapłańskie przyjął 25 maja 1974 roku w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Pracował jako wikariusz w parafii św. Elżbiety w Pińczynie i w Bazylice Trójcy Świętej w Chełmży. W 1988 roku został proboszczem parafii św. Andrzeja Boboli w Grzegorzu[175]
Ks. Marek Węgrzyn urodził się 5 lipca 1957 roku w Gdyni z rodziców Józefy i Stanisława. Po maturze podjął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie i święcenia kapłańskie przyjął 30 maja 1982 roku. Pracował jako wikariusz w parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Toruniu i w parafii św. Wojciecha w Działdowie. Latem 1987 roku został przeniesiony do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego także w Działdowie. Od 1988 roku jest wikariuszem w parafii Matki Boskiej Bolesnej w Gdyni -
Ks. Józef Chruściel urodził się 5 maja 1956 roku z rodziców Agnieszki i Piotra. Święcenia kapłańskie otrzymał 22 maja 1983 roku w Pelplinie. Po święceniach został wikariuszem w parafii św. Andrzeja Apostoła w Przodkowie. Następnie od 1986 roku pracował w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grudziądzu, a od 1989 roku w parafii św. Józefa w Świeciu. W 1991 roku został przeniesiony do parafii św. Jana z Kęt w Rumi -
Ks. Marek Parusiński urodził się 25 września 1959 roku. Święcenia kapłańskie przyjął 17 maja 1986 roku w Pelplinie. Po święceniach został skierowany jako wikariusz do parafii św. Katarzyny w Stężycy. Następnie pracował w parafiach w Kościerzynie, Żukowie, Chwaszczynie, Pucku, i w Grudziądzu. Od 31 sierpnia 1993 roku jest wikariuszem w parafii św. Kazimierza w Gdańsku -
Ks. Piotr Kardas urodził się 17 stycznia 1963 roku w Gdyni. Po ukończeniu w 1983 roku nauki w Technikum Gastronomicznym w Gdyni rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. 7 kwietnia 1989 roku na podstawie pracy pt Święty Augustyn wychowawca przyszłych młodych zakonników według świadectw jego korespondencji uzyskał tytuł magistra teologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Święcenia kapłańskie przyjął 14 maja 1989 roku w Pelplinie. Od 1 lipca 1989 roku pracował jako wikariusz w parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Grudziądzu, a od 1 lipca 1995 roku w parafii św. Katarzyny w Brodnicy[179].
Ks. Zbigniew Wanat urodził się 24 stycznia 1961 roku w Gdyni z rodziców Natalii i Mieczysława. Po zdaniu matury w 1984 roku wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Pelplinie i tam 27 maja 1990 roku przyjął święcenia kapłańskie. Następnie został skierowany do pracy duszpasterskiej w parafii Matki Boskiej Zwycięskiej w Toruniu. Od 1992 roku podjął stacjonarne studia specjalistyczne z teologii moralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Jest także członkiem Rady Kapłańskiej[180].
Ks. Andrzej Hasse urodził się 10 września 1967 roku w Gdyni z rodziców Stefanii i Eugeniusza. Po skończeniu Liceum Ogólnokształcącego nr 2 w Gdyni, w 1986 roku, rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 6 czerwca 1992 roku w Gdańsku -
Obecnie do stanu kapłańskiego przygotowują się:
Jarosław Hinc urodził się 28 marca 1971 roku w Kościerzynie. Po ukończeniu Liceum Ekonomicznego w Gdyni w 1990 roku podjął studia filozoficzno -
Andrzej Popielarski urodził się 24 sierpnia 1971 roku w Gdyni. Ukończył liceum ogólnokształcące w tym mieście i podjął studia w Wyższym Seminarium w Pelplinie. W 1992 roku po reorganizacji diecezji kontynuuje naukę w Gdańsku -
W parafii Świętej Rodziny jest także jedno powołanie zakonne żeńskie. Anna Jasienicz urodziła się 19 lipca 1970 roku w Gdyni i tutaj ukończyła Studium Nauczycielskie. Następnie wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek, przyjmując pierwsze śluby w lipcu 1995 roku[184].
4.4. Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (Służebniczki Wielkopolskie)
P
osługa sióstr Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Gdyni od początku była związana z pracą nad dziećmi i nad ludźmi chorymi. Projekt założenia placówki życia zakonnego Służebniczek Wielkopolskich w Gdyni wysunął ks. proboszcz parafii w Oksywiu, Klemens Przeworski. W 1924 roku ks. proboszcz na spotkaniu ze swoją krewną matką generalną Zgromadzenia Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny Borgią Płaczek podsunął myśl o sprowadzeniu sióstr do Oksywia. 7 sierpnia 1924 roku matka generalna przywiozła do Gdyni siostrę Remigię Świetlak i siostrę Gertrudę Misiorną umieszczając je w bardzo skromnym mieszkaniu przy ulicy Bosmańskiej. Jedna z sióstr rozpoczęła opiekę nad chorymi w terenie, a druga uruchomiła przedszkole w jednej z sal szkoły podstawowej. Rozpoczęto budowę domu zakonnego przy ulicy Dickmana nr 13. Dzięki przychylności i życzliwości wiernych z Oksywia w 1928 roku stanął gotowy dom do poświęcenia i rozpoczęcia pracy. Pierwszą przełożoną była Alojza Dobrzyńska. Prowadzono tutaj roczne kursy gospodarstwa domowego, szkółkę treblowską dla miejscowych dzieci, czyli przedszkole , a od 1933 roku żłobek[185].
Siostry trzykrotnie musiały opuszczać mury swojego domu przy ulicy Dickmana nr 13. Po raz pierwszy w czasie okupacji hitlerowskiej, gdy zostały wysiedlone z małymi dziećmi i przez sześć lat prowadziły koczowniczy tryb życia, troszcząc się o swoich podopiecznych. Następnie w 1951 roku, gdy prądy komunistyczne zaczęły zwalczać wszystko to, co nosiło cechy religijne. Za każdym razem jednak wracały do domu na ulicę Dickmana. Niestety za trzecim razem w 1968 roku musiały opuścić swój dom bez możliwości powrotu[186].
4 października 1968 roku został zakupiony od pani Kasprzyckiej dom przy ulicy Kapitańskiej nr 6 w parafii Świętej Rodziny na Grabówku. 15 listopada sporządzono akt notarialny przeniesienia własności domu na Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Wielkopolskich. 12 grudnia do ksiąg wieczystych w Gdyni wpisano Zgromadzenie Sióstr jako właściciela domu przy ulicy Kapitańskiej nr 6[187].
16 listopada 1968 roku matka generalna mianowała przełożoną nowego domu siostrę Arnoldę Rusin, która przybyła do Gdyni z Łobżenicy[188].W tym czasie, obok siostry przełożonej Arnoldy, przebywały w domu przy ulicy Kapitańskiej jeszcze trzy siostry: dwie przybyłe z Oksywia -
Od samego początku siostry zabrały się do uporządkowania, remontowania i odświeżenia dość zaniedbanego obiektu oraz do przystosowania go do swoich potrzeb. Był to jednopiętrowy dom z ogrodem, otoczony zielonym parkanem.
11 grudnia 1968 roku proboszcz parafii Świętej Rodziny ks. Edward Jankowski, w towarzystwie wikariuszy, poświęcił dom przy ulicy Kapitańskiej[190]. Dom zamieszkiwały przeważnie trzy lub cztery siostry. Zajmowały się gospodarstwem domowym, praniem bielizny dla kościoła, katechizacją i pomocą przy chorych, ofiarowując swe siły i serce najbardziej potrzebującym. W pewnych okresach roku dom ten służył siostrom tego zgromadzenia jako dom wypoczynkowy. Przyjeżdżały tutaj siostry z całej Polski, utrudzone roczną pracą, aby odpocząć i nabrać sił w klimacie nadmorskim[191] (Fot.29.).
24 lutego 1969 roku ks. biskup Kazimierz Józef Kowalski, w domu Sióstr Służebniczek Maryi, erygował kaplicę półpubliczną pod wezwaniem św. Józefa, z prawem przechowywania Najświętszego Sakramentu[192].Od tego czasu odprawiono w niej raz w tygodniu mszę św. Posługę duszpasterską w kaplicy pełnili księża pracujący przy kościele Świętej Rodziny.
W ogrodzie ustawiono na kamiennym cokole białą figurkę Maryi Niepokalanego Poczęcia wysokości około jednego metra z napisem Ave Maris Stella 1968. Figurkę z gipsu wykonał grabarz z Oksywia. Po wielu latach dzięki staraniom siostry Mieczysławy Wierzbowskiej figurka znalazła bardziej godne miejsce przed domem od strony ulicy, gdzie jest widoczna dla każdego przechodzącego i pozwala wzbudzać akt strzelisty oraz kierować myśli ku Bogu i Matce Najświętszej[193](Fot.27.).
Pod koniec roku 1974 została odnowiona kaplica. Jej wnętrze wzbogacono o piękny, rzeźbiony w drzewie krzyż, obraz Matki Boskiej i kolorowe witraże. Dotychczasowy ołtarz i tabernakulum zastąpiono nowymi dostosowanymi do wymogów reformy liturgicznej. Na ścianie powieszono stacje Drogi Krzyżowej przywiezione przez siostry zgromadzenia z Rzymu. Wystrój wnętrza został zaprojektowany przez ks. Henryka Jankowskiego, proboszcza parafii św. Brygidy w Gdańsku i przy jego pomocy zmieniony.
Fot.27. Figurka Najświętszej Maryi Panny w ogrodzie Sióstr Służebniczek Maryi w Gdyni przy ulicy Kapitańskiej
2 lutego 1975 roku ks. Edward. Jankowski w asyście ks. Henryka Jankowskiego z Gdańska, dokonał uroczystego poświęcenia odnowionej kaplicy[194]. Było to ogromne przeżycie dla sióstr. Na tę uroczystość przyjechały zaproszone siostry z innych domów tego zgromadzenia.
W 1977 roku, po trzech kadencjach, na miejsce przełożonej siostry Arnoldy Rusin, matka generalna mianowała siostrę Gregorię Klaczyńską[195]. W 1986 roku, po kolejnych dziewięciu latach, przełożoną została siostra mgr Mieczysława Wierzbowska[196]. Siostra Gregoria Klaczyńska pozostała w domu przy ulicy Kapitańskiej nr 6 do dnia dzisiejszego w charakterze emerytki.
Fot.28. Ołtarz przygotowywany przez siostry Służebniczki Maryi na uroczystość Bożego Ciała w 1994 roku.
Siostry biorą udział w corocznych rekolekcjach i dniach skupienia w Pleszewie, Zaniemyślu a także w rekolekcjach specjalnych dla poszczególnych grup sióstr pracujących jako opiekunki przy chorych, jako katechetki i jako pomoce w gospodarstwie. Rekolekcje te odbywają się na Jasnej Górze. Ponadto siostry odprawiają rekolekcje indywidualne u Ojców Jezuitów[197]. Wielkim przeżyciem dla sióstr było nawiedzenie obrazu Matki Bożej Częstochowskiej w parafii 21 września 1989 roku. Siostry biorą także udział w życiu parafialnym. Każdego roku wystawiają w ogrodzie ołtarz na Boże Ciało[198](Fot.28.).
Fot.29. Dom przy ulicy Kapitańskiej nr 6, który zamieszkują Siostry Zgromadzenia Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.
Szczególną troską darzą chorych i biednych w tej parafii. Jedna z sióstr pracuje w terenie całkowicie poświęcając się cierpiącym i chorym, odwiedzając ich w domach, a nawet czuwając przy umierających. Druga siostra katechizuje i zajmuje się dziećmi. Pozostałe siostry zajmują się gospodarstwem domowym. Mimo że wszystkie przekroczyły 80 -
Obecnie w domu przy ulicy Kapitańskiej nr 6 przebywa pięć sióstr: siostra przełożona Mieczysława Wierzbowska, siostra katechetka Alberta Kapa, siostra Tymotea Gawryś, siostra Gregoria Klaczyńska i siostra Cezareia Smolibowska
Rozdział piąty
Duszpasterstwo i przejawy życia religijnego
5.1. Służba Boża i życie sakramentalne
P
odstawowym zadaniem duszpasterzy była i jest troska o rozwój życia religijnego w parafii, dlatego po przedstawieniu księży proboszczów, księży wikariuszów i powołań kapłańskich, przechodzimy do omówienia ich działań duszpasterskich.
5.1.1. Sakrament Eucharystii
Centrum życia religijnego w całym Kościele stanowi msza św. Pierwsza ofiara mszy św. wspólnoty parafii Świętej Rodziny została odprawiona 22 lutego 1931 roku w auli Szkoły Morskiej. Od tego dnia w każdą niedzielę i święta odprawiane były dwie msze św. w czasie od 800 do 1100[200]. Pierwsza msza św. w kościele została odprawiona 11 października 1931 roku z okazji poświęcenia nowo wybudowanej świątyni[201]. Od tej pory msze św. i nabożeństwa odbywały się już w kościele.
Po śmierci ks. Wojciecha Surmana następny proboszcz, ks. Antoni Marcinkowski, wprowadził pięć stałych nabożeństw w niedzielę i święta, ponieważ z czasem liczba parafian wzrastała i potrzeby były coraz większe[202].
W 1938 roku układ nabożeństw był następujący: w każdą niedzielę o godz. 700, 800, 900, 1000, i 1100, a o 1600 nieszpory, natomiast w dni powszednie o 715, i 8 00. Taki układ nabożeństw obowiązywał do wybuchu II wojny światowej [203].
13 września 1939 roku, po wkroczeniu Niemców do Gdyni, kościoły na krótko zostały zamknięte, gdyż hitlerowcy aresztowali większość duszpasterzy. Kościół na Grabówku zamknięto na dłużej, ponieważ tamtejszych księży po aresztowaniu skierowano do więzienia w Gdyni, a potem do obozu koncentracyjnego w Stutthofie[204]. Dopiero w grudniu 1939 roku ks. Tadeusz Danielewicz z Gdyni -
Lokalne władze niemieckie we wrześniu 1939 roku nakazały kapłanom posługiwać się w czasie nabożeństw językiem niemieckim. 1 kwietnia 1940 roku administrator apostolski diecezji chełmińskiej ks. biskup Carl Splett wydał oficjalne zarządzenie ustanawiające język niemiecki urzędowym językiem, w którym mają odtąd być wygłaszane homilie. Ponadto zabroniono śpiewów oraz modlitw w języku polskim, także nauki przygotowawcze do sakramentu spowiedzi i Komunii św. miały odbywać się w języku niemieckim[206]. Większość księży powiatu gdyńskiego nie przestrzegała zarządzenia i tam, gdzie było to możliwe starano się przeciwstawić zakazom. Ksiądz proboszcz Roman Wiśniewski, podobnie jak wielu innych kapłanów, spowiadał w języku polskim, natomiast przygotowanie do I Komunii i spowiedzi św. prowadził po niemiecku. Na podstawie relacji ludności można stwierdzić, że w parafii Świętej Rodziny w czasie wojny odprawiano nie tylko msze św., ale także nabożeństwa okresowe, takie jak: nabożeństwa różańcowe, majowe a nawet nieszpory odprawiane w niedzielę. Duszpasterze tej parafii dokładali starań, aby mimo utrudnień spowodowanych okupacją niemiecką praca duszpasterska była prowadzona bez zakłóceń. Wierni, pomimo ograniczeń, gromadzili się licznie na tych nabożeństwach, co było formą obrony wielkich wartości religijnych i narodowych, których chciał ich pozbawić okupant[207].
Po uzyskaniu niepodległości, nabożeństwa w niedzielę odbywały się o 730, 900, i 1000 dla dzieci, o 1100, 1300 i 1600 nieszpory, a w dni powszednie o 630, 700 i 730. Dodatkowo odprawiano nabożeństwa na rozpoczęcie i zakończenie roku szkolnego dla dzieci i młodzieży[208]. Od 1954 roku w dni powszednie sprawowano dwie msze św. -
W latach 1964 -
Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych do liturgii, na miejsce dotychczas obowiązującego języka łacińskiego, wprowadzano stopniowo język ojczysty. Wierni pouczeni i kierowani przez kapłanów chętnie włączali się w aklamacje i śpiewy mszalne. Zachęciło to wiernych do świadomego, czynnego i pełnego udziału w Eucharystii. Wyrazem zaangażowania w życie religijne parafian jest między innymi liczba przyjmujących Komunię św. W latach 1969 -
Tabela 2. Liczba rozdzielonej Komunii św. w parafii Świętej Rodziny w latach 1986 -
Rok
Liczba Komunii św.
1986
52 tys.
1989
76 tys.
1990
79 tys.
1991
83 tys.
1992
85 tys.
1993
89 tys.
* APR Protokoły wizytacyjne. Sprawozdania wizytacyjne z lat 1987-
Obecnie msze św. odprawiane są o godzinie 700 z udziałem wspólnot parafialnych, 830 -
Tabela 3. Procentowy udział wiernych w nabożeństwach niedzielnych w parafii Świętej Rodziny w latach 1968-
Rok
1968
1976
1982
1987
1990
1992
1993
Udział wiernych
77.5%
64%
61.5%
62%
47.5%
44%
31.5%
Tabela 3 ilustruje spadek uczestnictwa wiernych na nabożeństwach niedzielnych. Podstawą analizy są dane ze sprawozdań duszpasterskich rocznych i sprawozdań wizytacyjnych z lat 1968-
Liturgię Najświętszej Ofiary w parafii Świętej Rodziny sprawuje się zgodnie z obowiązującym rytuałem rzymskim, co podkreślają zapisy wizytacyjne[214].
Odpust parafia świętuje w Uroczystość Świętej Rodziny. Jest obchodzony każdego roku po Uroczystości Bożego Narodzenia i poprzedzony przygotowaniem w okresie adwentowym poprzez sakrament pokuty i ołtarza[215].
Z Eucharystią ściśle wiąże się kult Najświętszego Sakramentu. Do uroczystej I Komunii św. w parafii Świętej Rodziny przystępowały dzieci jeszcze przed wojną. Niestety, nie zachowały się księgi dzieci nowoprzyjętych do I Komunii św. W czasie okupacji dzieci także były przygotowywane do sakramentu pełnego uczestnictwa we mszy św. Nauki przygotowawcze prowadzone były we wszystkich parafiach powiatu gdyńskiego przez kapłanów miejscowych lub dojeżdżających z posługą duszpasterską z innych parafii[216]. Niestety dokładnych danych na ten temat parafia nie posiada.
Po wojnie, w 1945 roku, do Uroczystej I Komunii św. przystąpiło 59 dzieci, w 1950 roku 182, a w 1960 roku 222 dzieci. Liczba dzieci przystępujących do tego sakramentu z roku na rok wzrastała, ponieważ wzrastała również liczba ludności w parafii. Ponadto była ściśle związana ze strukturą demograficzną danego okresu. Najwięcej dzieci rodziło się w latach pięćdziesiątych i dlatego w latach sześćdziesiątych-
W latach siedemdziesiątych liczba przystępujących do wczesnej I Komunii św. wyraźnie zmalała i była udzielana tylko pojedynczym dzieciom na wyraźne życzenie ich rodziców, aż w 1975 roku została całkowicie zaniechana[217]..
Tabela 4. Liczba dzieci parafii Świętej Rodziny przystępujących do wczesnej I Komunii św. w latach 1961-
Rok
Liczba dzieci
Rok
Liczba dzieci
1961
12
1967
12
1962
12
1968
14
1963
10
1969
10
1964
15
1970
15
1965
12
1971
12
1966
14
* Dane ze sprawozdań wizytacyjnych z dnia 10 maja 1961 roku i z dn. 10/11 października 1971 roku.
Od tego czasu I Komunię św. przyjmowali uczniowie klas trzecich, a od 1993 roku dzieci klas drugich, ponieważ w ramach reorganizacji Gdynia została włączona do Archidiecezji Gdańskiej, gdzie praktykowano zwyczaj przystępowania do I Komunii św. w drugiej klasie. Przełomowym był rok 1993, gdy do Stołu Pańskiego po raz pierwszy przystąpiły jednocześnie dzieci klas drugich i trzecich[218].
W latach 1946-
Tabela 5. Liczba dzieci przystępujących do Uroczystej I Komunii św. w latach 1945-
Rok
Liczba dzieci
Rok
Liczba dzieci
1945
59
1971
163
1950
182
1975
97
1955
180
1977
61
1960
222
1981
68
1965
288
1985
94
1967
233
1987
101
1969
190
1991
114
1970
140
1993
235
* APR Liber neocommunicantium 1945-